Onze Taal. Jaargang 70

[p. 94]

‘Alitalia bruid van KLM’
Huwelijkskandidaten in metaforen

Riemer Reinsma

In het bedrijfsleven grijpt men bij fusies graag naar de huwelijksmetafoor: de ene partij wordt dan ‘de bruid’ van de andere genoemd. Wat maakt dat nu juist bedrijf X de bruid is, en Y de bruidegom? Spelen bepaalde stereotypen over man en vrouw hier een rol?

Abstracte begrippen spreken bijzonder weinig tot de verbeelding. Ze smeken om een metafoor. Een van de oudste metaforen voor innige verbondenheid of hechte samenwerking, óók als het gaat om abstracte zaken, is die van het huwelijk. De partners die zo'n innig verbond aangaan - bijvoorbeeld bedrijven, instellingen, politieke partijen - worden bruid en bruidegom genoemd. Het beeld van de bruid komt al voor in de bijbel. In Openbaring 21:9 lezen we: ‘Ik [een engel] zal u tonen de Bruid, de Vrouw des Lams [Christus].’ Naar men vanouds aanneemt, wordt hiermee bedoeld dat de Kerk de bruid van Christus is; de gemeenschap van gelovigen werd in geestelijke zin geacht gehuwd te zijn met Jezus Christus.

Illustratie: Jaap Vegter

‘De bruid van de Oceaan’

Ook steden en landen werden (en worden) vaak als een bruid voorgesteld. Zo wordt Alexandrië vaak ‘de bruid van de Middellandse Zee’ genoemd. Venetië is ‘de bruid van de Oceaan’, de Syrische hoofdstad Damascus, die in een grote oase ligt, heet ‘de bruid van de woestijn’. Bekend is ook het gedicht ‘De bruid’ (1911) van Jan Prins, waarvan de eerste strofe als volgt eindigt:

De bruigom is de lentezon
En Holland is de bruid.

In onze tijd van ongekende fusiedrang is de bruidsmetafoor weer zeer geliefd. Toen de enigszins noodlijdende luchtvaartmaatschappij Alitalia een paar jaar geleden een begin maakte met de privatisering maar op hetzelfde moment staatssteun ontving, kopte een krant: ‘Steun maakt van Alitalia mooie bruid’. Het bijzondere van deze bruid was destijds dat er niet, zoals gebruikelijk, slechts één huwelijkskandidaat was, maar maar liefst twee: KLM en Air France. We weten inmiddels dat KLM de uiteindelijke bruidegom werd, en ook dat het huwelijk alweer ontbonden is, maar dat doet voor dit verhaal niet ter zake. De luxueuze situatie van Alitalia - als aanstaande bruid het hof gemaakt door twee ‘mannen’ - is overigens geen uitzondering. Toen het bouwbedrijf HBG begin vorig jaar fusiegesprekken voerde met twee andere bedrijven, schreef een krant: ‘Vooralsnog draaien twee bruidegommen om een bruid en kan HBG kiezen.’

Stereotypen

Wat maakt nu een bedrijf tot ‘bruid’? Waarin verschilt zo'n bruid van een ‘bruidegom’? Allereerst valt het op dat in verband met zo'n bruid vaak de adjectieven mooi, aantrekkelijk en zelfs wonderschoon gebruikt worden. De bruid is zelfs zó aantrekkelijk dat ze haar partner voor het uitkiezen heeft: soms zijn er twee of meer huwelijkskandidaten. Het is een oud stereotype: vrouwen dienen voornamelijk mooi te zijn. En men moet onweerstaanbaar denken aan die beruchte opmerking die Karel Appel jaren geleden maakte tegen Sonja Barend: ‘Tais-toi et sois belle’ (‘Houd je mond en wees mooi’).

Een consequentie van dat mooi zijn is dat de bruid niet wervend hoeft op te treden. Dat doet de andere partij wel. En daarmee komt een tweede, hoogbejaard stereotype om de hoek kijken: de vrouw hoort passief te zijn. Ze wacht rustig af wie er op haar afkomt, en maakt dan haar keuze.

Is de bruid nu ook altijd de kleinste of de zwakste van de twee partijen - zoals het traditionele vrouwbeeld wil? Enkele jaren geleden sprak CDA-senator Postma de wens uit dat Nederland en Vlaanderen weer staatkundig zouden worden verenigd; samen zouden ze veel meer invloed in de wereld kunnen hebben dan ieder afzonderlijk. Hij noemde Vlaanderen ‘een zeer attractieve bruid’. Als we bedenken dat Vlaanderen in bevolkingsaantal beduidend kleiner is dan Nederland (zes miljoen tegenover zestien), drukte de senator zich in traditionele termen uit: de bruid behoort in dit geval tot het ‘zwakke’ geslacht.

Niet de kleinste

Maar ook het omgekeerde komt voor - het zijn dus toch niet uitsluitend overjarige stereotypen die er uit de kast worden gehaald. Er zijn ook voorbeelden van gevallen waarin het ingesleten man-vrouwbeeld juist wordt doorbroken: dan is juist de bruid de (financieel) sterkste van de twee partijen. Toen in 1997 de schoenenwinkelketen

[p. 95]

Scapino aan Vendex werd verkocht, verklaarde de eigenaar van Scapino: ‘Vendex is een goede bruid.’ Het eigen - kleinere - bedrijf zag hij dus, zonder het met zoveel woorden te zeggen, als de bruidegom. Dat de ‘bruid’ inderdaad niet de kleinste van de twee samenwerkende of fuserende partijen hoeft te zijn, blijkt ook uit een ander voorval. In de politiek - waar men eveneens dol is op de bruidenmetafoor - is de ‘bruid’ de partij die in alle omstandigheden nodig is om een regeringscoalitie te kunnen vormen. In de tijd vóór Paars was dat het CDA. ‘Het CDA zat altijd in het midden als de begeerde bruid, en maakte daar schaamteloos gebruik van’, schreef een krant.

Welke rol is voor een bedrijf nu te verkiezen, die van bruid of die van bruidegom? Het valt op dat bedrijven en politieke partijen niet snel van zichzélf zeggen dat ze de bruid zijn. Hoe mooi en verleidelijk bruiden ook heten te zijn, een zichzelf respecterend bedrijf is toch liever bruidegom dan bruid. Tenzij... tenzij Remco Campert het bij het rechte eind had. In de Volkskrantrubriek ‘Camu’ reageerde hij enkele jaren geleden op de voorgenomen fusie van de accountantskantoren Moret, Ernst & Young en KPMG. Hij citeerde een ME&Y-topman, die de volgende gedenkwaardige woorden had gesproken: ‘Als je een vrouw wilt, dan moet je ook de beste kiezen.’ Campert maakte hieruit op dat KPMG indertijd de bruid was, maar voegde daaraan toe: ‘Tenzij het een lesbisch huwelijk is, maar daar is men in die wereld nog niet aan toe.’

Inderdaad: het wachten is nu op een homohuwelijk. Welk fuserend bedrijvenpaar komt er als eerste voor uit dat beide partijen homo zijn?