Onze Taal. Jaargang 73

[p. 155]

Vraag en antwoord
Taaladviesdienst

Hartelijk(e) dank

?Wat is beter: ‘Hartelijk dank voor uw belangstelling’ of ‘Hartelijke dank voor uw belangstelling’?

!De gebruikelijke uitdrukking is hartelijk dank, en het is bijvoorbeeld ook vriendelijk dank. Dit is enigszins uitzonderlijk: dank is immers een de-woord, en een bijvoeglijk naamwoord voor een de-woord wordt normaal gesproken met een e geschreven; vergelijk hartelijke groet en hartelijke ontvangst. Waarschijnlijk is de e in hartelijk(e) dank vervallen omdat het een verkorting is van een formulering als (ik zeg/betuig u) hartelijk dank of dank u hartelijk, waarin hartelijk als bijwoord fungeert, en is die formule zo ‘vastgeroest’ dat ook in hartelijk dank de e achterwege kon blijven.

Als er nog een woord aan voorafgaat, wordt het bijvoeglijk naamwoord dat voor dank staat overigens wél verbogen: mijn hartelijke dank, onze vriendelijke dank, et cetera.

De langste(n) van Europa

?Schrijf je langste of langsten in de zin ‘Nederlandse mannen zijn de langste(n) van Europa’?

!Het ligt het meest voor de hand om aan te nemen dat het hier om de langste mánnen van Europa gaat. In dat geval is de schrijfwijze zonder n juist: ‘Nederlandse mannen zijn de langste van Europa.’ Het is ook mogelijk langsten te schrijven, maar dan staat er dat Nederlandse mannen de langste ménsen van Europa zijn.

Een bijvoeglijk naamwoord dat naar personen verwijst, krijgt volgens de taaladviesboeken in het meervoud een n als het zelfstandig gebruikt wordt, en geen n als het bijvoeglijk gebruikt wordt. Van bijvoeglijk gebruik is sprake als achter het bijvoeglijk naamwoord (in dit geval langste) een zelfstandig naamwoord uit dezelfde zin of de voorafgaande zin in te vullen is - in dit geval mannen. Is zo'n toevoeging niet mogelijk, of verandert daardoor de betekenis, dan is er sprake van zelfstandig gebruik. In dat geval kan doorgaans wel het algemene woord mensen of personen worden ingevuld; dat is vaak een ezelsbruggetje om te bepalen of de n geschreven moet worden.

Slagveld/slachtveld

?Het Groene Boekje vermeldt het woord slagveld, maar ook slachtveld. Is er een betekenisverschil?

!Het is ons niet duidelijk waarom slachtveld in het Groene Boekje staat. Het is in geen enkel ander woordenboek te vinden, en komt zelfs niet voor in ook maar één citaat in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). Het gewone woord is slagveld, en die schrijfwijze zouden we dan ook adviseren: het duidt de plaats aan waar een (veld)slag plaatsvindt of heeft plaatsgevonden; het is geen veld waar geslacht wordt.

Overigens is die laatste interpretatie niet onmogelijk: het werkwoord slachten heeft onder andere de betekenis ‘(in groten getale) op bloedige wijze doden’ (denk ook aan afslachten), en volgens het WNT werd slacht vroeger ook wel gebruikt in de betekenis ‘slag, veldslag’. Mogelijk is dat de reden dat men weleens slachtveld schrijft, maar het woord wordt ook vaak als (cynische) woordspeling gebruikt. Dat lijkt bijvoorbeeld het geval te zijn in de titel van het oorlogsgedicht ‘Slachtveld’ van A. van Collem, uit 1919.

Herkomst knoflook

?Waar komt het woord knoflook vandaan? Look betekent volgens mij ‘ui’, maar wat is knof?

!Knof zelf betekent niets; knoflook is een verbastering van kloflook, dat moeilijk uit te spreken was vanwege de twee l' en die zo vlak na elkaar staan. Klof- in kloflook is een afleiding van het zelfstandig naamwoord kloof of het werkwoord klieven; het verwijst naar de kleine ‘kloofjes’ tussen de tenen van een bolletje knoflook. Een verwant woord is het Engelse clove, dat gebruikt wordt in de combinatie clove of garlic: ‘teentje knoflook’. (Hier duidt clove dus niet de klootjes tussen de tenen aan, maar juist de tenen zelf.)

Look betekent niet zozeer ‘ui’; het is een algemene aanduiding voor een zeker plantengeslacht van bolgewassen, waartoe ook knoflook en bieslook behoren. Wel komt look in verschillende dialecten in de betekenis ‘ui’ of ‘prei’ voor, en met name in België is het een gangbaar woord voor ‘knoflook’. In de standaardtaal komt het - behalve in knoflook - nog voor in verschillende plantnamen, waarvan bieslook de bekendste is.

Knoflook: ‘gekliefde ui’?

(Ge)vernist

?Mijn buren hebben naar eigen zeggen een ‘verniste trap’. Ik zou zeggen: ‘geverniste trap’. Wat is juist?

!Het werkwoord vernissen (‘lakken’) wordt volgens alle woordenboeken en het Groene Boekje als volgt vervoegd: vernissen - verniste - gevernist. Alleen Van Dale (1999) schrijft dat in de spreektaal ook vaak de vorm vernist voorkomt Van Dale vermeldt die variant al sinds 1961. Het woordenboek van Koenen doet het net andersom: in oudere drukken staat uitsluitend vernist, maar rond 1950 is dat vervangen door gevernist.

Dat vernist in de praktijk vaak voorkomt, komt ongetwijfeld door analogie met andere werkwoorden: het is vergissen - vergist, vernikkelen - vernikkeld en vernoemen - vernoemd. Een werkwoord dat met het voorvoegsel ver- begint, krijgt in het voltooid deelwoord geen ge-, net als werkwoorden die met be-, er- of ont- beginnen. In vernissen is ver- echter geen voorvoegsel: het werkwoord is afgeleid van het zelfstandig naamwoord vernis.

Overigens is vernist een vorm die als voltooid deelwoord al lang voorkomt: ook schrijvers als Hugo de Groot, Hooft en Vondel bezigden hem weleens, misschien om metrische redenen.