Onze Taal. Jaargang 72

[p. 65]

Hom of kuit
Talen niet voor uitsterven behoeden

Frank Jansen

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt maandelijks zo'n kwestie. Hij steekt daarbij zijn eigen mening niet onder stoelen of banken en eindigt telkens met een stelling, waarop u kunt reageren.

De helft van alle talen die nu nog op de wereld gesproken worden, zal volgens onderzoek in de nabije toekomst verdwijnen. Dat is een tragedie - in ieder geval voor de laatste sprekers en voor linguïsten, die de verscheidenheid van hun studieobject zien afnemen. En dat is weer de aanleiding voor allerlei initiatieven om uitstervende talen te redden. Is het verstandig om daar geld in te steken?

Nee. In dit verband wordt weleens de vergelijking gemaakt met het uitsterven van plant- en diersoorten. Maar dat is misleidend. Toen de dodo was uitgestorven, leefde er geen enkel exemplaar meer van deze soort. Als een taal uitsterft, zijn de sprekers op een andere taal overgegaan, of ze voeden in ieder geval hun kinderen in een andere taal op. Dat doen ze in de overgrote meerderheid van de gevallen omdat ze daar voordeel van verwachten in de toekomst. En dat schatten ze meestal goed in. De vergelijking zou beter passen als men in de achttiende eeuw had besloten (via genetische modificatie?) de laatste dodo's in kalkoenen te veranderen. Het uitsterven van een taal is beter te vergelijken met het verdwijnen van kennis en vaardigheden, zoals de Egyptische mummificatiemethoden.

We kunnen het uitsterven van een taal wel tegengaan of rekken, maar dat is alleen mogelijk als grote groepen gebruikers van die taal ervan overtuigd zijn dat hun taal meer tegemoetkomt aan hun communicatiebehoeften dan andere talen, en dat het spreken van hun taal bijdraagt aan het geluk en de voorspoed van henzelf en van hun kinderen. En zelfs als er aan die voorwaarden is voldaan, zijn grote financiële offers nodig en is de uitkomst ongewis.

Op onze website staan verwijzingen naar allerlei achtergrondinformatie over deze kwestie.

Uitslag vorige stemming

Verdachten worden in de krant meestal aangeduid met hun initialen. Dat heeft niet zo veel zin. Het is informatiever om die initialen achterwege te laten ten gunste van enkele kenmerken van zijn persoon, zoals leeftijd, woonplaats en beroep, zo stelde ik de vorige keer. Dit vond u een inspirerend onderwerp: maar liefst 172 lezers namen de moeite om te reageren. 122 van hen, dus meer dan twee derde, bleken het eens te zijn met de stelling. In de Volkskrant van 1 februari jl. treffen we nóg een goede reden aan om afscheid te nemen van initialen: daarin behandelt de ombudsman van deze krant een conflict tussen Cisca Dresselhuys van Opzij en een redacteur van de krant. Zij pikte het niet dat die haar in zijn column met ‘Circa D.’ had aangeduid. Initialen in een tekst criminaliseren even hard als het ogenbalkje bij een foto.

Wat overigens wel kan, is een bedreigde taal zo grondig mogelijk archiveren in woordenboeken, grammatica's en verhalen, zoals bijvoorbeeld wordt gedaan in het prestigieuze Rosetta-project. Vergeleken met de echte taal is het een schamel beetje. De echte taal zit in het hoofd van de sprekers, en komt eruit in flitsende dialogen bij ruzies, op de markt en bij het versieren. Daar blijft in een woordenboek niets van over. Daarom kunnen we dergelijke woordenboeken het best vergelijken met de poot van de dodo met een veertje eraan, die in Londen wordt bewaard: hoogstens een aandenken.

De stelling luidt deze keer:

Het is onzinnig om talen voor uitsterven te behoeden.

Bent u het eens of oneens met deze stelling? Breng voor 17 maart uw stem uit op onze website: www.onzetaal.nl. U kunt ook per post reageren; stuur een briefkaart met ‘Het is onzinnig om talen voor uitsterven te behoeden’ of ‘Het is zinnig om talen voor uitsterven te behoeden’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag van de stemming.