Onze Taal. Jaargang 72

[p. 311]

Bij wijze van zeggen

Riemer Reinsma

Bush-bush

De uitdrukking bush-bush is Nederlandser dan ze eruitziet. Natuurlijk, bush is een Engels leenwoord, maar de verdubbeling vind je in geen enkel Engels woordenboek, en met enige goede wil zou je dus kunnen zeggen dat de uitdrukking voor vijftig procent van Nederlandse makelij is.

In zijn boek Komkom, tuuttuut, hoho. Over herhalingswoorden en herhalingsnamen (2000) onderscheidt Wim Daniëls een speciale categorie herhalingswoorden, namelijk die welke ‘een andere betekenis hebben dan hun basiswoord, maar nog wel tot dezelfde woordsoort behoren’. Bij deze groep hoort ook bush-bush. Het Engelse bush betekent ‘rimboe’, en slaat dus op een onafzienbaar groot bos. Het Nederlandse bush-bush slaat op een gebied dat ver van de bewoonde wereld ligt - maar van bossen hoeft er geen sprake te zijn.

Bij dit soort herhalingswoorden bestaat er volgens Daniëls een associatief verband tussen de enkele en de dubbele vorm. In dit geval speelt waarschijnlijk de associatie met iets primitiefs. Het Nederlands heeft zelf betrekkelijk weinig herhalingswoorden, en Nederlandssprekenden vinden talen die wél veel herhalingswoorden hebben (zoals het Maleis) primitief. Door bush te verdubbelen roepen we dus de associatie op met primitiviteit.

Dát we talen met herhalingswoorden primitief vinden, komt volgens Daniëls doordat we herhalingswoorden associëren met kindertaal (wafwaf, tjoeketjoeke).

Fluiten in het donker

Fluiten in het donker betekent ‘net doen alsof je niet bang bent’. De uitdrukking komt van Simon Carmiggelt. Niet alleen gebruikte de columnist fluiten in het donker als titel voor een van zijn stukjes, het werd ook de titel van de bundel (verschenen in 1966) waarin het cursiefje werd opgenomen. De schrijver merkt op dat hij graag urenlang stil zou willen kijken naar een ‘klein, wit motorbootje, dat dapper voorttuft op een grote rivier’, en zich dan gelukkig zou voelen. Maar dan wordt hij steevast gehinderd door allerlei gepieker. Echter, als hij zichzelf dan dwingt om alleen aan dat bootje te denken, is dat ‘(...) veel te krampachtig. Ik zie wel het varen daar op die rivier, maar het geluksgevoel heeft plaatsgemaakt voor de argwaan van de eenzame wandelaar in het donkere woud die - ofschoon vrolijk fluitend - voortdurend vreest uit een hinderlaag te zullen worden besprongen.’

In het dagblad Trouw zei een hoogleraar metafysica in 2002 dat ‘de seculiere, humanistisch georiënteerde filosofen’ niet willen inzien dat religie van groot belang is. ‘Zij fluiten in het donker.’