Keesje eindelijk compleet
Hans Hulshof en Ewald Vervaet
In 1917 verscheen De roman van een kleuter. Die titel was wat verraderlijk, want het ging hier niet om een roman, maar om een leerboek Nederlands (eigenlijk het eerste deel van een aantal leerboeken Nederlands) voor de middelbare school. En het betrof hier dus ook geen fictie, zoals gebruikelijk bij romans: het werk was gebaseerd op aantekeningen over de taalverwerving van een bestaand jongetje, in het boek Keesje geheten.
Intussen was het wel een heel bijzondere uitgave. De beroemde taalkundige J. van Ginneken (want hij was er de auteur van) deed iets wat daarna eigenlijk nooit meer is gedaan: hij maakte taalkundige kennis op het gebied van wat we nu ‘psycholinguïstiek’ en ‘sociolinguïstiek’ zouden noemen, toegankelijk voor middelbare scholieren - het boek was zelfs bestemd voor de eersteklassers.
Onglangs opgedoken aantekeningen geven een beter beeld van Keesje, de hoofdpersoon uit De roman van een kleuter van J. van Ginneken (1917).
Wie er precies schuilgaat achter Keesje is lang onduidelijk gebleven. Ook Van Ginneken hield de mystificatie graag in stand. Uit zijn voorwoord: ‘Alleen de namen zijn veranderd. Wie weet dus, of je Keesje niet kent. Je bent het misschien zelf wel.’ Een paar jaar geleden is het raadsel opgelost [door Hans Hulshof - red.]: Keesje was gemodelleerd naar een zekere Jan de Josselin de Jong uit Voorschoten (1913-1986). Zijn ouders hielden zijn taaluitingen heel nauwgezet bij in vijf schriften; het eerste ligt ten grondslag aan De roman van een kleuter.
Dat schrift was van groot belang - niet zozeer uit biografisch oogpunt als wel omdat er aanvullende informatie in zou kunnen staan. Want wie De roman van een kleuter zorgvuldig bestudeert, loopt al gauw tegen een manco aan: bij de besproken taaluitingen van Keesje worden doorgaans geen leeftijden vermeld. Ook hiervoor kwam onlangs een oplossing. Na wat naspeuringen werd het schrift teruggevonden [door Ewald Vervaet - red.], bij de weduwe van De Josselin de Jong.
Inderdaad bleken alle nodige data erin voor te komen. Dankzij deze vondst kan nu dus optimaal gebruik worden gemaakt van de observaties van de taalontwikkeling van een kind uit het begin van de vorige eeuw. En bovenal vergroten deze aantekeningen de kennis van het allereerste boek dat geheel gewijd is aan de taalverwerving van het Nederlands.
De roman van een kleuter staat in zijn geheel op internet: www.dbnl.org/tekst/ginn001roma01. Kopieën van de aantekeningen van de familie De Josselin de Jong zijn beschikbaar bij Joep Kruijsen, e-mail j.kruijsen@let.kun.nl.
Auteursrechtelijk beschermd