Onze Taal. Jaargang 70

[p. 344]

‘Is het Zeeuws minder waard dan het Limburgs?’
Twee jonge Zeeuwen over de positie van hun streektaal

Marc van Oostendorp

Naar verwachting besluit staatssecretaris De Vries van Binnenlandse Zaken een dezer dagen of de Nederlandse overheid het Zeeuws als streektaal zal erkennen. Marco Evenhuis en Marjolein de Visser zijn jonge Zeeuwen die zich inzetten voor het behoud van hun streektaal. Waarom doen ze dat? En wat verwachten ze van erkenning?

Toen Marco Evenhuis als vijfjarig jongetje in Oost-Souburg op school kwam, werd hij uitgelachen om zijn Hollandse accent. Met zijn ouders was hij uit Hilversum naar Zeeland verhuisd, en hij sprak zoals hij gewend was met een Goois in plaats van een Zeeuws accent. ‘Toen ben ik geïnteresseerd geraakt in dat “rare brabbeltaaltje” dat ik om me heen hoorde’, zegt Evenhuis nu. ‘Ik ontdekte ook dat er grote verschillen waren tussen de kinderen in mijn klas. Sommigen hadden alleen een Zeeuws accent, maar riepen nog wel “au!” Anderen spraken nog echt dialect, en riepen “aie!” als ze zich pijn deden.’

Inmiddels is Evenhuis 29 en een van de actiefste jonge Zeeuwen die zich bezighouden met de promotie van het Zeeuws. Hij was een drijvende kracht achter de erkenningsaanvraag die de provincie Zeeland eerder dit jaar indiende bij de Nederlandse regering. Hij schrijft mee aan een rubriek over streektaal voor de Provinciale Zeeuwse Courant en hij is een van de oprichters van het mooi uitgegeven Zeeuwstalige tijdschrift Noe, waar hij bovendien zelf veel in schrijft. Maar er zijn meer jonge Zeeuwen die werken aan de erkenning van hun streektaal, bijvoorbeeld de dertigjarige Zeeuwse ‘streektaalconsulent’ Marjolein de Visser.

Lômerig

't Is lômerig weer,
zelfs de perebieën vergeten te straèlen.
Den diek lei zò lui en net eênder as a t'n 'eleid is
mie bochten as aermen van een boerinne;
op den 'oek staè 'n lindeboôm om onder te slaèpen.

Om den 'êlen dag te versmossen
om niks te wezen as een blad an een boôm
of een waerme steên in de zunne,
mò j' ier nie weze; 't is aoltied werken
'eblaèze, zelfs op een lômerige zondag
zit god achter je reet mie een zunig gezicht.

Lou Vleugelhof

Uit: Noe 5, zomer 1999. Ook in Aol Zeêuws vandage.

Oost-Souburg, Stichting Zuudwest 7, 2001.

Liga-koeken

‘Als je van huis uit geen Zeeuws spreekt, ga je misschien eerder over dit soort dingen nadenken’, zegt Evenhuis. ‘Ik was op de middelbare school de enige die in zijn opstellen weleens citaten in het Zeeuws verwerkte. Als ik iemand iets liet zeggen, dan liet ik zo iemand gewoon dialect spreken.’

Na de middelbare school deed Evenhuis een commerciële studie aan de heao. ‘Daar moesten we als student bijvoorbeeld een onderzoekje doen naar Ligakoeken: wie laten hun kinderen Liga eten, waarom doen ze dat, welke soorten Liga liggen het best in de markt bij welke doelgroep? Ik kwam toen op het idee om zoiets ook te gaan doen voor het Walcherse dialect. Ik ging op mijn fiets de streek door om mensen te vragen of ze nog dialect spraken, of ze dat dan ook nog met de bakker of de dokter deden, en of ze weleens iets in het dialect lazen.’

