|
| |
| |
| |
Het taaljaar 2001
Van euro tot oorlog
Marc van Oostendorp en Kees van der Zwan
Dit jaar was het Europees Jaar van de Talen. Op allerlei manieren moesten we enthousiast worden gemaakt voor de talenrijkdom van Europa. Maar in werkelijkheid gingen de activiteiten tamelijk onopgemerkt voorbij. En áls er al over taal werd gediscussieerd, dan was dat naar aanleiding van heel andere kwesties. Vermeende missers van Van Dale bijvoorbeeld, en vooral ook ‘11 september’. Een overzicht van de belangrijkste taalgebeurtenissen van het afgelopen jaar.
| |
Januari
5 Over een jaar wordt de euro ingevoerd. Allerlei volksnamen voor geldstukken, zoals riks, stuiver en kwartje, zullen dan misschien verdwijnen. NRC Handelsblad publiceert een overzicht van dialectnamen voor het ‘oude’ geld. Dat vormt het begin van een hele reeks artikelen, columns en boekjes over de talige gevolgen van de euro.
11 De Haarlemse kantonrechter verrijkt het Nederlands met het woord privétisering, ‘het onderhouden van privé-contacten op de werkplek’.
Onderdeel van de dyslexie-campagne van SIRE.
18 Enkele honderden doven en slechthorenden demonstreren op het Binnenhof voor de erkenning van de Nederlandse Gebarentaal. Ondanks toezeggingen van enkele jaren geleden is deze erkenning nog steeds niet officieel geregeld. Ook schiet de overheid nog altijd tekort als het gaat om het verlenen van faciliteiten voor doven zoals gebarentaal-vertalingen bij tv-programma's, theatervoorstellingen en huisartsbezoeken.
18 De Stichting Ideële Reclame (SIRE) begint een campagne om de aandacht te vestigen op de problemen van mensen met een leesstoornis. SIRE spreekt zelf guitig van een ‘dyslexie-champagne’.
31 De Vlaamse overheid vindt dat jongeren openlijker met elkaar moeten praten over voorbehoedsmiddelen, en geeft zelf het goede voorbeeld. Op toiletten in horecagelegenheden komen affiches te hangen met de tekst ‘Vrij- en zonder praten is kut.’ Shockerend? De verantwoordelijke minister Mieke Vogels: ‘Ach, als Herman Brusselmans het schrijft, is het ineens kunst.’
| |
Februari
9 De inwoners van de Brusselse randgemeente Wezembeek krijgen hun huisvuilbelasting over 1998 terug. Wezembeek is officieel Nederlandstalig, en daarom moet de gemeente haar burgers in eerste instantie in het Nederlands informeren. Maar omdat de meeste inwoners Franstalig zijn, hadden de ambtenaren de informatie over de huisvuilbelasting maar in het Frans opgeschreven. En dat was dus onrechtmatig.
12 Vandaag verschijnt het resultaat van een ambitieuze poging nu eens de gespróken taal in kaart te brengen: het vuistdikke boek Onze Nederlandse spreektaal (‘de ONS’), van de hand van de in 1999 overleden radio- en televisiemaker Jelle de Vries. Zoals de titel nogal opzichtig duidelijk wil maken, is het bedoeld als spreektaal-tegenhanger van de vermaarde ANS (de Algemene Nederlandse spraakkunst), maar dat lijkt wat hoog gegrepen.
12 In Duitsland neemt de bezorgdheid over de invloed van het Engels toe. Er wordt door vooraanstaande politici zelfs geroepen om een heuse ‘Sprachpolizei’, die het Duits zou moeten zuiveren van woorden als airbag, software en meeting point. Natuurlijk is niet iedereen enthousiast. De gekleurde Duitstalige rapper Torch: ‘Als men mij voorschrijft welke woorden ik mag gebruiken, rap ik alleen nog in het Turks.’
| |
Maart
8 Jip en Janneke verschijnt in het Twents. 32 verhalen van Annie M.G. Schmidt over het beroemde tweetal werden vertaald in evenzoveel Twentse dialecten. Veel kinderen blijken Jipke en Jannöaken moeilijk te verstaan, maar er zijn er ook die het boek ‘cool!’ vinden.
30 Máxima wordt officieel gepresenteerd als de verloofde van Willem-Alexander, en alom klinkt lof over haar Nederlands. In België - waar Máxima trouwens lessen Nederlands heeft gevolgd - wordt meteen een vergelijking gemaakt met prinses Mathilde. Jan van den Berghe in De Standaard: ‘In haar eerste persconferentie heeft Máxima al meer Nederlands gesproken dan prinses Mathilde in anderhalf jaar heeft laten horen, niet alleen kwantitatief maar ook kwalitatief.’
| |
| |
| |
April
5 Even dreigt er een taalrel te ontstaan tussen Nederland en Vlaanderen. De Vlaamse premier Patrick Dewael riep onlangs de diverse ambassades in Brussel op om Vlaamse burgers in het Nederlands te woord te staan. Vrijwel alle buitenlandse diplomaten reageerden positief, maar de Nederlandse ambassadeur Antoine van Dongen niet. Hij vraagt zich af of Dewael ‘niet een Vlaams probleem in het midden heeft gelegd van een kring waar het niet thuis hoort’. Dewael is verbolgen, maar de volgende dag, na een telefoontje van de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Van Aartsen, is de diplomatieke ruzie alweer gesust.
17 Steeds minder Amerikanen leren vreemde talen, en dat baart de FBI zorgen. Het wordt namelijk almaar moeilijker om agenten aan te trekken die potentiële terroristen kunnen afluisteren. Vorig jaar zijn aan Amerikaanse universiteiten slechts negen studenten afgestudeerd in het Arabisch.
President Poetin
| |
Mei
4 De Russische president Poetin begint een campagne tegen de verloedering van het Russisch. Wie vloekt, grammaticafouten maakt of leenwoorden gebruikt, hangt een geldboete of zelfs gevangenisstraf boven het hoofd. Overigens zou Poetin zelf het nog weleens moeilijk kunnen krijgen met deze maatregelen; bijvoorbeeld tijdens de oorlog tegen Tsjetsjenië heeft hij zich niet altijd even fijnzinnig uitgelaten.
9 De 75-jarige Engelsman John Richards richt samen met zijn zoon de ‘Apostrophe Protection Society’ op. Richards stoort zich al jaren aan het toenemend aantal foutief geplaatste (en hoe langer hoe meer zelfs weggelaten) meervouds- en tweedenaamvalsapostroffen in het Engels. Overtreders kunnen vanaf vandaag rekenen op een reprimande van de APS.
22 De commotie over de uitspraak van de Rotterdamse imam El-Moumni dat homoseksualiteit een ‘besmettelijke ziekte’ is, berust op een vertaalfout. Dat beweert Haci Karacaer, directeur van een Turkse moslimorganisatie.
‘El-Moumni gebruikte een beeldspraak die de tolk niet letterlijk in het Nederlands had moeten overzetten. De imam wilde zeggen dat hij homoseksualiteit een probleem vindt.’
| |
Juni
5 Na vijf jaar moeizaam onderhandelen is er eindelijk een nieuwe ‘bestuursafspraak Friese taal en cultuur’ getekend tussen de Nederlandse overheid en de provincie Fryslân. In dit document worden afspraken gemaakt over onder andere het gebruik van het Fries door de overheid en het onderwijs in het Fries. De afspraken gelden voor de komende tien jaar.
19 De ‘Henning-Kauffmann-Stiftung zur Pflege der Reinheit der deutschen Sprache’ kent haar jaarlijkse Deutsche Sprachpreis (Duitse taalprijs) toe aan prof. dr. Theodor Ickler. Ickler is gespecialiseerd in spelling en een van de bekendste critici van de Duitse spellingwijziging.
| |
Juli
7 In Vlaamse gevangenissen is een groot tekort aan gerechtstolken. De Antwerpse gevangenis-directeur Roland Mentens vandaag in een interview met De Standaard: ‘Toen ik onlangs vier Russen na een vechtpartij naar mijn kantoor liet komen, moest ik er een vijfde gevangene bij halen om te tolken. Echt tolken kon je het trouwens moeilijk noemen. Die man luisterde vijf minuten naar een van de betrokkenen en vertaalde dan bondig met “De andere is begonnen.”’
12 Wetenschappers van de Katholieke Universiteit Brabant stellen vast dat Nederlanders steeds minder lezen. Besteedde men in 1995 nog gemiddeld 4,6 uur per week aan boeken en kranten, in 2000 was dit gedaald tot 3,9 uur. De vrijgekomen tijd wordt besteed aan het bekijken van commerciële omroepen en internet. Op het laatste medium valt overigens af en toe ook nog weleens wat te lezen.
| |
Europees jaar van de talen
De eerste weken van het jaar was in bijna elk reclameblok op de radio de stem van Aad Nuis te horen, die vertelde dat 2001 het Europees Jaar van de Talen zou worden, ingesteld door de Raad van Europa en de Europese Commissie. Het is de bedoeling dat in dit jaar zo veel mogelijk Europese burgers worden gestimuleerd om vreemde talen te leren. Behalve uit radiospotjes bestaat de campagne uit duur uitgevoerde websites (www.eurolang2001.org en www.jaarvandetalen.nl). Later komen er affiches bij waarop bekende Nederlandse voetballers als Sander Westerveld en Youri Mulder zeggen te ‘scoren’ met hun talenkennis, en in de zomer wijdt Ivo Niehe een aflevering van zijn TROS TV Show aan het talenjaar.
Verder blijft het akelig stil rond het jaar. De in het leven geroepen websites bruisen niet echt van het leven, en of er veel mensen op het idee zijn gebracht om een vreemde taal te leren, valt te betwijfelen. Het hoogtepunt van het jaar, de Dag van de Talen, had moeten vallen op 26 september. Nu was dit ongetwijfeld ook een ongelukkig moment, zo vlak na 11 september, maar veel weerklank heeft de dag in de Nederlandse media niet gevonden. Het feit dat in meerdere plaatsen in Europa kleurige ballonnen werden opgelaten om de veeltaligheid te vieren, is vrijwel onopgemerkt voorbijgegaan.
Op 7 en 8 december zal het jaar worden afgesloten met een manifestatie in het Europees Parlement in Brussel, en op 15 december heeft de Nederlandse organisatie nog een Talenfestival in petto, in het Circustheater in Scheveningen, gepresenteerd door Karin Bloemen. Er zal onder andere een prijs worden uitgereikt aan het bedrijf dat het meest zijn best heeft gedaan werknemers een vreemde taal te leren. Volgens de organisatie wordt het een festival dat ‘swingt en inspireert’.
| |
Augustus
13 Na langdurige onderhandelingen en gevechten wordt er een akkoord getekend tussen de Macedonische en Albanese partijen in Macedonië. Volgens die overeenkomst kan het Albanees in sommige streken de tweede officiële taal worden en wordt er geld uitgetrokken voor onder meer onderwijs in het Albanees.
18 De Nationale Ombudsman oordeelt dat de politie eind vorig jaar ten onrechte heeft geweigerd een klacht van de Nederlandse Turk C. Sofuoglu serieus te onderzoeken. Volgens Sofuoglu horen uitdrukkingen als aan de Turken overgeleverd zijn en rijden als een Turk door hun beledigende karakter niet in het woordenboek thuis. Heeft hij gelijk? Nee, is de
| |
| |
teneur van de uitvoerige discussie die hierover in de kranten losbarst. Schrijver Hafid Bouazza in NRC Handelsblad: ‘Een woordenboek is geen zeef, het is een reservoir.’ Half november zal het Openbaar Ministerie bepalen dat hier inderdaad geen sprake is van discriminatie.
26 In Ellewoutsdijk (gemeente Borsele) wordt een kerkdienst in het Zeeuws gehouden. En met succes. Terwijl de kerken nog steeds leeglopen en er ook steeds minder streektaal gesproken wordt, blijkt de combinatie van die twee zeer gewild te zijn: de kerk zit vol.
31 In een jaar waarin veel gesproken wordt over de mogelijke invloed van sms op het taalgebruik, stopt KPN Telecom na honderdvijftig jaar met het aanbieden van telegramdiensten. Het effect hiervan op het taalgebruik is vooralsnog ononderzocht.
| |
11 September
De aanslagen op het WTC-gebouw en het Pentagon leiden ook tot taalkundige discussies. President Bush heeft het al direct over een ‘war’ tegen het terrorisme, en volgens premier Kok is ook Nederland ‘in oorlog’. Dat is opmerkelijk omdat er sinds de Tweede Wereldoorlog nooit officieel sprake is geweest van een ‘war’, dan wel een ‘oorlog’. Voor wat er in de Falklands, Vietnam, Irak, Indonesië en Kosovo is gebeurd, bestonden allerlei meestal verhullende termen, zoals politionele acties en herstel van de internationale rechtsorde. Hoe moeten de krasse kwalificaties van Bush en Kok worden geduid? Er wordt op gewezen dat war ook metaforisch kan worden gebruikt - zie bijvoorbeeld war on drugs. En Kok verklaart uiteindelijk dat hij met oorlog bedoelt dat Nederland zonder voorbehoud wil deelnemen aan de strijd tegen het terrorisme. Maar de indruk die toch vooral blijft hangen is dat de terminologie de ernst van de situatie weerspiegelt.
Ook is er heel wat te doen over de vraag wat begrip nu precies betekent. Dit naar aanleiding van een enquête waaruit blijkt dat maar liefst 47% van de in Nederland wonende moslims ‘begrip’ heeft voor de aanslag. De meest aangehangen lezing is dat die moslims terrorisme ‘aanvaarden’. Maar begrip kan ook worden opgevat zoals Bas Heijne het deed in NRC Handelsblad, met de nadruk op ‘begrijpen’, als in: ‘Wie zijn tegenstander wil verslaan, moet hem eerst goed begrijpen.’
Er zijn meer woorden die opeens op een goudschaaltje worden gewogen. Paul Fussell schrijft in de New York Times dat bijvoorbeeld as, vliegtuigen en brandstof een negatieve lading zullen krijgen. En Jack MacCallum meldt in Sports Illustrated dat hij in sportverslagen met een wijde boog heen zal lopen om metaforen met bom, aanval en zelfmoordactie.
En natuurlijk duiken er nieuwe woorden op. Opwindradio bijvoorbeeld, ‘door het Amerikaanse leger in Afghanistan verspreid radiotoestel dat geen elektriciteit behoeft’. Maar het meest in het oog lopend zijn de aanduidingen die te maken hebben met de verspreiding van het miltvuur veroorzakende antraxpoeder: poederbrief, poederofficier (officier van justitie die belast is met onderzoek naar poederbrieven), poederterreur, poederpaniek, poederlawine, poedergrap, poederbriefgrapjas en poedermalloot.
President Bush op ‘ground zero’. Foto: ANP
| |
September
3 Sonnema, fabrikant van Berenburg, vindt het gebruik van het Fries in de reclame een ‘unique selling point’. De Friese reclamespotjes zullen voortaan ook niet meer vertaald worden, want de andere Nederlanders hebben dat niet langer nodig. Woordvoerster Gelkje van Eunen: ‘Se snappe it no sá wol.’
19 Als gevolg van de gebeurtenissen van 11 september wordt het gebrek aan mensen die Arabisch, Farsi (de taal van Iran) of Pashtoe (een van de talen van Afghanistan) spreken, ineens nijpend. De FBI plaatst een advertentie op internet, waarop de komende dagen inderdaad enkele tientallen gegadigden zullen reageren.
| |
Oktober
12 Nederlandse taalwetenschappers bekronen elkaar in Utrecht. Dit jaar gaan de twee taalkundige prijzen naar studies over de talige gevolgen van de multiculturele samenleving. De prijs voor de beste populair-wetenschappelijke publicatie gaat naar Jacomine Nortier voor haar boekje Murks en straattaal. En de dissertatie die de meeste indruk heeft gemaakt is die van Ineke van de Craats, over de manier waarop Turken en Marokkanen constructies leren als Jans boek.
16 Minister Borst van Volksgezondheid wil af van woorden als idioot en imbeciel. Deze worden in de zorgsector nog wel gebruikt, maar Borst vindt ze grievend en ouderwets. Een boete staat er niet op het gebruik van deze woorden en ook kan de minister geen alternatieven bieden. Volgens de Utrechtse hoogleraar Nederlandse taalkunde Verkuyl heeft zo'n maatregel weinig zin: ‘Er zijn maar weinig woorden die uit zichzelf beledigend zijn. Daarentegen kun je elk woord gebruiken om iemand te beledigen. In Rotterdam is Amsterdammer al een scheldwoord.’
25 Uiteindelijk is het dan toch zover: na een jaar vol financiële problemen, reorganisatieplannen, verliezen en reddingspogingen wordt het al sinds 5 januari in surseance van betaling verkerende, ooit zo toonaangevende Vlaamse spraaktechnologiebedrijf Lernout & Hauspie failliet verklaard.
| |
November
3 Ivo de Wijs ontvangt tijdens het congres van Onze Taal in de Rotterdamse Doelen de Groenmantaalprijs van de Stichting LOUT (Let Op Uw Taal). De prijs wordt tweejaarlijks uitgereikt aan een radio- of televisiepersoonlijkheid die zich heeft onderscheiden door goed en creatief taalgebruik.
20 Etymologe en taalpubliciste Nicoline van der Sijs promoveert aan de Universiteit Leiden op een proefschrift over ‘Etymologie in het digitale tijdperk’. Tegelijk verschijnt bij uitgeverij Veen de handelseditie van haar dissertatie: een volumineus en ook verder zeer indrukwekkend Chronologisch woordenboek, het eerste in zijn soort. Eerder dit jaar werd Van der Sijs de ANV-Visser-Neerlandiaprijs voor Culturele Verdienste toegekend. Bij die gelegenheid noemde Ewoud Sanders haar ‘een instituut: het Nicoline van der Sijs-instituut voor goede en degelijke taalboeken’.
| |
December
1 Vandaag begint Teleac met de eerste Nederlandse televisiecursus Gebarentaal (Nederland 1, 14.50-15.05). In twaalf delen worden de basisbeginselen van de Nederlandse Gebarentaal uitgelegd. De cursus is gekoppeld aan de comedyserie Kwartelhof ('s zondagsmiddags op Nederland 1, 17.25-17.50).
31 Morgen kan niemand er meer omheen: de euro is ons nieuwe betaalmiddel. Vanaf dan zal ook blijken welke talige sporen deze omwenteling zal gaan nalaten.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd