Onze Taal. Jaargang 75

[p. 148]

Handicap, beperking of mogelijkheden?

Inge Suasso - Best

In publicaties over gehandicaptenbeleid komt steeds vaker de term mensen met beperkingen voor, kennelijk als ‘verzachting’ van mensen met een handicap. Is dit wel zo'n goede ontwikkeling?

In de jaren voor de Tweede Wereldoorlog, en ook nog wel daarna, nam men het niet zo nauw met de aanduidingen van gehandicapten: men schroomde niet om mensen met een verstandelijke handicap ‘idioten’, ‘imbecielen’, ‘gekken’, ‘debielen’ of ‘mongolen’ te noemen, en lichamelijk ‘gebrekkigen’ (!) kregen het etiket ‘invalide’ of ‘mindervalide’ opgeplakt, als ze al niet zonder meer ‘onvolwaardig’ waren.

Naarmate er steeds meer beleid werd ontwikkeld om de doelgroep te emanciperen, en die doelgroep zelf inderdaad mondiger werd, groeide het inzicht dat deze benamingen toch wel erg stigmatiserend waren. Ook invalide werd in de ban gedaan: dat betekent immers ‘on(vol)waardig’.

Hand in cap

Er kwam behoefte aan een meer neutrale term, en zo kwam men op handicap. Dit Engelse woord is afgeleid van hand in cap, oorspronkelijk een gokspelletje waarbij het geld van de inzet in de hand in een pet verborgen werd gehouden. Eind negentiende eeuw dook het op in de vorm handicaprace (voor paarden): een race waarbij jongere en sterkere dieren een stukje achter de andere paarden startten.

Daarna werd de handicap ook in ‘menselijke’ wedstrijden, zoals in de golfsport, toegepast: de kansen worden min of meer gelijkgemaakt door correcties in het klassement toe te passen. Iemand die een handicap kreeg, was beter dan de andere deelnemers. Handicap was dus een positieve kwalificatie.

In de twintigste eeuw gaat handicap steeds meer betekenen: ‘belemmering, hindernis bij het volbrengen van een taak of prestatie’. En zo komen we in de buurt van de hierboven beschreven doelgroep. Iemand die een handicap heeft, ondervindt in het dagelijks leven belemmeringen, bijvoorbeeld doordat hij niet kan lopen, zien of horen, of doordat hij vanwege een chronische ziekte minder goed functioneert. Hij heeft een handicap, en is derhalve gehandicapt.

Inflatie

Het woord gehandicapt heeft op zich dus niets denigrerends of discriminerends. Toch wordt dat blijkbaar wél als zodanig ervaren, want eind twintigste eeuw was het ineens niet meer correct om van ‘gehandicapten’ te spreken; ‘mensen met een handicap’ moest dat worden. Die benaming was echter ook aan inflatie onderhevig, en wordt nu steeds meer vervangen door ‘mensen met een (fysieke, visuele, verstandelijke, etc.) beperking’.

Van Dale neemt in 1999 bij beperking voor het eerst het voorbeeld ‘mensen met een lichamelijke beperking’ op, met als betekenisomschrijving: ‘mensen met een handicap’. Dat het woordenboek beperking als een verhullende term opvat, blijkt uit het label ‘eufemistisch’, dat erbij staat.

Was hier inderdaad sprake van een eufemisme? Het lijkt er wel op. Het woord handicap werd tenslotte als stigmatiserend ervaren. Maar is beperking niet nog stigmatiserender? Met dat woord ga je er immers van uit dat je iets níét kunt, terwijl het juist zo belangrijk is om te kijken naar wat je nog wél kunt.

Toch zou ik niet zo ver willen gaan als de wereld van de geestelijke gezondheidszorg, die mensen met een geestelijke - pardon, verstandelijke - handicap nu wel heel erg positief ‘mensen met mogelijkheden’ noemt. Over eufemismen gesproken!