Onze Taal. Jaargang 73

Spaan
Semi-intellectueel
Henk Spaan

De laatste tijd kom ik regelmatig mensen tegen die breed beginnen lachen als ze me zien. Het komt doordat de bondscoach van het Nederlands voetbalelftal me een ‘semi-intellectueel’ heeft genoemd, een koddig woord uit het idioom van de voetbal journalist Johan Derksen. Pas in de jaren negentig is het in Van Dale terechtgekomen. Het bestaat naast serieuze woorden als semi-bungalow: een bungalow met zadeldak, waarin zich zolder en slaapkamers bevinden. Een ‘semi-arts’ is een arts die het eerste gedeelte van het artsexamen met goed gevolg heeft afgelegd. Ook noemt Van Dale de ‘semi-indirecte rede’, een grammaticale vorm die ergens tussen de directe en de indirecte rede in schuilt. Je hebt koddige en je hebt ernstige woorden. Semi-indirecte rede behoort tot de zeer ernstige soort. Neutrale semi-woorden zijn: semi-finale, semi-overheidsbedrijf, semi-officieel en seminarie. Semi-literair knaagt aan de ernst, semi-intellectueel passeert die grens.

De obsessieve sigarenroker Derksen verwoordt zijn meningen steevast in een denigrerend taalgebruik, dat vergezeld door een vette walm zijn mond verlaat. Een voetballer die naar zijn smaak te veel verdient ‘vult zijn zakken’ en is ‘een meneer die niet moet denken dat... [etc.]’ Het woord meneer betekent bij Derksen altijd iemand die geen heer is. Een voetballer die door Johan Derksen ‘vedette’ wordt genoemd, moet zich nodig achter de oren krabben. Hij is allesbehalve op weg naar de top.

Sinds Derksen over mij schrijft, iets wat sinds 1988 het geval is als het geheugen me niet bedriegt, betitelt hij me als ‘sjiek’. Komend uit Derksens mond is dat een woord met een negatieve lading. Achter elke punt of komma schemert bovendien de dreiging van het gevreesde grachtengordel. In zijn idioom is mijn huis in Frankrijk niets meer of minder dan een ‘buitenverblijf’. Ook beticht hij me van het lezen van ‘Engelse kwaliteitskranten’. Ondanks de clichématigheid van dit taalgebruik blijkt het karakteristiek genoeg om een cabaretier te inspireren tot een persiflage en een bondscoach te beïnvloeden in zijn woordkeuze.

Dat laatste betreur ik. Wie wordt uitgescholden in koddige bewoordingen, voelt zich niet helemaal serieus genomen. Ik zou een voorkeur hebben gehad voor pseudo-intellectueel, iets wat Derksen en Advocaat bedoelen als ze ‘semi-intellectueel’ zeggen. Helaas heb je het idioom van je vijanden niet voor het uitkiezen.