Onze Taal. Jaargang 74

[p. 325]

[Nummer 12]

[p. 328]

‘Als we in Den Haag uitstappen, staat er een ploeg’
Interview met de Vlaamse dicteebegeleider Ludo Permentier
Jan Erik Grezel

Dit jaar wordt voor de zestiende keer het Groot Dictee der Nederlandse Taal gehouden. Dicteecorrector Ludo Permentier reist al jarenlang mee met de bus Vlaamse deelnemers. Waarom zijn de Vlamingen zo moeilijk te verslaan? Hoe bereiden ze zich voor? En wat is hun geheime wapen?

‘Het Groot Dictee is een spel en dat moet je niet te serieus nemen. Maar de Vlamingen spelen het beslist beter dan de Nederlanders’, zegt Ludo Permentier vanachter een bedauwd glas Belgisch bier in een Brussels café. Permentier is al jaren als beoordelaar en corrector betrokken bij het Groot Dictee der Nederlandse Taal, de spellingwedstrijd van (sommigen menen ook wel: tussen) Nederland en Vlaanderen. Op 19 december zal blijken of de Vlamingen ook dit jaar weer sterker zijn.

Ludo Permentier, de Vlaamse dicteebegeleider: ‘In zekere zin vind ik het ook vervelend dat de Vlamingen zo vaak winnen.’
Foto: Onze Taal

Permentier beoordeelt elk jaar, samen met de juryleden, de concept-versie van het dictee, onder andere op typisch Noord-Nederlandse woorden en wendingen. ‘Het woord Ridderzaal bijvoorbeeld kennen de meeste Vlamingen niet als eigennaam en ze schrijven dat dan met een kleine letter - wat fout kan zijn. Vorig jaar zorgde de uitdrukking voor pampus liggen voor problemen. Omdat sommigen de uitdrukking met pampus niet kenden, maakten ze daar pampers van, zoals die papieren luiers. Wij spreken pampers hier tenslotte uit met een a. Dat de Vlamingen hier een klein beetje in het nadeel waren is niet heel erg, want omgekeerd hebben de Nederlanders weer meer moeite met Franse woorden. Een Vlaming zou minutieus of compote nooit verkeerd spellen.’

Ook is Permentier - in het dagelijks leven taaljournalist bij De Standaard en redacteur bij Van Dale - de begeleider van de Vlaamse deelnemers, die op de dag van het dictee gezamenlijk in een bus vanuit Brussel naar het Binnenhof in Den Haag rijden. Die ploeg bestaat uit twintig Vlamingen: tien mensen die uit de voorrondes naar voren zijn gekomen als beste spellers, en tien bekende Vlamingen, de zogenoemde prominenten.

Selectie

Over de voorrondes is de afgelopen jaren nogal wat te doen geweest. ‘Doordat de Vlamingen jaar na jaar de prijzen wegkaapten, ontstond bij sommige Nederlanders het idee dat wij een strengere selectie hadden en zodoende met sterkere spellers aan de start verschenen. Dat is beslist niet juist. De selectie van de niet-prominente Vlamingen gaat precies als in Nederland: via een voorronde met een identieke spellingtest in de krant (in Nederland de Volkskrant, in België De Standaard). De antwoorden op de tests worden ingezonden, op papier, maar tegenwoordig ook steeds meer via internet. Uit de correcte inzendingen worden de finalisten geselecteerd voor het blok van de lezers, dat tot nu toe altijd de eindwinnaar heeft voortgebracht.’

‘De prominenten hoeven geen test te doen. Wel is het soms moeilijk om bekende mensen te vinden die mee willen doen. Veel politici, bijvoorbeeld, zijn toch bang om af te gaan. Sporters, acteurs en schrijvers kennen minder schroom.’

Hoe komt het dat er ondanks het vrije-selectiesysteem toch vaak topspellers op het Groot Dictee in actie komen? ‘Er zijn mensen die op de dag dat de voorrondetest verschijnt dertig of veertig kranten kopen en evenzovele formulieren insturen. Zij hebben dan een veel grotere kans om geselecteerd te worden. Sinds de meeste inzendingen elektronisch binnenkomen hebben we overigens wel meer middelen om

[p. 329]

ervoor te zorgen dat iedereen evenveel kans maakt. Verder heeft het productiebedrijf dat het tv-programma maakt ook een vinger in de pap. Dat wil vooral mensen die goed overkomen in het televisieprogramma. De echte spellingfreaks die van tevoren drie keer het hele Groene Boekje hebben doorgelezen, maar voor een camera verkrampen, zie je tegenwoordig minder dan vroeger. De laatste jaren zijn er minder deelnemers die monomaan met spelling bezig zijn.’

