|
| |
| |
| |
[Nummer 5]
| |
| |
| |
‘Jouw vetste, lauwste, mooiste woord’
Jongeren vullen eigen woordenboek
Arjen van Veelen
Eind mei verschijnt het Prisma jongerenwoordenboek. Dat is de papieren versie van de website Dropjelyrics.nl, waarop jongeren inmiddels al zo'n drieduizend woorden hebben ingestuurd. Weerspiegelt die site echt de woordenschat van de jeugd van tegenwoordig? En kan een woordenboek wel een beeld geven van zoiets vluchtigs als jongerentaal?
‘Hahaha, dat bestaat écht niet!’ Zanillya Farell uit Amsterdam heeft nog nooit gehoord van het woord kalibali. Het betekent ‘vriend’, althans volgens een inzender op Dropjelyrics.nl, een website waarop uitgeverij Het Spectrum jongerenwoorden verzamelt. Ook Jelani Sams is verbaasd. ‘Vriend? Haha.’ Tegen zijn vrienden: ‘Die gaan we erin brengen! Hé kalibali's!’
Jelani en Zanillya zijn scholieren die binnenkort met Nederlandstalige raps te horen zijn op een album van Bijlmer Breakz, een platform voor jong raptalent. Zelfs met de náám Dropjelyrics.nl hebben ze niet zo veel. Bij lyrics denken ze niet zoals de uitgever aan jongerentaal, maar aan hun rapteksten, en bij droppen niet aan ‘achterlaten’ maar aan rappen. In een woonkamer in de Bijlmer reageren ze, samen met collega-rappers Alessandra Riep, Ely Romney, Keston Dickenson en Roy Magnard, op wat hun leeftijdsgenoten zoal hebben ingezonden.
‘Wie kómt er op die site!?’, vraagt Zanillya als het woord aarsgewei langskomt, betekenis: ‘tribal tatoeage op de onderrug’. Even grote lachsalvo's klinken bij alles boys?, dat zou staan voor ‘alles goed?’ Ook daar hebben ze nooit van gehoord.
| |
Seks, drugs en drank
De woordenverzameling op Dropjelyrics.nl moet leiden tot het Prisma jongerenwoordenboek, dat eind mei in de winkel zal liggen. Het boek is in eerste instantie bedoeld voor jongeren, maar ongetwijfeld zullen ook ouders en reclamemakers die niet verder komen dan het inmiddels gedateerde vet cool, het boek nieuwsgierig openslaan. Veel van de opgenomen woorden komen uit het Surinaams en het Engels. Ook de hippe ‘lyrics’ uit wat minder voor de hand liggende uithoeken van het land zullen erin te vinden zijn. Zeker is al dat veel woorden te maken hebben met de thema's seks, drugs en drank.
Het meest opmerkelijk is natuurlijk de manier waarop het woordenboek tot stand komt. Dropjelyrics.nl daarover: ‘Via deze site kun jij je favoriete woorden, lyrics, droppen zodat wij een mooi Jongerenwoordenboek kunnen samenstellen waaraan ook jij hebt meegeholpen. Want wat heb je aan een woordenboek voor jongeren als je daar zelf niet je zegje over hebt mogen doen? Alle woorden zijn welkom. Dus jouw vetste, lauwste, mooiste en meest gebruikte woord kun je droppen.’
Zanillya is sceptisch over het project. ‘Elke dag komen er nieuwe woorden bij. Ik weet niet hoor, hoeveel woordenboeken gaan ze maken dan? En ik vraag me af of jongeren wel willen dat zo'n woordenboek wordt uitgebracht. Misschien willen ze juist dat hun ouders hun taal níét leren kennen.’ Ely geeft als voorbeeld hoe een vriend van hem in het bijzijn van zijn moeder straattaal gebruikt, zodat zij niet kan volgen waar hij het over heeft. ‘Zegt 'ie bijvoorbeeld: “Ik ga haar ploppen.’ Of ‘Hé, dushi, je loopt krom. Laat me je articuleren, nò.”’
| |
Schoolreisjes en mobieltjes
Ely Romney van de rapcrew TK-Jive: jongeren willen juist helemaal niet dat hun ouders weten wat hun woorden betekenen.
