|
| |
| |
| |
[Nummer 6]
| |
| |
| |
Hoest? Veel suc6!
De razendsnelle opkomst van het Sms-lands
Ewoud Sanders
Wat zijn al die mensen toch aan het doen die druk met de toetsen van hun mobiele telefoon in de weer zijn, zonder te bellen? Ze tikken, versturen en ontvangen sms-berichten: korte boodschappen van maximaal 160 tekens. In Nederland suizen er maandelijks minstens 50 miljoen van die berichten door de ether, en wereldwijd gaat het helemaal om krankzinnige aantallen. Over een nieuw, ongekend populair communicatiemiddel met een heel eigen taal.
Het grote wonder van sms is dat het een gat heeft gevuld waarvan we niet wisten dat het bestond. Wie zeven jaar geleden - toen de Short Message Service werd geïntroduceerd - had voorspeld dat dagelijks honderdduizenden mensen gebruik zouden gaan maken van een dienst waarbij je met relatief veel moeite een boodschap van maximaal 160 tekens kunt versturen, zou voor gek zijn verklaard. Want waar zou je dat voor nodig hebben? Ook toen kon je al bellen, chatten, faxen, e-mailen en oh ja, er was ook nog zoiets als de brief en de ansichtkaart.
Twee zaken maken het extra vreemd dat dit wonder zich heeft voltrokken. In de eerste plaats is sms een bijproduct. Het is een van de dingen die je met een mobiele telefoon kunt doen, en niet het belangrijkste. Zo kun je ook in een auto naar de radio luisteren, maar toch zijn er maar weinig mensen die daarom een auto kopen. Bij de mobiele telefoon ligt dat anders: tienduizenden jongeren gebruiken dit apparaat vooral om te sms'en, een werkwoord dat in 1999 voor het eerst is aangetroffen. Ze béllen ook weleens met hun mobieltje, maar niet te vaak, want bellen is doorgaans duurder dan een sms-bericht versturen, wat gemiddeld vijftig cent per bericht kost.
| |
Hoe maakt u een sms-bericht?
Bij de nummers 2 tot en met 9 op uw mobiele telefoon staan de letters van ons alfabet. Die kunt u in de zogeheten sms-functie van uw mobieltje oproepen door op een toets te drukken. Voorbeeld: onder de 2 staan de letters ABC. Druk één keer en u krijgt een A, twee keer drukken of de toets langer ingedrukt houden geeft een B, en zo verder. Wilt u iemand per sms uitnodigen voor een feest, dan is dat even een werkje, want voor het woord feest moet u drie keer op de 3 drukken voor de F, tweemaal op de 3 voor de E (en dat dan twee keer), vier keer op de 7 voor de S en één keer op de 8 voor de T. En dan tussendoor steeds even wachten, want anders krijgt u een andere letter, een leesteken of een of ander wild typografisch teken dat onder de nummertoetsen verstopt zit.
| |
Explosief
Wat het succes van sms ook zo wonderlijk maakt, is dat het tamelijk omslachtig is om een bericht te maken (zie het kadertje). Toch wordt er héél erg veel ge-sms't. In het eerste halfjaar van 1999 verzond KPN 17,6 miljoen sms-berichten. In de eerste zes maanden van 2000 waren dit er ruim zes keer zo veel (114 miljoen). Ook bij Libertel/Vodafone steeg het aantal sms-berichten explosief, vooral toen het mogelijk werd om te sms'en met een zogenoemde prepaidtelefoon: van zo'n 3 miljoen berichten in september 1999 tot ruim 21 miljoen berichten in september 2000. Telecomaanbieder Ben - zeer geliefd bij de jeugd - verzendt met ‘slechts’ 950.000 klanten ruim 11 miljoen sms-berichten per maand. Samen al meer dan 50 miljoen dus. Wereldwijd gaat het helemaal om krankzinnige aantallen, want per maand suizen er op dit moment zo'n 10 miljard sms-berichten door de ether. Nooit hebben we elkaar zo veel te vertellen gehad.
| |
Emoticons
In de meeste berichten wordt een aparte taal gebruikt. Honderdzestig tekens (inclusief spaties) is natuurlijk niet zo heel veel, maar toch meer dan je zou denken want het is werkelijk precies de lengte van deze zin. Daar kun je dus al het nodige in kwijt, maar doorgaans willen sms'ers meer zeggen in minder tekens. En nog belangrijker: omdat het samenstellen van een sms-bericht zo omslachtig is, barst het Sms-lands van de reducties, zoals taalkundigen dat noemen. Dat wil zeggen: er wordt van alles en nog wat weggelaten, verkort, samengetrokken en vertaald in icoontjes.
Vooral dat laatste lijkt in de media te worden overdreven. Zoals bekend kun je door bepaalde typografische tekens bij elkaar te zetten allerlei gezichtjes maken. Draai deze bladzijde een kwartslag en u ziet hier :-) een lachend gezichtje, hier een knipoog ;-) en hier iemand die zijn tong uitsteekt :-P. Dergelijke zogenoemde emoticons worden bij sms (en in e-mailberichten) gebruikt, maar hoe wijdverbreid dit ver- | |
| |
schijnsel is, weet niemand, want er is nooit uitvoerig onderzoek naar gedaan. Een kleine steekproef leert dat emoticons als :-{#} ‘beugel’ en :*) ‘kliert maar wat’ voornamelijk in kranten opduiken, maar niet in het echte leven. En dat is logisch, want zó vaak heb je het woord beugel niet nodig. Het woord telt slechts één teken meer dan het emoticon, maar is veel makkelijker te maken. Geinig verzonnen dus, maar nauwelijks toegepast.
| |
Cijfers en letters
Sms-taal is duidelijk beïnvloed door de taal die in chatrooms en nieuwsgroepen (babbelboxen op internet) wordt gebruikt. Chatten is ouder. Sms dateert van 1994 en brak pas eind 1999 goed door. Sinds 1993 wordt er in Nederland intensief gechat op internet. Ook het chatjargon wemelt van de afkortingen, meestal van Engelse woorden. Voorbeelden zijn: A/S/L: ‘age, sex, location’; AFK: ‘away from keyboard’; BS: ‘bullshit’; BRB: ‘be right back’; CU: ‘see you’; EG: ‘evil grin’; ICQ: ‘I seek you’; IRL: ‘in real life’; LMAO: ‘laughing my ass off’; LOL: ‘laughing out loud’; OBTW: ‘oh by the way’; RO(T)FL: ‘roll on the floor laughing’; TY: ‘thank you’; YW: ‘you're welcome’ en WTF: ‘who the fuck’.
Daarnaast worden er in sms-taal veel cijfers gebruikt in de plaats van letters. Te goed voor jou wordt 2g4u ‘too good for you’, alleen maar voor de lol wordt J4F ‘just for fun’, vieren wordt 4en of 4&, nacht wordt n8, succes suc6 en ga zo maar door. Nieuw is dit allemaal niet - dergelijke cijferwoorden zijn al in de negentiende eeuw te vinden - maar het wordt nu vaker toegepast en het is functioneler geworden; het is niet langer voornamelijk een vernuftig taalspelletje.
| |
Geheimtaal
Zal het Sms-lands nu veel invloed hebben op het taalgebruik van jongeren? René Appel, bijzonder hoogleraar Nederlands als tweede taal en deskundige op het gebied van straattaal, denkt dat het wel losloopt: ‘Wellicht ontwikkelen ze er een grotere flexibiliteit mee. Ik moet zo'n woord waarin cijfers en letters worden gecombineerd een paar keer lezen voordat ik doorheb wat er staat. Mogelijk leren kinderen hiermee sneller decoderen. Sms-taal is toch een soort geheimtaal, een groepstaal. Het is een heel creatieve taal. Maar ik betwijfel of het invloed zal hebben op hun gewone leesvaardigheid.’
Sms-college in Tilburg: studenten verzenden hun antwoorden per sms naar een computer.
Foto: Erik van der Burgt
Illustratie: Frank Dam
Wel denkt Appel dat het Sms-lands op den duur enige invloed kan hebben op de schrijfvaardigheid van jongeren. Nu al schrijven sommige van zijn studenten 1 en ander in plaats van een en ander, zonder dat ze beseffen dat ze een fout maken. ‘Van afkortingen die in de sms-taal, of in het chatjargon, zeer wijdverbreid zijn, kun je verwachten dat ze op een gegeven moment doordringen in de standaardtaal’, aldus de Amsterdamse hoogleraar. ‘Maar’, benadrukt hij, ‘je moet niet vergeten dat dit aansluit bij een gewoon taalverschijnsel, namelijk het algemene streven naar verkorting. We zeggen “s.v.p.” in plaats van “s'il vous plaît”, en in ziekenhuizen zegt men “o.k.” in plaats van “operatiekamer”. Daardoor heb je kans dat bepaalde afkortingen uit de sms- of chattaal tot de standaardtaal zullen doordringen, zoals bijvoorbeeld LOL voor laughing out loud.’
Hoewel sommige afkortingen vrij algemeen zijn - ff in plaats van effe/even en hoest voor hoe is het bijvoorbeeld - lijkt het Sms-lands vooralsnog erg particulier. Bepaalde scholen, bepaalde klassen of enkele vrienden en vriendinnen ontwikkelen een eigen taaltje, met eigen afkortingen en grapjes, die alleen zij begrijpen. De overlevingskans van dat soort groepstalen, die al bestaan zolang mensen met elkaar praten, is gering, want op het moment dat de groep uiteenvalt, vervalt de taal. Anderzijds wordt het sms-taaltje steeds verder geformaliseerd doordat het vastgelegd wordt in woordenboekjes. Bij Het Spectrum verscheen onlangs WAN2TLK? :-) SMS-WRDBKJE. Twee opvolgers zijn in aantocht. En Wim Daniëls publiceerde bij Van Holkema & Warendorf het boekje Sms. Teksten, smileys & sites. Al die boekjes staan vol afkortingen en emoticons.
| |
Eisprong
Sms'en heeft niet alleen een taalkundige, maar ook een sociologische kant. Aanvankelijk was het alleen populair onder de jeugd, maar inmiddels ontdekken ook steeds meer ouderen de zegen van het korte tekstbericht per mobiele telefoon. Bijna negen miljoen Nederlanders bezitten momenteel een mobiele telefoon. De verwachting is dat velen van hen de ko- | |
| |
mende jaren gaan sms'en. Een en ander heeft tot gevolg dat er steeds meer diensten per sms worden aangeboden. Het digitale lifestylemagazine Maghreb.nl stuurde in november 1999 tijdens de ramadan per sms elke dag een lijst met de gebeds- en etenstijden (plus een opbeurend woord voor de hongerlijders). In dezelfde maand vond in Tilburg het eerste sms-college plaats. Om de studenten in de zaal beter bij de les te houden, liet de docent hen tijdens het college antwoorden op meerkeuzevragen per sms naar een computer sturen, die de gegevens meteen verwerkte. Sms wordt zelfs gebruikt om zwanger te worden. Vul een formulier in op de Vlaamse website www.zappybaby.be en beide partners worden per sms geïnformeerd als de eisprong heeft plaatsgevonden.
| |
Fraggi opvoeden
Wie wil, hoeft geen uur meer zonder sms'je te leven. Je kunt nieuwsberichten, weerberichten, je horoscoop, de slotkoersen van de AEX, moppen, sportuitslagen, de inhoud van actualiteitenrubrieken, vacatures en reclame ontvangen. Voor sommige berichten moet je betalen, andere zijn gratis. Je kunt per sms schaken, stemmen tijdens het Eurovisiesongfestival, beleggen, meedoen aan een quiz, deelnemen aan discussies en een virtueel huisdiertje (‘Fraggi’ genaamd) opvoeden.
De televisiezenders TMF en SBS6 hebben sms-lichtkranten. Net als bij andere lichtkranten worden pornografische en racistische teksten door een filterprogramma of censor onderschept, en net als bij andere lichtkranten is het een sport om die te misleiden. Door bijvoorbeeld ‘krijg de canker’ te schrijven in plaats van ‘kanker’ of ‘B EREN L UL’ in plaats van ‘berenlul’.
En natuurlijk is er seks op sms, want bij ieder nieuw medium dient de seksindustrie zich vrijwel als eerste aan. Wie per mobieltje het bericht ontvangt ‘Hallo lieverd, ik zit hier met een natte poes’ weet hoe de vlag erbij hangt, maar verneukeratiever is het verzoek ‘Wil je mij bellen?’, gevolgd door een 0906-nummer. Wie dit belt, krijgt een keurige vrouwenstem te horen die zegt dat het gesprek een knaak kost. Pas daarna wordt de beller doorgeschakeld naar het gebruikelijke gestamp en gehijg.
De grootste sms-hit van het afgelopen jaar was de nieuwjaarswens. Tussen tien uur 's avonds en één uur 's nachts kreeg alleen Libertel/Vodafone al 1,1 miljoen sms-berichten te verwerken; ook KPN gaf die nacht circa een miljoen sms-berichten door. Maal vijftig cent per bericht.
| |
Vrienden
Hoe is dit enorme succes te verklaren? Anders gezegd: welk gat heeft sms nu eigenlijk gedicht? Het belangrijkst is dat sms'en - vooral onder jongeren - een manier is om voortdurend contact met elkaar te houden. Zo vertelt Floor (‘14, bijna 15’) uit Heemstede dat zij al haar zakgeld (f 25,- in de maand) besteedt aan sms'jes. Ze maakt er gemiddeld vijf per dag, die ze naar haar vriendinnen stuurt. De meeste gaan naar één bepaalde vriendin. Die zit bij haar in de klas. En ze fietst met haar naar school. Toch blijft er genoeg over om uit te wisselen. Over huiswerk en natuurlijk over de liefde. Iedereen in Floors klas heeft een mobieltje, maar bijna niemand belt ermee, want dat is te duur.
Foto: Marco Knieriem
Ook Daan (‘12, bijna 13’) uit Vorden belt bijna nooit met zijn mobiele telefoon, om dezelfde reden. In zijn klas zitten ‘nog maar’ vijf kinderen met een gsm, de rest is er volgens hem voor aan het sparen. Hij sms't zeker drie keer per dag, naar zijn vrienden, naar de meisjes met wie hij naar school fietst en naar zijn vader, voornamelijk om de cijfers voor zijn toetsen aan hem door te geven. Floor zegt dat ze niet snel sms zou gebruiken om een jongen te zeggen dat ze hem leuk vindt (‘dan stap ik gewoon op hem af’), maar Daan kan zich daar alles bij voorstellen (‘dat is minder eng, net als bij chatten of e-mailen’). Navraag leert dat dat laatste voor veel meer sms'ers geldt.
Hiermee naderen we de essentie van het succes van sms. Sms is precies wat het zegt te zijn: de taal van korte boodschappen. Die kunnen zakelijk zijn, maar de grote populariteit zal eerder zijn veroorzaakt door de andere boodschappen die via deze dienst worden verzonden. Bellen kan te direct zijn. Je kunt iemand storen en je hebt de lengte en de toon van het gesprek niet helemaal in de hand. Voor e-mailen heb je vooralsnog een computer nodig. Voorlopig is sms'en persoonlijker. Iemand hoeft niet achter een computer te kruipen om je boodschap te lezen, maar hij of zij kan op ieder moment en overal lezen wat je te zeggen hebt. Je hebt direct contact met iemands broekzak, je boodschap ligt letterlijk in iemands hand. Als je leuk uit de hoek wilt komen, heb je de tijd om daarover na te denken - je hoeft niet ad rem te zijn. Je kunt je woorden wegen, of ze nu leuk, zakelijk of lief zijn.
| |
Contacten intensiveren
Sommigen vragen zich af of sms het contact nu oppervlakkiger of onpersoonlijker maakt. Het tegendeel is eerder het geval. Sms lijkt in de plaats te komen van de ansichtkaart: het is een manier om iemand kort te laten weten dat je aan hem of haar denkt. Dat kan desnoods meerdere keren per dag, op een makkelijke manier. Sms zal daardoor vriendschappen en contacten eerder intensiveren dan oppervlakkiger maken.
Dit blijkt ook uit het gebruik van sms door jonge geliefden. Een belangrijke vraag voor hen is vaak: kan ik hem/haar nu al bellen of niet? Bellen kan te opdringerig zijn, e-mailen moet vaak op de computer van een van de ouders of is aan een plaats gebonden, en brieven schrijven is hopeloos ouderwets aan het worden. De oplossing heet sms: te kort om je te vergalopperen, lang genoeg om de essentie over te brengen.
Dit artikel is gebaseerd op een stuk dat eerder is gepubliceerd in NRC Handelsblad.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd