Onze Taal. Jaargang 72

Reacties

Íííís goed
J. van Donselaar - Bilthoven

Schrijfster Bea Vianen gebruikte de uitdrukking íííís goed al in 1972.

Al tweemaal kwam in Onze Taal de door velen als irritant ervaren uitdrukking íííí goed ter sprake. Het hoogtepunt van het gebruik zou (volgens de ‘Top-17 van nieuwe mode-uitdrukkingen’ in het januarinummer) in 2002 geweest zijn, maar de uitdrukking kwam al eerder voor in de literatuur: in de roman Dood meisje van Geerten Meijsing, blijkens de rubriek ‘Reacties’ van het aprilnummer.

Evenwel, vanaf mijn eerste kennismaking met Suriname, in 1958, ken ik de uitdrukking van daar, vooral gebruikt als men bedoelt: ‘zo moet het dan maar’, ‘daar leg ik me dan maar bij neer’. In 1972 trof ik haar voor het eerst aan in een roman: Ik eet, ik eet, tot ik niet meer kan van de Surinaamse schrijfster Bea Vianen, in datzelfde jaar verschenen bij Querido:

‘Is goed, dan ga ik maar’, zei ze moedeloos en timide. Mevrouw Kooi glimlachte beleefd, ze moedigde haar niet aan langer te blijven. (blz. 38)

Zo ook ‘is goed dan’, op blz. 9 van hetzelfde boek, en op blz. 143 van Toen Mathilde niet wilde, van de eveneens Surinaamse Thea Doelwijt (Paramaribo, Eldorado, 1972).

Ik vermoed dan ook dat de uitdrukking door Surinamers naar ons land is gebracht.

Taalfouten van kinderen corrigeren
Petra Teunissen - Barendrecht

Als moeder van een zoon van (bijna) drie jaar en een van vijf maanden heb ik genoten van de artikelen over kindertaal in het aprilnummer van Onze Taal. Maar in het artikel ‘Kindertaal verzameld en geordend’ van Paula Fikkert, dat onder meer ingaat op het verbeteren van taalfouten van kinderen, miste ik het zeer praktische advies om eventuele fouten correct ‘terug te geven’. In een van de voorbeelden zegt Tim: ‘Mam, ik heb iets geks geruikt.’ Het beste antwoord hierop is mijns inziens: ‘Wat heb je voor iets geks geróken?’ En in het voorbeeld over de ‘leerauto’ had de opa kunnen zeggen: ‘Ja, dat is een lésauto.’ Zo verbeter je een kind onopvallend en toch consequent. Ikzelf reageer op bijna alle opmerkingen van mijn kind met een herhaling van zijn woorden - ook als hij géén fout maakt.

Allochtone talen op scholen verbieden?
Mw. F.C.M. Jonker-Schiedam

Moeten scholen hun leerlingen verbieden op school andere talen dan het Nederlands te gebruiken? Nee, vindt Frank Jansen in zijn rubriek ‘Hom of kuit’ in het aprilnummer. De maatregel mag volgens hem dan bedoeld zijn om leerlingen beter Nederlands te laten spreken, uiteindelijk kleven er te veel nadelen aan. Ik vind de maatregel ook onsympathiek, maar ik denk dat hij voortvloeit uit iets anders: de onmacht die leraren ervaren wanneer ze bepaalde groepen leerlingen proberen duidelijk te maken dat ze verkeerd bezig zijn als ze vasthouden aan hun moedertaal.

[p. 149]

Ik ben sinds bijna 24 jaar docente Nederlands op een geleidelijk verzwarte school voor vmbo-t/havo/vwo in het centrum van Rotterdam; binnenkort zullen de laatste ‘witte’ leerlingen de school verlaten hebben: er zitten er bijvoorbeeld nu nog twee in vwo-6. Ik geef sinds jaar en dag les aan de bovenbouwklassen havo/vwo.

Mijn ervaring is dat van de negentien nationaliteiten die mijn school bezoeken er maar één groep consequent én op het schoolplein én in de les, tot en met vwo-6 toe, de eigen taal spreekt - en dat zijn de Turkse leerlingen (die overigens ook in de door mij verzorgde instroomtoetsen van brugklasleerlingen al jaren het zwakst scoren). Het is misschien niet politiek correct om man en paard te noemen, maar voor de helderheid van de discussie doe ik het toch.

Talloze pogingen hebben we al ondernomen om leerlingen van de onwenselijkheid van het spreken van de eigen taal te overtuigen - bijvoorbeeld door met een andere docent hardop in het Frans te overleggen in het bijzijn van leerlingen - maar het levert niet het gewenste resultaat op. Let wel: mijn leerlingen zijn bijna allemaal geboren en getogen in Rotterdam, en kunnen zich uitstekend in het Nederlands redden, dus het door Frank Jansen genoemde gevaar dat leerlingen helemaal niet meer spreken omdat de eigen taal taboe is, is niet groot.

Ook Jansens laatste argument dat iemand die iets in het Nederlands niet begrijpt, geholpen kan worden door een ander die zijn moedertaal spreekt, gaat bij mijn leerlingen meestal niet op. Ze beheersen (soms zonder dat ze zich daarvan bewust zijn) het Nederlands zelfs veel beter dan hun moedertaal, die vaak op een huis-, tuin- en keukenniveau is blijven steken, en kennen talloze begrippen alleen in het Nederlands. Ze spreken dan in een tussentaal (half Turks, half ‘schoolwoorden’ als stroomopwaarts, aardverschuiving, gelijkzijdig, rationeel argument, enz.), die naar mijn overtuiging wijst op een blijvende gebrekkige Nederlandse-taalontwikkeling.

Kortom, het probleem wordt mede veroorzaakt door de groepsdrang of-dwang om de moedertaal te spreken. Anders valt het niet te verklaren dat op een school als de mijne de ‘taaltrouw’ per groep zo verschilt. Een verbod op de eigen taal is geen plezierige maatregel, maar als deze ertoe leidt dat er in de leslokalen alleen nog maar Nederlands gesproken wordt, dan ben ik 100% voor. Maar ik heb helaas gemerkt dat het een illusie is te denken dat een dergelijk voorschrift resultaat oplevert.

Er staat niet wat er staat
Pieter Conijn - Amsterdam

Wat Riemer Reinsma in de aprilaflevering van zijn rubriek ‘Bij wijze van zeggen’ schreef over de uitdrukking er staat niet wat er staat, riep bij mij een herinnering op. Meer dan vijftig jaar geleden probeerde mijn vader mij enige kennis van de bouwkunst bij te brengen. Over de zogenoemde waterstaatsstijl zei hij: ‘Waterstaat? Kijk maar, er staat niet wat er staat.’ Waterstaat gold destijds als een ‘namaakstijl’, waarin de bouwmeesters geen spoor van creativiteit vertoonden. Overigens is deze stijl intussen flink op de waarderingsladder gestegen.

De Mozes en Aäron Kerk in Amsterdam: bekend voorbeeld van ‘waterstaatsstijl’.

Uitspraak ETA en IRA
Santiago Martín - Ljubljana, Slovenië

Henk J. Wouters stelt in de rubriek ‘Taalergernissen’ (Onze Taal februari/maart) voor om de letters van ETA en IRA afzonderlijk uitte spreken. Het resultaat vind ik belachelijk: [ee-tee-aa] voor ETA, en [ie-er-aa] voor IRA - op z'n Engels mag ook van Wouters: [ai-ar-ee]. Waarom zouden we IRA op z'n Engels uitspreken? Wordt UNESCO dan opeens [joe-en-ie-es-sie-oo]’?

ETA is een afkorting die staat voor de Baskische, terroristische afscheidingsbeweging Euskadi Ta Askatasuna. Deze moet als één woord worden geschreven (ETA) en ook zo worden uitgesproken ([eetaa]). Zo gebeurt het overigens ook in Spanje zelf. Onze journalisten doen het dus wél goed.

Biceps
Kees Siccama - Oldeberkoop

Nicoline van der Sijs schreef in de februari/maartaflevering van haar rubriek ‘Etymologica’ over niet-herkende Latijnse meervouden als musea en jubilea. In het maart/aprilnummer van het tijdschrift Sport en fitness las ik iets wat daar mooi op aansluit:

Overigens: het Latijn biceps is enkelvoud. Omdat een s aan het eind van een zelfstandig naamwoord in het Nederlands meestal op meervoud duidt, zijn we geneigd ook biceps als meervoud te beschouwen en het enkelvoud zonder s weer te geven: ‘Ik heb een blessure aan mijn linker bicep.’ Nee, het is dus biceps, enkelvoud. Voor de taalkundige fijnproevers onder de cursisten: het meervoud is bicipites.

Prullenmanderen
Myra Verkuijl - Delft

Demissionair minister van Binnenlandse Zaken Johan Remkes meent dat hij in 2002 met prullenbakkeren een werkwoord aan het Nederlands heeft toegevoegd, zo blijkt uit het artikel van Ariane van Santen in het februari/maartnummer van Onze Taal. Dit mag dan misschien zo zijn, maar een variant ervan, prullenmanderen, bestaat al langer. Een zoektocht op internet met Google leert dat dit woord jaren geleden al is bedacht door ene Johannes Mol. Uit navraag blijkt dat Mol de columnist was van d'Ollansevelder, de dorpskrant van het Drentse plaatsje Hollandscheveld, en dat hij prullenmanderen in maart 1996 in een van zijn columns gebruikte.

Naschrift redactie

Het woord prulle(n)manderen dateert al van voor 1996, zo blijkt uit een stukje dat Ewoud Sanders hierover schreef in NRC Handelsblad van 13 januari jl. Hij citeert daarin een brief van een ambtenaar die van 1987 tot en met 1996 op het Ministerie van Economische Zaken werkte: ‘Uit die tijd herinner ik mij het woord prullenmanderen. Dat was in ambtelijke kringen geen zeldzame term, zij het ook niet dagelijks spraakgebruik.’

Sanders vermoedt dat ‘Remkes zich gewoon versprak. Hij zocht naar prullenmanderen, dat al in 1993 door een krant [Trouw, red.] is opgetekend, maar produceerde prullenbakkéren - en daarmee een gewrocht.’