Er zijn genoeg jongeren die niet zulke bedenkingen hebben en hun woorden gewoon inzenden. In ruil daarvoor maken ze kans op schoolreisjes en mobieltjes. Zo won klas 4c van het Amersfoortse Wellantcollege een reisje naar Walibi door het ‘droppen’ van het woord kalibali, dat bij de rappers uit de Bijlmer voor
| |
| |
zoveel hilariteit zorgde. En ene Sakina won een Nokia 3220 met haar woord pokky ‘mobieltje’. De stand in maart dit jaar: een oogst van liefst drieduizend jongerenwoorden, na het wegfilteren van beledigende woorden en aperte prietpraat. Ongeveer duizend daarvan staan straks in de papieren versie.
‘We zijn een beetje overvallen door het succes van de site’, zegt uitgever Sander Bekkers van Het Spectrum. ‘Er zijn zo veel woorden ingezonden. De website werd ook al gehypet voordat hij er überhaupt was.’ Dropjelyrics.nl is geen wetenschappelijk initiatief, zegt hij. ‘Het idee achter de website is om kinderen meer te betrekken bij het maken van woordenboeken.’
De site staat volgens Bekkers in de traditie van de ‘wiki's’: de eigen verzamelingen en encyclopedieën op internet naar analogie van de succesvolle en betrouwbare open encyclopedie Wikipedia. Er zijn al vergelijkbare projecten. Op de website van Van Dale bijvoorbeeld kunnen bezoekers woorden insturen die nog niet in het woordenboek staan. In de kinderschoenen staat het ‘WikiWoordenboek Nederlands’, een online woordenboek. Een ander voorbeeld is ‘Woordvanhetjaar.nl’, een initiatief van tekstbureau The Language Lab. Op die site kun je - en dat is een belangrijk verschil met Dropjelyrics.nl - niet alleen woorden inzenden, maar er ook op stemmen en de betekenissen becommentariëren.
| |
Verzonnen woorden
Dat de rappers niet alle woorden kennen, is verklaarbaar. Jongerentaal verschilt per regio: in ‘Alki’ (Alkmaar) zijn andere woorden in zwang dan in ‘Damsko’ (Amsterdam). Daarnaast staan er op de site ook verzonnen woorden. Sander Bekkers van Het Spectrum: ‘We vinden het ook niet zo erg als er woorden op staan die jongeren zelf verzinnen. Wat we wél doen: bij de woorden die een prijs winnen controleren of het woord ook Google-hits heeft.’
Dat laatste is bij het al genoemde prijswinnende kalibali kennelijk niet gebeurd. Wie op de Nederlandse Google zoekt, krijgt drie hits, waarvan één van het Wellantcollege. ‘Wij, leerlingen uit klas 4c, hebben meegedaan aan de wedstrijd: DROP JE LYRICS! We hebben een aantal nieuwe woorden bedacht. Eén van deze woorden (kalibali = vriend) was het winnende klassenwoord in de maand oktober.’
Lang niet alle inzenders nemen de site serieus. Zou bijvoorbeeld aapschaap, voor ‘sukkel eikel idioot enz.’ (ingediend door ene ‘Freek de Jonge’) gangbaar zijn onder jongeren? En wat te denken van het woord arie, voor ‘kont’? Die ruis van fictieve woorden is een belangrijk nadeel van de site.
| |
Onveranderlijk
Een groter probleem is dat een woord dat eenmaal is gedropt niet meer veranderd kan worden en ook niet nog eens gedropt kan worden. Je kunt dus niet zien hoe populair een woord is en of het nog een tweede betekenis kan hebben. Of erger, of de betekenis die de eerste indiener gaf, wel de juiste is.
Een voorbeeld. De jonge rappers uit het begin van dit stuk kennen het woord stilo wel, maar niet zoals het op de site staat. Ene Sophie won met deze inzending een Nokia: ‘hip, modieus’ betekent het volgens haar, met als voorbeeldzin: ‘Die gozer is helemaal stilo.’ De rappers uit de Bijlmer gebruiken het woord alleen als zelfstandig naamwoord. Een ‘stilo’ is een stijl. Je kunt het zeggen van kleding, bijvoorbeeld. ‘Hey, man, ik kom met een nieuwe stilo.’ Of: ‘Ik vind je stilo dope man.’ Maar ‘Hij is stilo’? ‘No, no, no, dat kan niet.’ Een ander voorbeeld is pata's, dat ‘schoenen’ betekent volgens de site. Zo kennen zij het ook, maar ze geven nog een tweede betekenis: ‘wieldoppen’. Bijvoorbeeld: ‘Ik ga pata's zetten op me wagi.’
De website Dropjelyrics.nl
Of het woord loesoe. ‘Ik ga loesoe’ betekent ‘ik ga weg’. Maar ‘Ik ben loesoe’ wil zeggen ‘ik ben dronken’. Of neem affoe. Volgens de site is een affoe het ‘laatste deel van je sigaret of joint’. Inderdaad kennen de rappers die betekenis. Maar ze kennen er nog meer, die niet op de site staan. Alessandra: ‘Een affoe is een klein stukje of de helft. Je kan het zeggen als je een sigaret gaat delen. “Hé, mag ik een affoe.” Maar je kan ook zeggen “affoe-affoe”, en dat betekent “fiftyfifty”.’
| |
Geen eenheidstaal
Natuurlijk staat er ook ‘echte’ jongerentaal op de site. Bijvoorbeeld wiri, een erkend straattaalwoord. De inzenders op de site geven niet alleen de juiste betekenis (‘wiet’ of ‘haar’), maar vermelden ook keurig de spellingvarianten wierie, weerie, wierie en wieri.
‘De site geeft een heel aardig beeld van de jongerentaal anno 2006’, vindt Wim Daniëls. Hij is door de uitgeverij gevraagd een leesbaar woordenboek te maken op basis van de website. Daniëls heeft feeling met jongerentaal: als kinderromanschrijver komt hij wekelijks op scholen en hij heeft zelf kinderen in de schoolleeftijd. Eerder schreef hij het boek Vet!, over de geschiedenis van jongerentaal. Hij noemt zichzelf een onconventionele lexicograaf. ‘Ik maak vooral toegankelijke woordenboeken. Voor mij is de systematiek niet heilig, de doelgroep wél.’ Hij vindt bijvoorbeeld dat je het moet honoreren als jongeren ‘egt’ schrijven in plaats van ‘echt’. ‘Ik vind het belangrijk om te laten zien dat het een onderdeel is van de jongerentaal.’
| |
| |
Jongerentaal is geen eenheidstaal, weet Daniëls. ‘Er zijn maar weinig woorden die alle Nederlandse jongeren gebruiken, zoals cool, gaaf en lauw - te weinig in elk geval om een woordenboek mee te vullen. Van de straattaal in de Randstad is in de Peel negentig procent niet gangbaar. In het woordenboek komen dus veel woorden die jongeren zelf ook niet kennen.’
Ook voor ouderen zou het boek een eyeopener kunnen zijn, maar dan anders. Daniëls: ‘Je ziet bijvoorbeeld woorden waaraan je kunt merken dat jongeren het drinken van alcohol als een soort wedstrijd zien. Als je die allemaal bij elkaar zet, is dat wel een beetje schokkend. Hetzelfde geldt voor alle woorden die gaan over drugs, zoals choken “een blowtje roken”.’
| |
Schifting
Marjolein van Doorn is de zogeheten moderator van Dropjelyrics.nl. Zij krijgt het ruwe materiaal binnen en moet de troep en de beledigingen schiften van de bruikbare woorden. ‘De website staat helaas bloot aan grappenmakers’, constateert ze. ‘Jongeren sturen bijvoorbeeld de naam van hun klasgenootje in om eens flink te schelden, of maken beledigende opmerkingen over de site.’ Haar criteria bij die eerste schifting zijn simpel: ‘Geen haatdragende boodschappen, en er moet een goede voorbeeldzin gegeven worden. Verder moeten de inzenders hun naam, adres en leeftijd opgeven. Als laatste let ik nog een beetje op de spelling. Geen afkortingen als ff w8 en u2.’
