De leugen regeert
Ewoud Sanders
Of ons koningshuis veel woorden aan het Nederlands heeft toegevoegd, is niet bekend. Het zou kunnen, want vooral wetten leveren vaak nieuwe woorden op en er was een tijd dat onze vorsten en vorstinnen zich intensief met de wetgeving bemoeiden. Zeker is dat zij aan de wieg hebben gestaan van enkele uitdrukkingen. Zoals Mon Dieu, ayez pitié de mon âme; mon Dieu, ayez pitié de ce pauvre peuple (toegeschreven aan Willem van Oranje) en to die in the last ditch, woorden van stadhouder-koning Willem III die voortleven in het Engels. Koningin Wilhelmina gaf haar memoires in 1959 de titel Eenzaam maar niet alleen, woorden die sindsdien vaak zijn herhaald.
Hugo Brandt Corstius: ‘Koning Leugen regeert Nederland.’
Foto: Bart Versteeg
Op zaterdag 27 november 1999 deed koningin Beatrix een duit in het zakje. Tijdens de viering van het veertigjarig jubileum van het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren zei Hare Majesteit dat in de vaderlandse journalistiek ‘de leugen regeert’. Zij zei dit in een gesprek met de journalisten Frènk van der Linden, Hans Nijenhuis en Margriet Oostveen. In een verslag van dit gesprek schreven Nijenhuis en Oostveen op 29 november in NRC Handelsblad:
Tegenwoordig overheerst in de pers het populariseren, meent de koningin. ‘Hoe verklaart u dat?’, vragen wij. Beatrix: ‘Door de commercialisering.’ Zij heeft de indruk dat een aantal journalisten niet correct wíl zijn. De majesteit vertelt over een zaak die iemand in haar kennissenkring heeft beziggehouden: een verslaggever die niet wenste in te gaan op een uitnodiging zich nader te komen informeren nadat hij ‘eenzijdig’ had bericht. Het staatshoofd concludeert over de vaderlandse pers: ‘De leugen regeert.’
Beatrix zei ook nog dat de Nederlandse journalistiek wordt ontsierd door ‘slordigheden’, ‘spelfouten’ en ‘onzorgvuldigheden’. Nijenhuis en Oostveen: ‘De koningin lijkt echt boos. Daar vragen we naar. “U bent hier echt boos over?” De koningin beaamt dat: “Het raakt mij en het emotioneert mij. En dat merkt u wel.”’
Bij de Nederlandse pers sloegen de uitspraken van Beatrix in als een bom. Niet alleen omdat men het zware aantijgingen vond, maar vooral omdat NRC Handelsblad brak met een traditie door informele uitspraken van het staatshoofd te publiceren. Nijenhuis en Oostveen waren zich hier goed van bewust:
Na het gesprek, dat ongeveer tien minuten duurde, vragen we ons af waarom de majesteit zonder enige aarzeling of terughoudendheid haar mening te kennen gaf in een zaal vol journalisten. Wilde zij bewust een boodschap kwijt? Of heeft zij zich even laten gaan? En: kunnen wij dit citeren? Nee, vindt de één, omdat de status van het gesprek niet duidelijk was. Wel, vindt de ander, juist omdat de status van het gesprek niet duidelijk was. Tevoren zijn we per brief geïnformeerd over de wens van de koningin om ons te spreken, maar daarin stond niets over vertrouwelijkheid. Evenmin is ons daar later nog om gevraagd. En de hoofddirecteur van de Rijksvoorlichtingsdienst, Brouwers, had het gesprek zonder ingrijpen op zijn beloop gelaten.
De koninklijke uitspraken werden dus wél gepubliceerd, de kranten en tijdschriften stonden er vol van, en de uitdrukking de leugen regeert raakte in no time algemeen bekend. Het werd zelfs de titel van een VARA-televisieprogramma waarin de kwaliteit van de Nederlandse pers wordt getoetst.
Inmiddels is een beetje weggezakt door wie koningin Beatrix zich bij dit alles liet inspireren. Toch werd dit wel degelijk ter sprake gebracht, en wel door premier Wim Kok. Op 4 december 1999 schreef NRC Handelsblad:
Kok bestrijdt overigens dat de koningin met de term ‘de leugen regeert’ doelde op de Nederlandse media. Volgens de premier refereerde de koningin aan een niet nader genoemde column uit 1996. Het betreft hier een column van Hugo Brandt Corstius onder het pseudoniem Maaike Helder uit de Volkskrant getiteld ‘Leve de leugen’. De hoofdredactie van NRC Handelsblad stelt dat dit verband door de koningin in het gesprek met de journalisten niet is gelegd, maar dat de uitlatingen in algemene zin waren bedoeld.
De niet nader genoemde column van Hugo Brandt Corstius stond op 20 september 1996 in de krant. Brandt Corstius schreef dat minister Van Mierlo de Tweede Kamer had voorgelogen over de reden voor de overplaatsing van de toenmalige ambassadeur in Zuid-Afrika. Volgens Brandt Corstius was dit gebeurd op verzoek van koningin Beatrix, omdat zij er bezwaar tegen had dat de ambassadeur ‘met een vriendin hokte’. Maar komt in deze column ook de uitdrukking de leugen regeert voor? Niet woordelijk. Maar de beginzinnen luiden: ‘Koning Leugen regeert Nederland. Dat is geen literaire leus, maar een bittere waarheid.’
Kennelijk is die column Beatrix zo in het verkeerde keelgat geschoten dat hij ruim vier jaar later leidde tot de boze samenvatting: de leugen regeert (in de journalistiek). De koningin introduceerde daarmee een nieuwe uitdrukking in het Nederlands, die in het jaar 2000 ruim driehonderdmaal te vinden was op internet en in de digitale krantenleggers. Véél vaker dan eenzaam maar niet alleen, de uitdrukking waarmee haar grootmoeder het Nederlands verrijkte. Overigens liet ook Wilhelmina zich door iemand anders inspireren, namelijk door Lodewijk van Deyssel, die in een sonnet had geschreven: ‘Ik ben in eenzaamheid niet meer alleen.’
Auteursrechtelijk beschermd