Onze Taal. Jaargang 72

[p. 188]

Erica Terpstra trouwt zwemkampioen
De taal van ‘de bladen’

René Appel

‘Wordt PIA DIJKSTRA ziek van eigen programma?’, ‘Geen mens ziet de tranen die Máxima eenzaam huilt’, ‘Het drama is van het gezicht van LUCIANO PAVAROTTI af te lezen.’ Roddeljournalisten werpen ook allerlei talige middelen in de strijd om hun doorgaans flinterdunne verhalen wat aan te dikken. Exclusieve onthullingen over Story-stijl en Privé-proza.

Privé, nr. 14, 29 maart 2003. Story, nr. 14, 1 april 2003.

Begin dit jaar kopte een weekblad: ‘Onze Máxima wordt al een echte Oranje’. Vooral door dat ‘onze’ is meteen duidelijk om wat voor weekblad het ging: een uit het segment van de zogenoemde roddelbladen, ook wel kortweg ‘de bladen’ genoemd. Met schreeuwerige koppen brengen ze nieuws en vooral ook pseudo-nieuws over publieke persoonlijkheden, met name film- en tv-sterren, leden van de koninklijke familie en andere (B)BN'ers, dat wil zeggen (Beetje) Bekende Nederlanders. Daarom staan de artikelen ook barstensvol met namen - in hoofdletters afgedrukt, dus niet te missen - die vaak volkomen onbekend zijn voor wie de gebeurtenissen in deze kringen niet op de voet volgt. Een foto van een ‘champagnekransje’ van modeontwerper Ronald Kolk gaat bijvoorbeeld vergezeld van het onderschrift:

‘Wat doet zo'n pakje nou?’ vroeg GUURTJE BUDDENBERG, levensgezellin van filmproducent MATTHIJS VAN HEIJNINGEN. Ook MARY ROST-ONNES en MARIELISE d'HOLLOSY-VAN RAPPARD waren nieuwsgierig.

Privé afficheert zichzelf als ‘Nederlands grootste weekblad’. Of dat klopt, weet ik niet, maar zeker is dat ‘de bladen’ zeer veel gelezen worden. Voor sommige mensen vormen ze misschien zelfs hun enige lectuur, naast de ondertitels van buitenlandse televisieseries natuurlijk. Alleen al om die reden lijkt het interessant om enig zicht te krijgen op kenmerken van het taalgebruik in die bladen. Daartoe heb ik Story en Privé van week 14 van dit jaar aan een onderzoekje onderworpen.

‘Droomhuis’

Als eerste valt op dat er enorm veel specifieke leestekens worden gebruikt, zoals vraagtekens, vooral in de koppen en intro's bij de artikelen: ‘Wordt PIA DIJKSTRA ziek van eigen programma?’, ‘Zou het echt zover zijn? Is prinses MÁXIMA toch zwanger?’ en ‘Wie sloeg Madonna?’ De uitroeptekendichtheid is ook bijzonder groot. Veel flinterdunne en vederlichte berichten moeten door een uitroepteken iets belangrijks of heftigs krijgen: ‘Bridget valt op vrouwen, maar níét op Katja!’, ‘Vanessa is het zat!’ en ‘Hillary Clinton draagt omajurk!’

De bladen zijn verder gek op suggestief puntjepuntje-puntjeproza, zoals in deze passage over de Margarita-kwestie: ‘Niet mis te verstane taal waaruit nog maar weinig liefde en zeker geen vergevingsgezindheid spreekt...’ Om in de koninklijke sfeer te blijven: ‘Geen mens ziet immers de tranen die Máxima eenzaam huilt...’ Dit citaat is meteen een aardige illustratie van de volstrekt onzinnige of uit de lucht gegrepen inhoud. Niemand ziet de tranen, de kroonprinses is eenzaam, maar toch weet Story dat ze huilt.

Beschouwende of opiniërende teksten ontbreken vrijwel geheel in de bladen. Verreweg de meeste artikelen, die over het algemeen zeer kort zijn, zijn doorspekt met citaten. In een stukje onder de angstaanjagende kop ‘Verlaat Henny Huisman Nederland?’ staat bijvoorbeeld het volgende:

Het ziet er dan ook naar uit dat hij ons landje de rug gaat toekeren, want de presentator heeft op Bonaire een groot stuk grond gekocht mét [let op

[p. 189]

het accentteken op de e - RA] een privé-strand! ‘Ik heb PIET BOON, een bekende architect, in de arm genomen om iets moois te ontwerpen,’ vertelt Henny. ‘Ik wil daar echt mijn droomhuis laten bouwen.’

Zo'n citaat zegt ook iets over de woordkeuze, want Henny Huisman laat niet zomaar een huis of een villa bouwen, nee, het is meteen een ‘droomhuis’. De bladen hebben een sterke voorkeur voor woorden met een stevige emotiewaarde. Natuurlijk onthullen ze ‘geheimen’, ook nog ‘exclusief’, een aanklacht is altijd een ‘keiharde aanklacht’, een zoen een ‘hartstochtelijke kus’, een conflict een ‘drama’, een vrouw is ‘beeldschoon’, en een nieuwe geliefde ontpopt zich als een ‘droomman’. Sommige passages zijn zwaar sentimenteel gekleurd: ‘Een grauw, grijs gelaat, donkere kringen onder zijn ogen en een intens verdrietige uitdrukking. Het drama is van het gezicht van LUCIANO PAVAROTTI af te lezen.’ En ook van dit proza. Gewoon verdrietig? Nee, ‘intens verdrietig’.

Ons kent ons

Overdrijving is gebruikelijk, zoals in een stuk met de titel ‘Liefde Jamai en Dewi gedoemd te MISLUKKEN?’ (ook het werkwoord kreeg hier hoofdletters). Daarin is onder meer het volgende te lezen: ‘Zelfs nu hun liefde inmiddels is bevestigd en de hele vaderlandse pers er bovenop zit, worden we weinig wijzer van hun verhaal.’ Bedenk wel: ‘de hele vaderlandse pers’, dus van Nova tot Vrij Nederland en van Trouw tot het NOS-Journaal. Overigens miste ik in de door mij geraadpleegde nummers het woord liefdesbaby, een gepatenteerde bijdrage aan de Nederlandse woordenschat van Henk van der Meyden, de oervader van de Nederlandse roddeljournalistiek. Dat komt ongetwijfeld doordat het woord een aantal jaren geleden min of meer in de ban is gedaan. ‘Het roze randje eromheen is verdwenen’, vertelde toenmalig Privé-hoofdredacteur Wilma Nanninga in 1997 in Onze Taal.

De bladen creëren graag een sfeer van wij met z'n allen, ons kent ons, sterren en lezers als één grote familie, vandaar natuurlijk ook ‘onze Máxima’, en daarom is Henny Huisman simpelweg ‘Henny’. Daarbij hoort ook het gebruik van verkleinwoorden. Nederland is ‘ons landje’, mensen vormen niet een gezin, maar een ‘gezinnetje’, en een (veronderstelde) kleinzoon van prinses Irene - een ‘vergeten Oranjeprinsje’ volgens Privé - heeft ‘pretoogjes’ en is een ‘heerlijk ventje’, maar net zo goed een ‘stoer binkie’.

Suggestief

De Story-en-Privé-stijl kenmerkt zich verder door een ruimhartig gebruik van clichés, vooral van uitdrukkingen, zoals de volgende voorbeelden laten zien. ‘De spanning gaat hem niet in de kouwe kleren zitten’, ‘De stoppen moeten bij hem doorgeslagen zijn’ en ‘Toen kwam de aap uit de mouw en moest hij met de billen bloot.’ Die laatste zin, met de koppeling van twee uitdrukkingen, is natuurlijk de mooiste. Welke lezer denkt hierbij niet aan twee majestueuze bavianenbillen?

Het meest karakteristieke van het taalgebruik van de bladen is wel dat ze voornamelijk suggereren en weinig waarmaken of met feiten onderbouwen. Het frequent gebruik van vraagtekens is al veelzeggend. Wie de vraag stelt of Pia Dijkstra ziek wordt van haar

Een aanklacht is altijd een ‘keiharde aanklacht’, een zoen een ‘hartstochtelijke kus’, een conflict een ‘drama’.

eigen medische programma Vinger aan de pols, heeft daarmee al impliciet vastgesteld dat de presentatrice inderdaad ziek is. Merkwaardig is dan weer dat het stukje eindigt met: ‘Voor de goede orde: volgens de artsen moet Pia in topconditie zijn.’ Het zijn dan weer wel ‘artsen’, terwijl een normaal mens één huisarts heeft. Zou er dan toch iets aan de hand zijn?

Om suggesties op te roepen wordt er ook veel gebruikgemaakt van de zogenoemde zou-stijl, bijvoorbeeld in de volgende passage. ‘Zo maken de Duitsers zich zorgen over de manier waarop Alex zijn prinses behandelt. Volgens de oosterburen zou hij haar, door alle huidige verwikkelingen aan het hof, te weinig aandacht geven.’ Nog een voorbeeld, opnieuw naar aanleiding van de ‘romance’ (de door Story gebruikte aanhalingstekens om dit woord zijn weer veelbetekenend) tussen de twee ‘Idols’ Jamai en Dewi: ‘Volgens vader Joop zou manager Edwin Jansen Jamai en Dewi hebben verboden met hun liefde naar buiten te treden. Jansen ontkent dat echter...’ Die drie puntjes aan het eind staan er weer niet voor niets. Hij mag het dan wel ontkennen, maar...

Illustratie: Matthijs Sluiter

Gemanipuleerd

Verder vallen redacteuren heel vaak terug op anonieme zegslieden, van wie zelfs het bestaan niet vaststaat. Dat leidt tot frases als de volgende:

-	Een ingewijde meldt dat (...)
-	Insiders vermoeden dat (...)
-	Voor intimi is het geen geheim meer.
-	(...) vertelt een vriendin...
-	(...) als we de Duitse pers mogen geloven heeft Máxima gezondheidsklachten.

Het laatste voorbeeld is typerend: ‘de Duitse pers’, terwijl het mogelijk om niet meer dan één roddelkrantje gaat.

Een enkele keer worden lezers echt gemanipuleerd via het taalgebruik, maar mogelijk is er soms ook sprake van een grap. Zo meldt Story op het omslag: ‘Erica trouwt zwemkampioen’, met daarbij een foto van een zoals altijd hartelijk lachende Erica Terpstra en een man in overduidelijk trouwkostuum, plus de vet gezette tekst ‘In het geheim’. De nieuwsgierige lezer (‘Wat? Erica Terpstra getrouwd? De wonderen zijn de wereld nog niet uit!’) grist het blad uit de schappen, rent naar huis, begint het bijbehorende ar-

[p. 190]

Moments of truth

In 1997 bracht het bedrijf Pink Elephant een wel heel bijzonder jaarverslag uit, onder de titel Moments of truth, dat nauwelijks te onderscheiden was van een doorsneenummer van Story of Privé. Aan alles was gedacht: de vage snapshots, de schreeuwerige vormgeving, het emotioneel geladen taalgebruik en natuurlijk de suggestieve koppen. ‘Vrijage wreed ten einde’ stond er bijvoorbeeld boven een artikel over de splitsing van twee afdelingen. En het verslag over personeelswerving was te vinden onder de kop ‘Machteld's successtory: “Ik ontving 3600 reacties op mijn annonces”.’

tikel te lezen en wat blijkt? De WD-politica heeft als tijdelijk ambtenaar van de burgerlijke stand twee zwemkampioenen in de echt verbonden. In de kop van het artikel wordt in tegenstelling tot op het omslag het meervoud ‘zwemkampioenen’ gebruikt.