De Zeeuwsche Vereeniging voor Dialectonderzoek publiceerde een stukje over Evenhuis' onderzoekje in haar tijdschrift Nehalennia en zo kwam Evenhuis in de Zeeuwse dialectwereld terecht. Hij werd redacteur van het supplement bij het grote Woordenboek der Zeeuwse dialecten en begon zijn medewerking aan de Provinciale Zeeuwse Courant.

Noe

Evenhuis: ‘In het begin vond ik alles prachtig, als het maar in het Zeeuws was.’ Na verloop van tijd werd dat enthousiasme wat minder - de meeste geïnteresseerden in de streektaal behoorden tot een oudere generatie en hadden vooral belangstelling voor nostalgische liedjes en verhalen. Om te laten zien wat je met het Zeeuws nog meer kunt doen, begon Evenhuis in 1997 het tijdschrift Noe.

In Noe staan fotoreportages, beschouwingen, foto's, gedichten, vertalingen van teksten van popliedjes en meer. Streektaalconsulent Marjolein de Visser: ‘Traditionele dialectverenigingen richten zich vaak vooral op de taal zelf. Ze bestuderen woordjes en de geschiedenis van een taal. Dat is zeker nuttig, maar ik denk dat het veel jongeren niet zo aanspreekt. Noe laat zien dat je in het Zeeuws niet alleen over landbouwwerktuigen kunt spreken.’

Anders dan Marco Evenhuis komt Marjolein de Vis-

[p. 345]

ser wél uit een Zeeuwstalig gezin. Ze groeide op in Arnemuiden: ‘Op de basisschool sprak iedereen Arnemuids. Daar dacht je niet over na, dat deed je gewoon. Kinderen die Nederlands spraken, vonden we aanstellers. Maar op de middelbare school werd dat precies omgekeerd. Daar deed iedereen zijn best om Nederlands te spreken. Leerlingen die dialect bleven praten, vonden we boeren.’ De Visser studeerde vervolgens Engelse taal- en letterkunde aan de Universiteit Leiden. Ook tijdens haar studententijd sprak ze zo veel mogelijk Nederlands. Na haar afstuderen kwam de belangstelling voor de streektaal weer terug: ‘Het is een manier om je verbondenheid met de streek uit te drukken. Het dialect is een deel van jezelf.’

Marco Evenhuis: ‘Ik heb soms het idee dat de provincie met de streektaal eventjes wil scoren, maar het verder niet erg serieus neemt.’

Lacherig

Eerder dit jaar heeft gedeputeerde De Kok van de provincie Zeeland bij staatssecretaris Gijs de Vries van Binnenlandse Zaken een aanvraag tot erkenning van het Zeeuws ingediend. Hoe komt het dat Zeeland pas relatief laat een dergelijk verzoek heeft opgesteld? De Nedersaksische dialecten en het Limburgs zijn al in 1997 door de Nederlandse overheid erkend.

Marjolein de Visser: ‘Dialect is een deel van jezelf.’

Volgens Evenhuis heeft de streektaal in Zeeland nooit voldoende in de aandacht gestaan. ‘Door sommige mensen op het provinciehuis wordt er nog steeds lacherig over gedaan. Ik heb de indruk dat de hele erkenningsprocedure nu weinig meer is dan een prestigeobject voor de provincie. Ze hadden veel meer kunnen doen, ook zonder erkenning - maar de subsidie voor Noe is bijvoorbeeld ingetrokken. Ik heb soms het idee dat men met de streektaal eventjes wil scoren, maar het verder niet erg serieus neemt.’

Bløf

Marjolein de Visser is sinds 1 juli als streektaalconsulent in dienst van de Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, die door de provincie wordt gesubsidieerd. Wat doet zo'n streektaalconsulent? ‘Ik probeer op dit moment de verschillende groepen die in Zeeland met het dialect bezig zijn bij elkaar te krijgen om te zien hoe we samen de druk op de Haagse politiek kunnen opvoeren om de erkenning erdoor te krijgen.’

