Onze Taal. Jaargang 74

[p. 280]

‘An ideal spot for a woonerf’
Oproep: Nederlandse woorden in vreemde talen
Nicoline van der Sijs

Het mag een cliché lijken, maar toch: Nederland is bij buitenlanders alom bekend om zijn klompen, kaas en molens. Het is dan ook niet toevallig dat bijvoorbeeld het Indonesisch het leenwoord kelom voor ‘klomp’ kent, en dat het Deens, het Duits (dankzij Frau Antje), het Engels, het Frans, het Hongaars, het Pools en het Zweeds de kaasnamen edam en gouda gebruiken, soms in enigszins aangepaste spelling. Het Singalees, de taal van Sri Lanka, kent de Nederlandse molen in de vorm móla. Het Deense woord voor schaats is skøjte, en ook het Engelse skate is ontleend aan het Nederlands.

Witloof

Over de Nederlandse woorden die in andere talen zijn beland, wil ik een boek schrijven met als titel Nederlands in de wereld. De invloed van het Nederlands in kaart gebracht. In dit boek zal te lezen zijn welke Nederlandse woorden door andere talen zijn overgenomen. Ik zal ruim aandacht besteden aan de cultuurhistorische achtergrond van het uitlenen: aan de contacten die er in het verleden of het heden tussen het Nederlands en andere talen hebben bestaan, en aan de redenen waarom bepaalde woorden zijn uitgeleend. Een enkel voorbeeld: zowel in het Frans als in het Engels komt het woord witloof voor. Dat komt doordat de ‘uitvinding’ van de groente witlof (in het Belgisch-Nederlands witloof) in de achttiende eeuw in Brussel heeft plaatsgevonden: toevallig ontdekte men hier dat cichoreiwortels die lang in een donkere schuur hadden gelegen, scheuten wit loof kregen die heel smakelijk waren.

Het woord klapschaats is in opvallend veel talen terechtgekomen.
Foto: Zandstra Sport

In het boek zal onder andere blijken welke talen de meeste Nederlandse woorden hebben overgenomen, in welke periode de meeste Nederlandse woorden zijn uitgeleend, en om wat voor soort woorden het dan gaat. Ik kan nu al verklappen dat het aantal uitgeleende Nederlandse woorden groot is, veel groter dan je zou verwachten.

Momenteel gebruikt?

Welke Nederlandse woorden in het verleden de grens over zijn gegaan, kan nagezocht worden in etymologische woordenboeken en woordenboeken van vreemde woorden in de verschillende talen. Veel moeilijker is het echter om te achterhalen welke Nederlandse woorden momentéél in andere talen worden gebruikt. Daarbij kunnen de lezers van Onze Taal mij wellicht helpen. Misschien hebt u tijdens uw vakantie, werk in het buitenland, bij geëmigreerde familieleden, in buitenlandse media of boeken een of meer Nederlandse woorden gesignaleerd. Wellicht kent u als wetenschapper Nederlandse vondsten waarvan de namen door uw buitenlandse collega's zijn overgenomen. Of bent u een student of docent Nederlands in het buitenland en hebt u in bijvoorbeeld Georgië Nederlands geleerd, waarbij het u opviel dat in uw moedertaal enkele Nederlandse woorden voorkomen. Ik ben geïnteresseerd in ieder Nederlands woord dat in het buitenland gebruikt wordt. Om een idee te geven van waar het om kan gaan, zal ik nog enkele voorbeelden geven.

Nederlandse woorden worden regelmatig dankzij de handel verbreid. Zoals bekend is Duitsland onze grootste handelspartner. In het Nederrijngebied is daardoor onder andere het Nederlandse veiling geleend als die Veiling. Diverse Nederlandse producten reizen de wereld rond, meestal onder hun eigen naam. Een Deens vreemdewoordenboek noemt hopjes. In het Zweeds is bintje heel normaal, en een Frans woordenboek vermeldt terlenka.

Verder is Nederland momenteel toonaangevend op het gebied van design en architectuur. In het Engels wordt woonerf zeer veel gebruikt; zo noemt een Amerikaanse website een straat ‘an ideal spot for a woonerf’. Op internet is ook te zien dat dit woord daarnaast bekend is in het Duits, Frans, Grieks, Hongaars, Italiaans, Japans, Pools, Spaans, Turks en Zweeds.

Vragenlijst

Ik ben niet alleen geïnteresseerd in Nederlandse woorden die rechtstreeks door een andere taal zijn geleend, maar ook in woorden die via een andere taal zijn overgenomen. Zo kent het Armeens het woord kabel via het Russisch, het Roemeens kent babord ‘bakboord’ via het Frans, het Baskisch kent istribor ‘stuurboord’ waarschijnlijk via het Franse tribord, en het Bretonse bars ‘zeebaars’ is geleend via het Franse bar (vroeger ook bars).

Als u Nederlandse woorden in andere talen kent, zou u mij een groot plezier doen als u een korte vragenlijst wilt invullen. Deze staat op de website van Onze Taal (www.onzetaal.nl/2005/10/uitleen.html), en kan ook worden aangevraagd bij het secretariaat van het genootschap (070-356 12 20). In de lijst staan vragen over de taal van het door u gesignaleerde woord, de bron, de datering, de context en de kenmerken ervan. Iedereen die de vragenlijst invult, dank ik bij voorbaat van harte.

In de toekomst zal ik zo nu en dan in Onze Taal ingaan op de gevonden Nederlandse woorden in andere talen. En uiteindelijk zal alles vanzelfsprekend na te lezen zijn in het boek Nederlands in de wereld.

Voor het project worden ook stagiairs gezocht. Zie voor meer informatie daarover eveneens www.onzetaal.nl/2005/10/uitleen.html.