Graag
Frank Jansen
Een wetenschapper en enthousiast Bachliefhebber eindigt de openingspagina van zijn website zo:
| 1 | Mocht ik binnenkort op het instituut in het harnas sterven, zet dan graag cantate 198, de Trauerode, op. (zie ook het Utrechtse U-blad, 28-11-2002) |
Dat einde was bij mij goed voor twee glimlachen, een bedoelde en een onbedoelde. Meer over de tweede: wat is er hier met graag aan de hand waardoor het ongepast overkomt? Het is overigens niet het enige rare graag: ik kon ook ‘Kom graag binnen’ (op een winkelpui) noteren, en ‘Mogen wij héél graag even uw telefoontje gebruiken?’ (twee verdwaalde meisjes in een Bloemendaals bos).
In dergelijke uitingen is graag onmiskenbaar beleefd bedoeld. De gebruikers drukken ermee uit dat ze het resultaat van de handeling die ze verzoeken op hoge prijs stelen. Toch lukt het mij op de een of andere manier niet om die gretigheid aan de spreker te verbinden. Die blijft als het ware vastkleven aan de toegesprokene. En dat heeft tot gevolg dat graag juist onbeleefd overkomt: de toegesprokene moet het verzoek niet alleen uitvoeren maar dat ook nog eens met een zekere gretigheid doen. In 1 levert dat verplichte plezier bovendien een curieus contrast op met de aanleiding.
Maar wie uitingen als 1 schrijft, vindt ze zelf ongetwijfeld uitstekend. Hoe kan dat? Waarschijnlijk is de betekenis van graag wat aan het verschuiven. De grote Van Dale geeft voor graag als bijwoord van hoedanigheid: 1 ‘gretig’; 2 ‘gaarne, met genoegen’; 3 ‘zonder tegenstreven, gewillig’. Van die betekenissen is ‘gaarne, met genoegen’ relevant als graag in een mededelend verzoek voorkomt:
| 2 | Ik zie graag dat u de Trauerode opzet. |
In vragende of bevelende zinnen komt graag ook voor, maar dan is het meer een woordje dat zich aan het einde van de zin thuisvoelt, bijvoorbeeld in:
Illustratie: Hein de Kort
| 3 | Wilt u de Trauerode opzetten graag? |
| 4 | Zet de Trauerode op graag! |
Mogelijk is dit een moderne ontwikkeling, in ieder geval geeft het woordenboek geen voorbeelden die hierop lijken. De betekenis is dan wel verschoven. ‘Gaarne’ en ‘met genoegen’ passen nu niet meer zo goed. Wat graag nu doet, is iets zeggen over de wijze waarop de spreker wil dat de hoorder de taahandeling interpreteert. Met het woordje geeft hij aan dat hij een beleefd verzoek doet. Graag krijgt daarmee de gebruikswaarde van alstublieft. In deze betekenis past graag ook in elliptische (zeg maar onvolledige) verzoeken en verzoeken met een onbepaalde wijs:
| 5 | De Trauerode graag! |
| 6 | De Trauerode opzetten graag! |
In dit type beveelzinnen kan graag ook verhuizen naar de voorkant van de zin, zonder dat de betekenis ervan verandert.
| 7 | Graag de Trauerode! |
| 8 | Graag de Trauerode opzetten! |
In 3 en 4 kan dat niet, omdat de eerste plaats in dit type beveelzinnen verplicht wordt ingenomen door de persoonsvorm van het werkwoord. Mogelijk is dat de reden waarom de schrijver van 1 graag midden in de zin heeft gezet (‘Zet dan graag de Trauerode op!’).
Voor mij gaat dit net een stapje te ver. Zo gauw graag midden in de zin staat, heeft het woordje verplicht betrekking op het onderwerp van de zin. Nu is het onderwerp van 1 niet in de zin te vinden, maar het kan niet anders of dat is de toegesproken persoon, die tegelijk de beoogde uitvoerder van het verzoek is. Maar voor wie graag in dit verband ook ‘alstublieft’ betekent, is er geen vuiltje aan de lucht.
Auteursrechtelijk beschermd