De bus

Als het niet in de selectie zit, hoe valt dan te verklaren dat de Vlamingen - gerekend over de afgelopen veertien jaar; in 1990 deden ze nog niet mee - zowel bij de topspellers als bij de prominenten duidelijk beter scoren? ‘De bus is ons geheime wapen. Wij vertrekken met een bus vanuit Brussel, en pikken in Antwerpen ook nog wat mensen op. In het begin zijn het allemaal individuen, bekende Vlamingen naast onbekende. De mensen praten over hun eigen voorbereiding en hun zwakke plekken. Sommigen hebben zich heel goed geprepareerd, anderen beginnen zich pas in de bus te concentreren op spelling. Soms pakt iemand spontaan de microfoon en dicteert een rijtje lastige woorden; iedereen zit dan meteen fanatiek te schrijven. Een ander roept: “Goed, ik zal het nog een keer uitleggen van die tussen-n.” Tegen de tijd dat we in Den Haag uitstappen, staat er een ploeg. En die

“Nederlanders leren bijna niet meer hoe het moet, Vlamingen leren bijna alléén maar hoe het moet.”

groepsgeest ontbreekt bij de Nederlanders, die allemaal op eigen gelegenheid naar het Binnenhof komen.’

‘Het is voor de Vlamingen echt een uitwedstrijd. Daarenboven voelen de Vlamingen zich misschien iets meer verantwoordelijk omdat ze verkozen zijn en ze willen daarom een goede prestatie leveren. De Nederlanders zijn hierin toch wat nonchalanter.’

De Groot Dicteejury en de correctors kijken het werk na. Derde van links: Ludo Permentier.
Foto: Martijn Beekman

‘Een diepere oorzaak voor de betere prestaties van de Vlamingen ligt in de aard van het taalonderwijs in Vlaanderen. Dat is sterker gericht op het naleven van de norm dan het Nederlandse onderwijs. Nederlanders leren bijna niet meer hoe het moet, Vlamingen leren bijna alléén maar hoe het moet. Die fixatie op de regels bij Vlamingen vind ik overigens niet zo'n goede zaak. De echte taalkunde, zoals hoe taal in je hoofd zit of in welke situatie mensen anders gaan praten, komt in het onderwijs te weinig aan bod.’

‘Dat verschil tussen Nederland en Vlaanderen valt helemaal te verklaren uit de ontstaansgeschiedenis van de standaardtaal in Vlaanderen. In Nederland is de nationale taal in de zestiende en zeventiende eeuw gestandaardiseerd. Maar in Vlaanderen spraken de meeste mensen, ikzelf ook, tot zo'n vijftig jaar geleden dialect. De standaardisering heeft hier pas laat vorm gekregen. Dat gaat natuurlijk gepaard met een sterk besef van wat volgens de regels “goed” en “fout” is. Bij geen enkel taalonderdeel is dat zo duidelijk als bij spelling. Spelling is een klein facet van taal, maar het werkt met duidelijke normen die goed te controleren zijn. Hoe iemand spelt, is dan ook een makkelijk selectiemiddel, bijvoorbeeld bij sollicitaties.’

Spelling als topsport

Met voetballen zijn ‘we’ misschien wat succesrijker, maar België wint keer op keer van Nederland als het om spelling gaat. ‘Spellen wordt in Vlaanderen als sport beoefend’, schreef Ludo Permentier ooit in De Standaard, ‘en dat creëert vanzelf topsporters.’ Een van die topsporters is Joost Verheyen, Vlaams winnaar van het Groot Dictee in 1998. Hij heeft een eigen methode ontwikkeld om de spelling te oefenen. Alle moeilijk te spellen woorden heeft hij in zijn Groene Boekje aangestreept. Die woorden leest hij in hoog tempo voor en dat neemt hij op. Bij het afdraaien probeert hij van al die woorden het woordbeeld te vormen. Lukt dat niet, dan zoekt hij het woord op.

In totaal kost dit hem voor het hele Groene Boekje twintig tot dertig uur. ‘Er zijn Vlamingen die twee weken vrij nemen voor het Groot Dictee’, zegt Permentier. ‘Topsport vereist intensieve training.’

Niet interessant

Is Permentier niet trots op de spellingprestaties van zijn landgenoten? ‘Jawel, maar in zekere zin vind ik het ook vervelend dat de Vlamingen zo vaak winnen en misschien het idee krijgen dat ze hun taal beter beheersen dan Nederlanders. Spelling is het minst boeiende van wat er allemaal aan taal te beleven is.’

En dat zegt de schrijver van de Leidraad van het onlangs verschenen nieuwe Groene Boekje? ‘Spelling op zich is niet interessant. Wie een tekst schrijft, zou niet afgeleid mogen worden door vragen als: Moet ik hier twee woorden aan elkaar schrijven? Hoort hier een hoofdletter te staan? Is dit woord met een c of met een k? Dat zou vanzelf goed moeten gaan, zodat de schrijver zich kan concentreren op zijn onderwerp en schrijfstijl. Maar omdat onze spelling door de eeu-

[p. 330]

wen heen gegroeid is tot wat ze is, zit ze vol tegenstrijdigheden, die struikelblokken kunnen zijn. Die zou je eruit kunnen halen, maar dan krijg je een zeer drastische spellinghervorming. Dat wil het gros van de taalgebruikers niet. Wat rest, zijn hulpmiddelen: een goede spellingchecker, een betrouwbaar naslagwerk. En voor wie wil weten waarom het ene woord zus en het andere zo wordt geschreven (al is dat een minderheid van de taalgebruikers) is er een begrijpelijke maar toch precieze beschrijving van de regels te vinden in bijvoorbeeld de Leidraad van het Groene Boekje, of in de Praktijkgids spelling die ik voor Van Dale heb samengesteld. Zie het als de handleiding die bij een apparaat zit: je hoopt het ding te kunnen bedienen zonder die brochure, maar als je die nodig hebt, ben je wel blij dat ze in een duidelijke taal geschreven is.’

Groot Dictee 2004: Quintis Ristie kijkt af bij Henny Huisman.
Foto:Martijn Beekman

Nederland-Vlaanderen: de cijfers

Aan het Groot Dictee der Nederlandse Taal doen veertig Nederlanders en twintig Vlamingen mee: twintig lezers van de Volkskrant tegenover tien Vlaamse lezers van De Standaard. En daarnaast twintig bekende Nederlanders tegenover tien prominente Vlamingen. Permentier heeft de resultaten op een rij gezet. De winstkans per deelnemer (gerekend van 1991 tot en met 2003) is:

Bij de niet-prominenten:		Bij de prominenten:
Vlamingen	6,2%	Vlamingen	8,4%
Nederlanders	1,9%	Nederlanders	0,7%

Het gemiddelde aantal fouten van alle categorieën finalisten in de laatste drie jaar bedraagt:

De mooiste stem van Vlaanderen

‘Het Groot Dictee heeft ook niets met taalvaardigheid te maken, net zoals een geschiedenisquiz niets te maken heeft met historisch inzicht. Ik zie het Groot Dictee als een spel dat het belang van spelling juist relativeert. Het is een samenraapsel van allerlei valkuilen, ik vind het zelf absurd moeilijk. Spelling wordt topsport bij het Groot Dictee. De deelnemers die niet echt getraind zijn, zoals de prominenten, hoeven zich beslist niet te schamen voor een score van 25 of 30 fouten.’

Niet iedereen komt er toch rond voor uit dat de foutscore hoog is uitgevallen? ‘In het verleden hebben prominenten hun prestatie weleens veel te mooi voorgesteld. Of ze staan te snoeven - terwijl de dictees worden nagekeken - dat het een makkie was. Ik herinner me van jaren geleden dat Hugo Camps en Martin van Amerongen net deden alsof ze maar een paar fouten zouden hebben, maar uiteindelijk waren dat er veel meer. Misschien was dat zelfspot.’

Dit jaar zal de opzet iets anders zijn. Wat verandert er? ‘Het grootste verschil met voorgaande jaren zit 'm in de presentatie. De Vlamingen hebben nogal eens geklaagd over de uitspraak van Philip Freriks, die het dictee tot vorig jaar altijd voorlas. Hij was in Vlaamse oren niet altijd goed verstaanbaar. Afgelopen keer lazen Jan Mulder en Remco Campert (de auteurs van dat dictee) het eenmaal voor, voordat Freriks zich eraan waagde. Ook nu zal het dictee eerst eenmaal worden voorgelezen door de schrijver ervan, ditmaal Herman Koch. Daarna wordt Philip Freriks in de presentatie ondersteund door Martine Tanghe, presentatrice van het VRT-joumaal. Zij is hier de peetmoeder van het Nederlands en heeft de mooiste stem van Vlaanderen: helder, rustig en heel aangenaam om naar te luisteren. Verder zit er met Jeltje van Nieuwenhoven en de taalkundigen Henk Verkuyl en Dirk Geeraerts vers bloed in de jury.’

Over jurering gesproken: welk Groen Boekje geldt er nu? De nieuwe editie (waarin de n weer terugkeert in woorden als paardebloem) gaat immers officieel pas op 1 augustus 2006 in? ‘De oude, dus die van 1995. Het is een zotte situatie: er zitten woorden in het dictee die over een halfjaar anders geschreven moeten worden, maar dat zal de jury precies uitleggen.’

De Vlamingen mogen de Nederlanders dan de baas zijn, zouden zij op hun beurt niet binnen een aantal jaren door een spellingcomputer in de pan gehakt kunnen worden? ‘Als er computerprogramma's ontwikkeld worden die dat kunnen, dan is dat goed nieuws voor de taalgebruiker. Dan krijgen we er een handig middel bij om ons te helpen spellen. Voor het Groot Dictee, dat toch altijd een ouderwetse indruk maakt met dat vergezochte taalgebruik, zou het een revolutie zijn. Maar anderzijds is juist het klassieke handwerk een belangrijke charme van het dictee. Kijk eens hoe Bart Chabot, die als enige elk jaar meedoet, de kwartopapieren vol schetst, met praktisch elk woord op een nieuwe regel. Die maakt er haast een kunstwerk van.’