Onze Taal. Jaargang 70

[p. 92]

Een taal is een taal als haar sprekers dat willen
De erkenning van het Zeeuws

Marc van Oostendorp - Meertens Instituut, Amsterdam

De provincie Zeeland wil dat het Zeeuws erkend wordt als streektaal. Eind februari diende het provinciebestuur een verzoek daartoe in bij de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken. Hoeveel kans maakt die aanvraag? En wat is eigenlijk het verschil tussen een taal en een dialect?

Wanneer is een stuk grond een zelfstandig land en wanneer een provincie? De geologie geeft geen bevredigend antwoord op deze vraag. Of een bepaald deel van de aarde als een zelfstandig land moet worden gezien, is niet afhankelijk van het aantal rivieren dat er stroomt of de variatie in bodemgesteldheid. De enige bepalende factor is de politiek: als de mensen op een bepaald deel van de aarde hun gebied een land willen noemen, en de internationale gemeenschap respecteert dat, dan is hun stukje grond daarmee een land geworden.

Sinds 1998 bestaat Noe (‘nu’), een Zeeuwstalig tijdschrift over taal en cultuur van Zeeland.

Precies zo is de vraag of een bepaalde manier van praten nu een taal moet worden genoemd of een dialect, ook een politieke kwestie. Taalkundigen bestuderen allerlei eigenschappen van taalsystemen - hoe ze klinken, hoe hun woordenschat in elkaar zit, wat hun geschiedenis is, enzovoort - maar geen van die eigenschappen geeft objectief uitsluitsel over de vraag of zo'n systeem nu een taal is of een dialect. Uiteindelijk hangt het antwoord op die vraag alleen af van de wil van de mensen die dat systeem gebruiken. Een taal is een taal als haar sprekers dat graag willen.

Gelegenheidsargumenten

Enkele jaren geleden ondertekende Nederland het Europees Handvest voor Regionale en Minderheidstalen. Het lag voor de hand dat het Fries in Nederland als eerste als een dergelijke minderheidstaal erkend zou worden.

Waarom het Fries? De belangrijkste reden is dat de Friezen altijd het actiefst zijn geweest in de bevordering van hun eigen taal. Er zijn ook wel andere argumenten: van alle varianten van de Germaanse talen aan de Noordzee heeft het Fries zich het eerst afgescheiden, en het Fries is het meest gestandaardiseerd in zijn woordenschat en grammatica. Maar dat zijn allebei gelegenheidsargumenten. Het Fries mag dan iets minder verwant zijn aan de andere in Nederland gesproken taalvarianten, het blijft verwant: met enige moeite is een gemiddelde Friese tekst in grote lijnen te volgen voor een intelligente en taalgevoelige Nederlandstalige. En dat het Fries met eigen woordenboeken en andere naslagwerken komt, is een gevolg van het feit dat de Friezen hun taal graag als taal willen zien. Streektalen die nog geen standaard hebben, kunnen er nog altijd een krijgen.

Formeel verzoek

Toen het Fries eenmaal erkend was, begonnen andere bevolkingsgroepen zich te roeren. Eerst waren dat de buren van Friesland: de inwoners van Groningen, Drenthe, Overijssel en de Achterhoek. Zij gaven hun dialecten een overkoepelende naam - het Nedersaksisch - en dienden een verzoek in bij de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken. Zij kregen hun erkenning, zij het dat die van een lager niveau was dan die van de Friezen. Het Fries is erkend ‘volgens deel III’ van het Europees Handvest, wat betekent dat de Nederlandse overheid zich onder andere verplicht onderwijs en radio- en televisieuitzendingen in het Fries te subsidiëren. Het Nedersaksisch kreeg een erkenning volgens deel II. Dat is niet meer dan een geste van de overheid, die zegt dat het Nedersaksisch ook een taal is. Financiële consequenties heeft die uitspraak nauwelijks.

Toen het Nedersaksisch was erkend, diende ook de provincie Limburg een verzoek in voor erkenning volgens deel II. Dat verzoek werd ook gehonoreerd. Nu zijn de Zeeuwen aan de beurt. Eind februari zond de provincie Zeeland een formeel verzoek aan de staatssecretaris het Zeeuws officieel te erkennen, ook weer volgens deel II.

Attesten

De belangrijkste argumenten van de Zeeuwen zijn anders dan die van de Nedersaksen en de Limburgers. De laatsten hadden taalkundigen gevraagd om vast te stellen dat het Nedersaksisch en het Limburgs wetenschappelijk gezien echte talen waren. Deze wetenschappers schreven daadwerkelijk zulke attesten en die werden door de politiek ook geaccepteerd. De toenmalige verantwoordelijke staatssecretaris, Jacob Kohnstamm, was oorspronkelijk tegen erkenning van het Nedersaksisch, maar draaide bij toen hij hoorde dat geleerden in de dialectologie hadden verklaard dat het Nedersaksisch wel degelijk een taal was. Dat was een vreemde gang van zaken: geleerden kunnen niet bepalen wat nu wel of niet een taal is, en de staatssecretaris had zich niet door dergelijke niet-politieke argumen-

[p. 93]

ten moeten laten overtuigen (al waren er misschien andere, politieke, argumenten om die erkenning vervolgens toch door te zetten).

De Zeeuwen redeneren op een andere manier. Hun belangrijkste argument is dat het Zeeuws in Zeeland maatschappelijk en taalkundig min of meer dezelfde status en positie heeft als het Nedersaksisch in het noordoosten. Als het Nedersaksisch erkend is als taal, is het volgens het gelijkheidsbeginsel niet meer dan redelijk dat het Zeeuws ook als zodanig erkend wordt, zeggen de Zeeuwen. Hun argument is dus veel uitdrukkelijker een politiek argument. Het is de vraag hoe de huidige staatssecretaris, Gijs de Vries, daarop reageert.

Immigrantentalen

Als het Zeeuws erkend wordt, is de discussie voorlopig nog niet afgelopen. In Limburg en de Nedersaksische provincies gaan al geluiden op om te streven naar een erkenning volgens deel III. En in Brabant hoor je ook al voorzichtige geluiden over een erkenning. Bovendien zijn er mensen die pleiten voor erkenning van niet-regionale minderheidstalen in Nederland, zoals de Nederlandse Gebarentaal en de grotere immigrantentalen, zoals het Turks en het Sranan.

In België wordt de erkenning van streektalen minder vaak besproken. De Belgische regering heeft het Europees Handvest nooit ondertekend, vooral omdat de situatie in dat land met drie officiële talen in wankel evenwicht (Nederlands, Frans en Duits) al ingewikkeld genoeg is. Toch speelde de discussie daar begin vorig jaar even op, omdat Belgisch Limburg in navolging van de Nederlandse zusterprovincie een onderzoekje had ingesteld naar de haalbaarheid van erkenning. Voor het eerst werd toen de Nederlandse Taalunie om advies gevraagd, en deze reageerde negatief: het had geen zin de eenheid van het Nederlands verder te verbrokkelen door aan bepaalde varianten ervan een speciale status toe te kennen. De Nederlandse Taalunie zal nu ook door de Nederlandse staatssecretaris worden geraadpleegd en haar advies zal waarschijnlijk weer negatief zijn. De discussie over de erkenning van het Zeeuws krijgt daarmee hopelijk de inhoud die ze hoort te hebben - een politieke.