Ondanks de grappenmakers ziet ze de kwaliteit van de inzendingen stijgen. ‘Er komen minder woorden binnen dan vlak na het lanceren van de website, maar ze zijn wel origineler, meer doordacht en serieuzer. Ik zie minder haatuitingen en onvolledige inzendingen. Wekelijks krijg ik vijftig tot honderd bruikbare woorden, schat ik.’
Denkt ze dat de site ook de ‘echte’ jongerentaal betrapt? ‘De inzenders zijn mensen die over de woorden hebben nagedacht en misschien toch wel iets liever met taal bezig zijn dan hun medescholieren. Daarnaast denk ik dat de taal zó snel verandert dat we het eigenlijk niet kunnen bijhouden. Het is een mooi overzicht en een mooi begin, maar eigenlijk is het nooit af.’
Dropjelyrics.nl
De woorden die door haar eerste schifting komen, belanden bij Daniëls. Hoe halen ze het papieren woordenboek? ‘Het belangrijkste criterium is dat een woord daadwerkelijk in gebruik is. Dat probeer ik zelf zo veel mogelijk te checken, op internet, maar ook bij de jongeren zelf. Ik kom veel op scholen, overal in het land, en ik bezoek soms rapmeetings, zoals onlangs “South bombing” in Eindhoven.’
Soms heb je ook aan gewoon gezond verstand voldoende om te kunnen vaststellen dat sommige woorden geen jongerenwoorden zijn: ‘Als iemand een woord heeft ingezonden voor een aardappelschilmesje, dan weet je dat het hier niet om een jongerenwoord gaat. Jongeren zijn helemaal niet frequent met aardappelschilmesjes in de weer.’ Zo viel ook het woord babsen ‘bumperkleven’ af. En loser, omdat volwassenen het gebruiken.
| |
Vluchtig
Ewoud Sanders, taaljournalist en lexicograaf, vindt de website ‘een heel onbetrouwbare manier’ om jongerentaal te verzamelen. ‘Zo'n website nodigt uit om op een melige manier bijvoorbeeld scheldwoorden te verzinnen. Ik zie hier op Dropjelyrics.nl als eerste het woord afbeiren staan, met als betekenis “masturberen”. Ik tik het woord in op Google en de eerste hit is een
‘Als wij nu samen het woord stoempf verzinnen en afspreken dat het “kopje thee” betekent, dan zijn er inderdaad al twee mensen die het gebruiken. Maar het zegt niets over of een woord ook leeft.’
lijstje met allerlei verzonnen varianten op masturberen, zoals voorhuidjoggen en de wortel schrapen. Grappig bedacht misschien, maar ik denk niet dat dat veel gebruikt wordt.’
Het nut van een papieren jongerenwoordenboek ziet hij ook niet zo in. ‘Jongerentaal is bij uitstek vluchtig en snel gedateerd. En lokale verschillen zijn groot: wat er op schoolplein A wordt gezegd, is op schoolplein B misschien wel helemaal niet bekend. Moet je dat allemaal opnemen? Ik vind van niet. Het hele concept van een woordenboek op papier vind ik overigens gedateerd. Ik ben helemaal voor een Wikipedia-woordenboek Nederlands.’
Maar Dropjelyrics.nl ís toch juist zo'n interactief online woordenboek? ‘Over Wikipedia is erg goed nagedacht. Dit initiatief Dropjelyrics.nl vind ik op zichzelf goed, maar om het boven het niveau van lijstjes uit te laten stijgen, moet je een betere formule hebben.’ Zo valt ook Sanders erover dat Dropjelyrics.nl niet vermeldt hoe vaak een woord wordt gebruikt. ‘Als wij nu samen het woord stoempf verzinnen en afspreken dat het “kopje thee” betekent, dan zijn er inderdaad al twee mensen die het gebruiken. Maar het zegt niets over of een woord ook leeft.’
