Geschiedenis op straat
Fnidsen
Reimer Reinsma
Hoe Scandinavisch de Alkmaarse straatnaam Fnidsen met zijn opeenstapeling van medeklinkers ook klinkt, hij is oer-Hollands, en hij verwijst zelfs naar een nóg verder zuiden, namelijk naar Venetië. De naam Fnidsen is voor het eerst aangetroffen in 1381. Els Ruijsendaal vertelt in Alkmaar binnen de veste (1998) dat het een West-Friese verbastering is van een langere naam, ('t) Veneetse (Eiland), al is die naam pas enkele eeuwen later in de bronnen aangetroffen dan Fnidsen: pas in 1649. De straat 't Veneetse Eiland bestaat overigens nog steeds, maar die ligt ergens anders dan de straat die de naam in 1649 droeg.
Waar komt dat Veneetse eigenlijk vandaan, en waarom is het niet gewoon 't Venetiaanse Eiland? Veneets was tot in de achttiende eeuw het gebruikelijke bijvoeglijk naamwoord bij Venetië. Het woord Venetiaans bestond toen ook al, maar werd veel minder vaak gebezigd. In de loop van de achttiende eeuw kreeg Venetiaans de overhand, of liever: het alleenrecht.
Het ‘Veneetse Eiland’ te Alkmaar in 1649.
In: J. Blaeu, Toonneel der steden van de Vereenighde Nederlanden, met hare beschrijvingen, 1649.
Fnidsen heeft drie bijna-naam-genoten die óók in deze contreien liggen, namelijk Venidse in Hoorn, Venedie in Enkhuizen (rijmend op wie) en Venediën in Purmerend. Zeker is dat ook deze drie vernoemd zijn naar Venetië, maar wat was nu eigenlijk de reden om ze zo te noemen? Volgens Els Ruijsendaal heeft de naam Fnidsen ‘te maken met de handel met Venetië’ en is hij ‘in alle steden aan te treffen die daarmee iets te maken hebben gehad’. Het is inderdaad zo dat Venetië in de vijftiende en zestiende eeuw een belangrijk handelscentrum was. De handelsrelaties met Venetië hebben vermoedelijk ook een rol gespeeld bij het Enkhuizense Venedie. P.A.M. Zwart meldt in zijn boek Tussen hel en vagevuur (1986) dat deze naam waarschijnlijk teruggaat op de naam van een huis, Venedig, dat mogelijkerwijs toebehoorde aan een koopman die handel dreef op Venetië. Waarom Venedig, de Duitse naam voor Venetië? In het Woordenboek der Nederlandsche Taal lezen we dat de dichter Vondel - om redenen die niet opgehelderd worden - graag die Duitse naam gebruikte, en daarin tijdens de zeventiende en achttiende eeuw veel navolging vond bij dichters. En dat gold blijkbaar ook voor die (veronderstelde) koopman in Enkhuizen.
Er is ook een specifiekere verklaring voor de Venetië-namen, althans voor sommige daarvan; deze verklaring is overigens niet in strijd met de eerste. De Hoornse geschiedschrijver Theodoras Velius (Chroniick van Hoorn, 1617) herinnerde eraan dat het Hoornse ‘Venetië’ uit een moeras is ontstaan en dat het naar Venetië genoemd werd ‘omdat het een Eylant is’. Overdrijving was de naamgevers niet vreemd: het echte Venetië is niet slechts één eiland (je), maar een hele archipel van 188 eilandjes.
Hoe dan ook, voor het Alkmaarse Fnidsen zou deze laatste verklaring óók kunnen opgaan. Want ook daar was sprake van een eiland: een stuk land, gewonnen uit het voormalige Voormeer. Ook het Enkhuizense Venedie lag trouwens in een waterrijke omgeving, en... in het notariële archief is de oudere aanduiding 't Eilant Venegien aangetroffen.
Waarom eindigen de namen Fnidsen en Venedien op een -n? Ruijsendaal houdt het erop dat het een oude naamvals-n is. Meestal werden de namen Fnidsen en Venedien gebruikt in combinatie met een voorzetsel (op, achter, enz.), maar toen de naamvallen uit de taal verdwenen, beschouwde iedereen de naamvalsvorm als de ‘gewone’ vorm, ook als er geen voorzetsel in de buurt stond.
Auteursrechtelijk beschermd