Onze Taal. Jaargang 73

[p. 348]

Van taalverloedering tot bijbelvertaling
Taaljaaroverzicht 2004
Marc van Oostendorp en Kees van der Zwan

2004 was het jaar van de verdere uitbreiding van Europa. 2004 was ook het jaar waarin de ‘normen en waarden’ meer dan ooit centraal stonden. Beide onderwerpen kwamen ook telkens terug in het taalnieuws. Want hoe moeten die nieuwe lidstaten zich verstaanbaar maken? En mogen kinderen wel ‘je’ tegen hun leraren zeggen? Er was nog meer taalkritiek dit jaar, maar ook waardering. Een jaaroverzicht in lijstjes.

Mooiste woorden

1.	Desalniettemin (mooiste Nederlandse woord volgens Onze Taal, april)
2.	Liefde (mooiste Nederlandse woord volgens TNS NIPO, augustus)
3.	Vrijen (mooiste Nederlandse woord volgens de Volkskrant, november)
4.	Hosternokke (een bastaardvloek; mooiste Zeeuwse woord volgens de Zeeuwse Dialectvereniging, november)
5.	Kebilskop (‘iemand met een masker’; mooiste Drentse woord volgens Abel Darwinkel van Stichting Drentse Taol, mei)
6.	Habseligkeiten (mooiste Duitse woord volgens een jury van het Goethe-Institut en de Deutscher Sprachrat, oktober)
7.	Fingerspitzengefühl (mooiste Duitse woord volgens Nederlandse inzenders voor de prijs onder 6, oktober)
8.	Braatolizer(computerprogramma om ‘spammers’ lastig te vallen; vetste woord van het jaar 2004 volgens de bezoekers van vetste.woordvanhetjaar.nl, stand eind november 2004)

De prikkelendste stellingen over taal

De vijf uitdagendste stellingen uit de Onze Taal-rubriek ‘Hom of kuit’ van Frank Jansen van dit jaar (tot december), gerangschikt naar het aantal reacties.

1.	Taalveranderingen zoals hun hebben een mooie verhaal moeten niet bestreden worden. (87 mee eens; 970 oneens)
2.	Het is gewenst dat het Engels de contacttaal van de Europese Unie wordt. (336 mee eens; 684 oneens)
3.	Het onderwijs in de Friese schrijftaal moet worden beperkt. (313 mee eens; 664 oneens)
4.	Sms'en leidt niet tot verloedering van de taal. (313 mee eens; 623 oneens)
5.	In teksten voor een algemeen publiek hoort de lezer aangesproken te worden met u. (667 mee eens; 188 oneens)

Normen en waarden

Mag iedereen altijd zomaar alle woorden gebruiken die er zijn? En kan ook elke grammaticale constructie door de beugel? Heel wat taalnieuws van 2004 stond in het teken van deze vragen.

Bijvoorbeeld begin dit jaar, toen drie taalkundigen van het Meertens Instituut een pamflet-achtig boekje publiceerden getiteld Verandering en verloedering. Daarmee mengden ze zich in de discussie over de toelaatbaarheid van vormen als hun hebben die vorig najaar opeens was ontstaan naar aanleiding van een taalkundig congres. Ze vroegen zich af hoe het precies zit met de normen die gelden voor het Nederlands, en met de onwrikbaarheid daarvan, en concludeerden dat eigenlijk geen enkele norm voldoet. Taal verandert nu eenmaal, en daar hebben we het maar mee te doen.

Het lokte flink wat recensies en stukken uit, die vooral opvielen doordat ze zo heftig waren. De kritiek op de vermeende slappe knieën van de taalkundigen was vooral afkomstig van columnisten. Opvallend was ook dat de reacties wat op zichzelf stonden; een echte discussie bleef achterwege.

Een brede discussie ontstond later dit jaar wél over de toelaatbaarheid van voetbalsupporterstaal. Nadat de wedstrijd ADO-PSV vanwege kwetsende spreekkoren was gestaakt - een unicum in de voetbalgeschiedenis - ging het in de media dagenlang bijna nergens anders over dan over het wel of niet langer tolereren van de al bijna ingeburgerde gewoonte om scheidsrechters en tegenstanders in koor uit te schelden voor ‘hoeren’ en ‘kankerboeren’ (dan wel ‘joden’ dan wel ‘kankerhagenezen’).

Intussen was er ook op regeringsniveau bezorgdheid ontstaan over een woordkeuskwestie. Premier Balkenende vond deze zomer dat kinderen maar eens moeten ophouden met ‘je’ en ‘jij’ tegen hun leraren zeggen, en dat was óók een unicum. Nooit eerder bemoeide een minister-president zich met de aanspreekvormen - net zomin trouwens als een minister ooit in het openbaar ‘hun hebben’ zei, zoals De Geus dit najaar deed in een tv-commentaar op het mislukken van overleg met de vakbonden.

Op 2 november werd in één klap weer duidelijk hoe futiel dit soort kwesties zijn. ‘Als kogels de dienst gaan uitmaken, verstomt het gesprek’, zei Balkenende meteen na de moord op Theo van Gogh, die hij karakteriseerde als ‘een voorvechter van het vrije woord’.

ADO-supporters voor de wedstrijd ADO-PSV.
Foto: ANP Foto/Rick Nederstigt

[p. 349]

Overleden

Dit jaar gestorven mensen die hun stempel drukten op het Nederlands, in alfabetische volgorde.

1.	Thea Beckman (1923; veelbekroond kinderboekenschrijfster)
2.	Max Dendermonde (1919; schrijver)
3.	Dr. I.A. Diepenhorst (1916; oudminister, befaamd spreker)
4.	André Hazes (1951; zanger en tekstdichter)
5.	Koningin Juliana (1909; beschermvrouwe Genootschap Onze Taal)
6.	Jan Kooij (1940; taalkundige)
7.	Kees Ouwens (1944; dichter)
8.	Ethel Portnoy (1927; schrijfster van Broodje aap)
9.	Bram Vermeulen (1946; zanger en tekstdichter)
10.	Prof. dr. C.A. Zaalberg (1909; taalen letterkundige)

Europese taalproblemen

Toen koningin Beatrix eind oktober het Europees Parlement toesprak, deed ze dat tot verrassing van sommigen in het Nederlands. Bovendien riep ze de Europese instanties op om de meertaligheid van Europa te beschermen, en de burgers om meer talen te leren. Ze kreeg hiervoor applaus van de parlementariërs. Dat is geen wonder, want ze volgde hiermee het standpunt van de Europese Unie.

De toetreding van tien nieuwe landen op 1 mei zorgde ervoor dat het aantal officiële talen in de unie steeg van elf tot twintig. Hoewel deze uitbreiding volgens de verantwoordelijke politici zonder problemen verliep, zijn er aanwijzingen dat een en ander toch niet geheel vlekkeloos ging. Vooral voor kleine talen als het Maltees, het Litouws en het Ests bleek (en blijkt) het moeilijk om voldoende gekwalificeerde tolken en vertalers te vinden. Al enkele weken na de uitbreiding werd bekend dat de achterstand in het vertaalwerk wekelijks met enige duizenden pagina's toenam.

Tegelijkertijd kent Europa nog veel meer talen dan de twintig nu erkende, en sommige daarvan zoeken ook meer status. Tijdens het lerse voorzitterschap in de eerste helft van het jaar woedde er in Ierland een discussie of de regering niet meer stappen moest zetten om het lers tot werktaal van de unie te maken. De nieuwe Spaanse regering van José Zapatero liet de Europese grondwet vertalen in het Baskisch, Catalaans en Galicisch, en zal zich mogelijk ook hardmaken voor een hogere status voor deze talen in EU-verband.

Volgens sommige deskundigen zal de toetreding van de nieuwe talen er uiteindelijk toe leiden dat men zijn toevlucht zal nemen tot één taal: het Engels. Vooral de Franse regering is hier bezorgd over, en die maakte begin dit jaar dan ook bekend er miljoenen euro's voor over te hebben om te bewerkstelligen dat alle ambtenaren van de EU op zijn minst drietalig zijn. Op dit moment spreekt ongeveer 83 procent van het EU-personeel Engels en slechts 24 procent Frans. Naar verwachting zullen de meeste ambtenaren het Frans als derde taal kiezen, naast het Engels en de moedertaal.

Een enkeling blijft overigens hopen op een heel andere oplossing voor de taalproblemen. Zo voorzag een Oostenrijkse hoogleraar het Europese volkslied, de ‘Ode an die Freude’ uit Beethovens negende symfonie (‘Alle Menschen werden Brüder’), van een Latijnse tekst: ‘Est Europa nunc unita / et unita maneat: / una in diversitate / pacem mundi augeat.’

Het Europees Parlement in Straatsburg.
Foto: Henk van Lingen

Bekroond

Niet alleen voor literatuur worden prijzen uitgereikt, ook taalkundig onderzoek en gewoon taalgebruik worden bekroond. Een greep uit de oogst van dit jaar.

1.	ANV-Visser-Neerlandiaprijzen: Opbouwwerk IJzerstreek, Jan Briels, ‘Vlamingen in de wereld’ en Michiel van Kempen
2.	Brabantse Dialectprijs: Wim Daniëls
3.	EURYI Award voor toekomstige wereldleiders: dialectoloog Sjef Barbiers
4.	Gouden Ganzenveer: Kees van Kooten
5.	Gouden Stemvork: Kristien Bonneure
6.	Klare Taalprijs: Boris van der Ham (D66)
7.	Lof-prijs van de Stichting Nederlands: het rapport Nederlands tenzij... (KNAW)
8.	LOT-dissertatieprijs: Elma Blom
9.	AVT/Anéla-populariseringsprijs: Onno Crasborn
10.	Tzum-prijs voor de beste zin in verhalend proza: Stijn Aerden

Bekritiseerd om hun taalgebruik

Bekende Nederlanders en Vlamingen die dit jaar kritiek op hun taalgebruik te verduren kregen; de volgorde is alfabetisch.

1.	Dick Advocaat (om zijn wollige taal)
2.	Bert Koenders (PvdA-Kamerlid; kreeg de ‘Zwetsprijs’ van de Jargonbrigade van de Nationale Jeugdraad)
3.	Neelie Kroes (om haar ‘steenkolen-Engels’)
4.	Bart Peeters (kreeg de ‘Ik heb zoiets van’-prijs)
5.	Guy Verhofstadt (om zijn uitspraak van DHL: [dee-asj-el])
6.	Prins Willem-Alexander (‘De media krijgt nog voldoende gelegenheid om...’)

Nieuwe bijbeltaal

Al voor de verschijning, eind oktober, van de Nieuwe Bijbelvertaling, was er ophef over het Nederlands waarin Gods woord voortaan tot ons komt. Tien spraakmakende veranderingen.

1.	‘voederbak’ (was: ‘kribbe’)
2.	‘je’ en ‘jij’ (was: ‘u’ en ‘gij’)
3.	‘zijn’ als bezittelijk voornaamwoord (was: ‘Zijn’)
4	‘lucht en leegte’ (was: ‘ijdelheid der ijdelheden’)
5.	‘nachtverblijf’ (was: ‘herberg’)
6	‘In het begin’ (was: ‘In den beginne’)
7	‘In die tijd kondigde keizer Augustus een decreet af’ (was: ‘En het geschiedde in die dagen, dat er een bevel uitging vanwege keizer Augustus’)
8	‘Draag altijd vrolijke kleren, kies een feestelijke geur’ (was: ‘Laten uw klederen te allen tijde wit zijn en olie ontbreke niet op uw hoofd.’)
9.	‘“Man, ik sterf van de honger,” zei Esau, “wat moet ik met dat eerstgeboorterecht?”’ (was: ‘En Esau zeide: Zie, ik ga toch sterven; waartoe dient mij dan het eerstgeboorterecht?’)
10.	‘zijn liefde voor ons is overstelpend’ (was: ‘want zijn goedertierenheid is machtig over ons’)