Hoe moet het volgens hem dan wél? ‘Je zou een jongerenwoordenboek kunnen samenstellen door een groep van zeg dertig jongeren uit alle provincies te nemen, die je traint om de woorden die ze in hun omgeving horen te registreren. Dat is wel meer werk, en kost dus meer geld.’
| |
| |
| |
Geen context
Ook Leonie Cornips, straattaalonderzoekster aan het Meertens Instituut, heeft zo haar bedenkingen. ‘Je mist met deze website het belangrijkste wat je wilt weten, namelijk wie de woorden gebruikt, en in welke context. De site is leuk als je geïnteresseerd bent in woordenlijstjes. Als straattaal en jongerentaal in het nieuws zijn, dan gaat het meestal om zulke lijstjes met uit de context gehaalde exotische woorden die de jongeren zouden gebruiken. Vaak wordt er dan ook bij gezegd dat de jongeren slecht Nederlands spreken. De krenten worden uit de pap gehaald en dan lijkt het al snel een krentenbrij. Maar ze spreken prima Nederlands, en zó veel vreemde woorden gebruiken ze niet.’
Cornips heeft ook wel een suggestie voor een betere aanpak: ‘Om de echte jongerentaal te vangen moet je eigenlijk bij de jongeren zijn die géén woorden op de site invullen. Met hun taalgebruik laten jongeren zien dat ze bij een bepaalde groep horen. Op het moment dat die woorden in de openbaarheid komen, vinden ze het niet leuk meer en gebruiken ze die woorden niet langer. Net zoals smokkelaars vroeger woorden hadden waaraan je de insider herkende. De meest betrouwbare informatie over jongerentaal krijg je eigenlijk alleen door heel veel veldwerk, door jongeren te observeren. Deze website is een wel heel makkelijke manier om jongerentaal te verzamelen; de uitgever gaat hier vast goed aan verdienen.’
| |
Party
Daniëls vindt het onzin dat je alleen via veldwerk de echte jongerentaal vangt. ‘Je kunt de jongeren inderdaad opzoeken, maar je kunt ook een party organiseren waarop heel veel jongeren komen. Dropjelyrics.nl is die party. Veldwerk zal ook een aardig beeld kunnen opleveren, maar geen beter beeld. En natuurlijk kan er op een wetenschappelijke manier over geschreven worden. Dat kan op basis van veldwerk, maar het kan ook op basis van de site. Alleen is dat niet mijn taak. Ik wil zo goed en zo toegankelijk mogelijk weergeven wat jongeren hebben ingezonden. Meer niet.’
De Amsterdamse rapster Zanillya Farell: ‘Elke dag komen er nieuwe woorden bij. Ik weet niet hoor, hoeveel woordenboeken gaan ze maken dan?’
Foto: Bijlmer Breakz / Daniel Egter van Wissekerke
Het bezwaar van Cornips - en van de Amsterdamse rappers - dat je jongeren hun geheimtaal afpakt, wuift hij weg. ‘Er zal er misschien wel eentje bij zitten die dat vindt, maar die praat dan vooral volwassenen na, want alleen die komen steeds met dit soort zeurderige opmerkingen aanzetten. Het gaat om wóórden, niet om een kunstschat of een geliefde.’
Dat er nog wat te verbeteren valt aan de site erkent uitgever Bekkers. ‘We willen bij een volgende editie de mogelijkheid toevoegen dat jongeren op woorden kunnen stemmen en de optie toevoegen om meerdere betekenissen te geven aan een woord.’
Die maatregelen moeten een dammetje opwerpen tegen grappenmakers of creatievelingen. Tot die tijd is het afwachten of een woord als feeksjeek, een verzinsel van de auteur van dit stuk, het woordenboek gaat halen. Het is in ieder geval door de eerste schifting gekomen, en staat op de site met als betekenis: ‘drankje, lijkt op fruitshake, maar is met alcohol. Komt van Engels faken (“neppen”) en shaken.’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd