Onze Taal. Jaargang 72

[p. 227]

De taalanalyses van de IND: onvermogen en willekeur

Jacques Arends - opleiding Taalwetenschap, Universiteit van Amsterdam

Vorig jaar november wijdde Marc van Oostendorp in Onze Taal een artikel aan het Bureau Taalanalyse, een afdeling van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). In dit stuk (‘Hoe spreekt een vrouw uit Kirkuk? Bureau Taalanalyse achterhaalt de herkomst van asielzoekers’) geeft directeur Geor Hintzen hoog op van de kwaliteit van de door zijn dienst geleverde taalanalyses, waarmee het land of de streek van herkomst van asielzoekers bepaald wordt. Maar Hintzens loftuitingen corresponderen in elk geval niet met mijn eigen ervaringen. Via advocaten die op zoek waren naar contra-experts op het gebied van het Krio, een creooltaal uit Sierra Leone, ben ik, als creolist, met het verschijnsel taalanalyse in contact gekomen. De rapporten die ik toen onder ogen heb gekregen waren niet meer dan impressionistische observaties van goedwillende amateurs.

Onthutsend

Het voorbeeld van de ‘vrouw uit Kirkuk’ uit de titel van het stuk lijkt kenmerkend voor de werkwijze van het bureau. De vrouw beweerde uit Kirkuk (Noord-Irak) te komen, maar wist niet ‘wie de president van Irak was, niet wat voor geld ze daar hadden, niets’. Op grond hiervan zou ze ongetwijfeld zijn uitgewezen, maar ze had geluk: de taalanalist die haar zaak behandelde, kwam stomtoevallig zelf ook uit Kirkuk en herkende haar dialect. Deze casus wordt voorgesteld als een sterk staaltje van wat taalanalyse al niet vermag, maar het is eerder een - tamelijk onthutsende - illustratie van het toeval en de willekeur waaraan asielzoekers onderworpen zijn. Hintzens enthousiasme over de vermeende successen van zijn bureau is dan ook allerminst op zijn plaats, en ook zijn bewering dat het in meer dan negentig procent van de gevallen lukt om te bepalen waar de geïnterviewde vandaan komt, blijft volstrekt loos zolang de juistheid van die ‘plaatsing’ niet onafhankelijk getoetst wordt. Hetzelfde geldt voor de bewering dat in meer dan zestig procent van de gevallen die het bureau behandelt, de persoon uit een ander land blijkt te komen dan hij beweerde. Wat is het onafhankelijke criterium op grond waarvan bepaald is of die analisten het bij het rechte eind hebben?

Fantasiespelling

Hintzens Taalanalisten hebben als voornaamste kwalificatie dat ze ‘uit hetzelfde land als de asielzoeker komen’ en dat ze de plaatselijke talen en dialecten goed kennen - hetgeen niet impliceert dat deze mensen ook maar enige taalkundige scholing hebben. Dit beeld wordt bevestigd door de taalanalyses die ik heb kunnen inzien. In deze rapporten moet de taalanalist de overwegingen waarop hij zijn oordeel baseert, onderverdelen in de rubrieken ‘uitspraak’, ‘woordkeuze’, ‘uitdrukkingen’ en ‘grammatica’. In de taalanalyses die ik heb gezien, werd er zonder uitzondering mee volstaan per rubriek een of twee voorbeelden te geven, zonder enige nadere toelichting: geen argumentatie, geen analyse, helemaal niets.

Naar mijn ervaring wordt in de IND-beoordelingen niet voldaan aan de minimale eisen van taalkundige analyse. Zo werden voorbeelden in de rubriek ‘uitspraak’ weergegeven in fantasiespellingen van de analist in plaats van het algemeen aanvaarde International Phonetic Alphabet, waardoor het volkomen onduidelijk was om welke fonetische aspecten het precies ging. Voorbeelden in de rubriek ‘grammatica’ gingen niet vergezeld van welke grammaticale analyse dan ook; de analist had zich beperkt tot het (niet zelden foutief) citeren van een of twee door de asielzoeker geuite zinnen. En deze moet dan maar raden op grond van welke kenmerken zijn taalgebruik is geïdentificeerd als behorend bij een andere taal dan hij zelf aangeeft te spreken.

Afwijzen

Dat maakt het voor een asielzoeker natuurlijk wel erg lastig zich tegen het oordeel van zo'n analist te verweren. Mocht hij er niettemin toe willen overgaan een contra-expertise te laten uitvoeren, dan moet hij er wel voor zorgen dat hij zelf zo'n expert vindt, dat hij hem kan betalen, en dat de contra-expertise binnen vier weken bij het Bureau Taalanalyse binnen is, iets wat bij een enigszins serieuze analyse volstrekt onmogelijk is. Kortom, ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat niet de door Hintzen gepropageerde kwaliteit het hoogste doel is van het Bureau Taalanalyse, maar eerder de kwantiteit - omdat er zo veel mogelijk asielaanvragen moeten worden afgewezen.

Noot redactie

We hebben de IND gelegenheid geboden in een naschrift te reageren, maar die verkoos daar geen gebruik van te maken.

Taal in beeld

Foto: Sander Dekker uit Brielle; hij ontvangt een boekenbon van €25,-.