‘Verder ben ik met verschillende projecten bezig, bijvoorbeeld om jongeren te bereiken. In Zeeuws-Vlaanderen heeft de stichting School en Dialect vorig jaar kinderen op basisscholen vertrouwd gemaakt met de streektaal. Dat project willen we graag uitbreiden. We zouden het kunnen combineren met ICT-onderwijs; kinderen krijgen op de computer alledaagse situaties te zien. Ze kunnen op onderdelen van de afbeelding klikken om een verhaaltje in het Zeeuws te horen. Ook andere activiteiten zou ik graag willen stimuleren. We hebben in Zeeland een in heel Nederland bekende band, Bløf. Ik zou het leuk vinden als ik hen ertoe kon bewegen ook eens een liedje in het Zeeuws te zingen. En onlangs verscheen in Twente een vertaling van Jip en Janneke in de streektaal. Het zou mooi zijn als we in Zeeland ook zoiets van de grond kunnen krijgen. Kinderen horen de streektaal dan weer als hun ouders of grootouders voorlezen.’

Nieuws

De regionale pers heeft volgens Evenhuis niet genoeg belangstelling voor de streektalen: ‘In de Provinciale Zeeuwse Courant hebben we een wekelijkse rubriek over streektaal, maar daarin mogen we niet te veel aandacht besteden aan actualiteiten. Over vragen die te maken hebben met de mogelijke erkenning van het Zeeuws of de aanstelling van een streektaalconsulent is in de krant nauwelijks geschreven.’ Ook De Visser vindt dat er wel wat meer aandacht besteed zou kunnen worden aan de streektaal: ‘Op de regionale televisie zijn er wel een paar programma's die over het dialect gaan en waarin het dialect gebruikt wordt, maar volgens mij zou het wel wat meer kunnen. Waarom zou er bij het regionale nieuws niet ook wat meer Zeeuws gesproken kunnen worden?’

Het is belangrijk dat de Zeeuwen zelf hun taal serieus nemen, vinden de twee jonge Zeeuwen, want het is maar de vraag of de taal de officiële erkenning krijgt. Staatssecretaris De Vries heeft over deze kwestie advies gevraagd aan de Nederlandse Taalunie, de Vlaams-Nederlandse overheidsinstelling voor het taalbeleid met betrekking tot het (Standaard)nederlands. Het ziet ernaar uit dat dit advies negatief zal zijn en het is waarschijnlijk dat de staatssecretaris het zal volgen.

Wilde mossels

De Visser: ‘Het zou voor het Zeeuws goed zijn als we die erkenning krijgen. Van mijn collega-streektaal-functionarissen in Limburg en in het oosten van het land begrijp ik dat de streektalen daar veel steun hebben gekregen door de erkenning. Het zou oneerlijk zijn als het Zeeuws niet diezelfde kans kreeg. En het zou voor het gevoel dat veel Zeeuwen over hun taal hebben heel slecht zijn als ze in de krant de kop “Zeeuws niet erkend” zouden lezen. Is het Zeeuws minder waard dan het Limburgs of het Nedersaksisch?’

Ook Evenhuis hoopt dat de erkenning er komt. Het rapport waarin om die erkenning wordt gevraagd, is grotendeels door hem geschreven (‘maar daar gaat het niet om’). Evenhuis: ‘Je ziet dat het dialect steeds meer functies verliest en erkenning zou dat proces misschien kunnen vertragen. Aan de andere kant moeten we het belang van die erkenning ook niet overdrijven. Het is belangrijker om op een creatieve, hedendaagse manier om te gaan met de taal. Zo'n film als Wilde mossels, die helemaal in het Zeeuws gesproken werd en waarin je gewone, moderne jongeren zag, was in heel Nederland populair. Ik geloof niet dat er in Vlissingen veel films zijn geweest die zo lang hebben gedraaid met volle zalen. Dat is dan misschien nog wel een belangrijker steuntje in de rug voor de taal dan zo'n officiële erkenning.’