Hamerende stijl

De bladen blijken kortere zinnen te bezigen dan andere, serieuze weekbladen. Ik heb een klein vergelijkend onderzoek gedaan en daaruit kwam naar voren dat de zinnen in Story en Privé gemiddeld ongeveer drie woorden minder telden dan die in Vrij Nederland en Elsevier - waar het gemiddelde negentien woorden per zin was. (De citaten van geïnterviewden liet ik buiten beschouwing.) Dat duidt op een geringere complexiteit van de zinsbouw, en dat heeft onder andere te maken met een af en toe wat korte, hamerende stijl. Neem nu het artikel over kennelijke huwelijksproblemen van Ron en Yvonne Brandsteder, een ernstige zaak, die tot op heden ook aan mijn aandacht was ontsnapt:

Hun twee zonen zijn de levende herinnering aan de tijd dat het goed ging. Vrienden houden hun hart vast voor de komende zomer. Dan zit Ron weer in de tuin en Yvonne ook. Hij in Marbella. Zij aan de Vecht.

Veel zinnen beginnen met en. Een citaat uit dezelfde bijdrage: ‘De laatste jaren is al veel geschreven over Ron. En ook over Yvonne.’

Wie zich door een paar exemplaren van de bladen heeft geworsteld, krijgt de neiging om zelf eens iets in die stijl te produceren, maar dan wel op het eigen vakgebied. Het volgende is niet meer dan een poging en zeker geen verkapte sollicitatie naar een vacature op de redactie van Story of Privé.

Exclusief! Hun hebben verplicht in Nijmegen?

Volgens ingewijden heeft de ambitieuze taalprofessor ROELAND VAN HOUT het bestuur van zijn universiteit ONDER DRUK gezet... Hij zou eisen dat ze hebben op de universiteit wordt verboden. En zij hebben ook. Alleen nog maar het verschrikkelijke hun hebben! Intimi laten weten dat Van Hout op een fanatieke manier zijn VOLGZAME STUDENTEN hiervoor inzet. ‘Hun moeten het doen’, zou de kleine professor in een geheime notitie hebben beweerd. ‘Ja,’ verklaarden enkele studenten, ‘we moeten wel meewerken, anders krijgen we een VETTE ONVOLDOENDE voor onze tentamens!’ Van Hout schijnt in zijn doorgeschoten ideeën te worden gesteund door de halve Vlaming KOEN JASPAERT, die naar wordt vernomen een RIANT APPARTEMENT aan het Lange Voorhout bezit, waar hij ook bezoek ontvangt van verschillende charmante vrouwelijke taalkundigen... Deze Jaspaert, die misschien beter de spelling van zijn naam eens onder handen kan nemen, is directeur van de Nederlandse Taalunie, dus zo'n beetje de almachtige baas van het Nederlands (en het Vlaams)! Andere taalprofessors in Nijmegen, de jobhoppende PIETER MUYSKEN en de beeldschone ANNEKE NEIJT, willen maar liever geen commentaar geven... Het gerucht gaat dat Pieter bang is voor érnstig verstoorde verhoudingen. Na een duistere, met grote ruzies omgeven periode in het mooie en rustieke Leiden, werkt hij nog maar kort aan de katholieke universiteit, terwijl hij zelf niet eens katholiek is! Anneke is de diep ingrijpende, PERSOONLIJKE CRISIS rond de tussenletter n nog maar nauwelijks te boven. Ze kan geen pannenkoek meer zien, laat staan eten! In universitaire kringen loopt ook het door velen bevestigde verhaal dat professor KEES DE BOT vanwege dit dramatisch conflict een DROOMBAAN heeft aangenomen op de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Zou Kees van mening zijn dat Roeland nu zijn RUG op kan? In ieder geval vragen velen zich af wat er met ons mooie taaltje gebeurt, met ons dierbare Nederlands.