Hom of kuit
Verkiezingen mooiste woorden kunnen beter
Frank Jansen
Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt maandelijks zo'n kwestie. Hij steekt daarbij zijn eigen mening niet onder stoelen of banken, en eindigt telkens met een stelling, waarop u kunt reageren.
Bestaan ze nog, de missverkiezingen van weleer? Gegadigden (v) paradeerden voor een jury en moesten vragen beantwoorden waarmee hun intellect en compassie getest werden. Na afweging van een en ander koos de jury dan de miss. Nu gaat dat anders, zo blijkt uit de jacht op ‘het lekkerste ding’ (m/v) van Nederland, die onlangs op tv te bewonderen was. De parade volstaat en de jury keurt louter borst, buik en bil.
De verkiezing van het mooiste Duitse woord kreeg veel aandacht in de pers.
Je kunt ervan denken wat je wilt, maar het wedstrijdverloop is er wel helderder door geworden. Ik denk dat verkiezingen van het mooiste woord eenzelfde aanpak kunnen gebruiken. Die verkiezingen zijn onbevredigend omdat de kiezers hun eigen criterium kunnen hanteren. De meesten kiezen dan op grond van buitentalige maatstaven. Dat bleek onlangs weer bij de Duitse verkiezing, waar de publiekslieveling Liebe was. Een prachtig woord overigens, mooier dan ons eigen liefde, de trotse winnaar in de TNS NIPO-enquête van augustus jongstleden - aan liefde kleeft immers iets werkwoordachtigs, en dan ook nog iets van de verleden tijd. Hoe dan ook: in beide verkiezingen hebben de inzenders gekozen op grond van de gevoelswaarde van het begrip waarnaar het woord verwijst. Ze hadden dus net zo goed voor geil, genegenheid of de naam van hun huisparkiet kunnen kiezen.
Dan deed de Duitse jury van deskundigen het beter. Die koos Habseligkeiten ‘dierbare maar armzalige bezittingen’, wegens het innige verband tussen het stoffelijke (haben) en het geestelijke (selig) aspect. De jury hanteerde dus wél een talig criterium: het contrast in de betekenis (‘armzalig maar dierbaar’) wordt in de woordvorm weerspiegeld. Dat maakt het woord een beetje spannend, net als het Nederlandse armzalig en eigenaardig.
Toch blijft jammer genoeg één criterium buiten beschouwing dat bij uitstek talig is: de welluidendheid van het woord. Dit criterium speelt bijvoorbeeld een grote rol in het onderzoek waaraan Marc van Oostendorp momenteel werkt, en dat als tussentijdse winnaar desalniettemin opleverde (zie ook zijn artikel in het aprilnummer van Onze Taal). Maar de welluidendheid kan niet helemaal op zichzelf staan. Dat moge blijken uit de inzending smulrol, die ik me herinner van een gelijksoortige verkiezing vijftien jaar geleden. De inzender vond het een onsmakelijke klankvorm voor een smerige snack, dus een optimale combinatie. Blijkbaar speelt de betekenis toch altijd mee. Anders zouden eufemismen als razzia en gigolo, met hun grote contrast tussen welluidende vorm en bedenkelijke betekenis, toch hoge ogen gooien. Daarom stel ik voor dat het mooiste woord een klankvorm moet hebben die optimaal past bij de betekenis. Oftewel, de stelling is ditmaal:
Hanteer bij verkiezingen van het mooiste woord het criterium dat de klankvorm optimaal past bij de betekenis.
Bent u het eens of oneens met deze stelling? Breng voor 23 december uw stem uit op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. U kunt ook per post reageren; stuur een briefkaart met ‘Klank en betekenis van mooiste woord moeten bij elkaar passen’ of ‘Klank en betekenis van mooiste woord hoeven niet bij elkaar te passen’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag van de stemming.
Auteursrechtelijk beschermd