Onze Taal. Jaargang 70

[p. 1]

[Nummer 1]

[p. 4]

Taalmythen

Er bestaan opvattingen over taal die zo hardnekkig zijn dat het lijkt alsof ze niet meer bewezen hoeven te worden. ‘Vreemde woorden bedreigen het Nederlands’ is er een. Of: ‘De ene taal wordt sneller gesproken dan de andere’. Sommige van deze stellingen bevatten een kern van waarheid, andere zijn alleen gebaseerd op vooroordelen. In de serie ‘Taalmythen’ onderwerpen we een aantal van dergelijke veelgehoorde opvattingen aan een nadere beschouwing.

Ditmaal gaat het om: ‘Er staan meer taalfouten in de krant dan vroeger’. Journalist Hans van den Heuvel betoont zich een pleitbezorger van deze stelling, waarna taalkundige en krantenlezer Joop van der Horst betoogt dat daar weinig reden voor is.

Er staan meer taalfouten in de krant dan vroeger
De computer biedt geen soelaas

Hans van den Heuvel - redacteur Eindhovens Dagblad

‘De toneelvereniging viert hun jubileum’, ‘Door het stoom komt het sap vrij’ - het zijn maar enkele voorbeelden van de vele taalfouten die dagelijks in de krant te vinden zijn. Maar neemt het aantal missers ook toe, zoals vaak wordt beweerd? Was de aloude corrector van vlees en bloed inderdaad betrouwbaarder dan de elektronische spellingchecker? Journalist Hans van den Heuvel heeft er een uitgesproken mening over.

Een goede raad, als ik zo vrij mag zijn. Ga er eens rustig voor zitten, lees dit stuk en houd uw gemak. Ga vanavond vooral niet meer fieten. Zeker niet als u van het vrouwelijk geslacht bent. Er zijn deze week in onze regio al twee fietsters overhoopgereden, zo heb ik in mijn eigen krant gelezen. Waaruit we moeten opmaken dat vrouwen niet goed kunnen fieten. Zie er dus van af, of ga eerst ergens leren fieten waar geen auto's mogen komen. Let er dan wel op dat u geen rolschaatsters tegenkomt. Dan krijgen we helemaal dramatische berichten in de krant. Want evenmin als voor fieten lijken vrouwen aanleg te hebben voor rolschaten.

Op het matje

De krant brengt de leugens in het land. Dat is natuurlijk niet waar. De eerste zin is net zo ongenuanceerd als de tweede. De krant verkondigt niet altijd de hele waarheid. Dat komt doordat ze soms niet goed is ingelicht, slordig werkt of het slachtoffer is van gebruik dan wel misbruik door allerlei belangengroepen. Als oprecht beoefenaar van het journalistenvak durf ik te ontkennen dat de krant de leugens in het land brengt. Behalve, zo vrees ik, als ze zou beweren dat de krant minder fouten bevat dan pakweg 22 jaar geleden. Toen trad ik in dienst bij het Eindhovens Dagblad, waar ik nog steeds werk. Die twee zinnen zo pal achter elkaar kunnen natuurlijk een suggestie wekken die ik liever vermijd: sinds ik er werk, staan er meer fouten in de krant. Maak ik dan die fouten? Natuurlijk maak ik weleens een fout. Maar als ik ze niet zou maken, was er wel iemand anders die in mijn plaats de artikelen schreef waarin ik uit de bocht vlieg. Het moet dus ergens anders aan liggen. Ik denk dat er meer fouten in de krant staan doordat die dikker is geworden.

Maar er zijn zwaarwegender oorzaken. Het wegvallen van de correctie bijvoorbeeld. Toen ik als jongmaatje mijn eerste berichten tikte op een Olivetti die aan elkaar hing met plakband en sigarettenpeuken, gingen die eerst langs de dageindredacteur. Die haalde de tikfouten eruit of riep, bij grovere overtredingen tegen de taalwetten, de dader luidkeels op het matje. Waarna het bericht in de regel klaar was voor bewerking in het technisch bedrijf. Laat op de avond ging het bericht naar de zetterij, waar in een onstuitbare stroom de kopij erdoorheen gejast werd. Een anatal zetfouten bleven er dan staan. Dan kwam de corrector aan bod. Een gedreven taalkenner, die er al naar gelang zijn stemming met een meewarige glimlach of een gekweld hoofdschudden voor zorgde dat dit aantal zetfouten er niet bleef staan.

[p. 5]

Corrector wegbezuinigd

De corrector is weg. Wegbezuinigd, ingeruild tegen elektronische spellingcorrectie. Maar die weet, in tegenstelling tot die goede oude mens van vlees en bloed, niet dat een ton ijzer 1000 kilo weegt en een ton geld 100.000 gulden telt. Zodoende werd vorig voorjaar vanaf een industrieterrein in Eindhoven de astronomische hoeveelheid van 400.000 kilo koper gestolen. Merkwaardig dat niemand het bijbehorende konvooi vrachtwagens is tegengekomen. De elektronische spellingcorrectie is overigens nog geen gemeengoed. Die legt zo veel beslag op de kostbare tijd dat ze nog niet automatisch meedraait. Wie trouwens zijn of haar artikelen in Word schrijft, kan rustig beweren dat de spellingcorrectie zo ‘vele beslag legt op den kostbaren tijd’. Daar komt heus geen rood friemeltje onder te staan - onder friemeltje zelf trouwens wél, terwijl ik dat eerder als een dichterlijke vrijheid dan als een taalfout zou willen betitelen. Maar vele, den en kostbaren? Geen probleem.

De corrector is weg, en daarmee is het aantal fouten in de krant ontegenzeglijk verhoogd. Het jarenlang negeren van het spellingonderwijs, zelfs in journalistenopleidingen, heeft ook een niet geringe bijdrage geleverd. Vraag maar aan onze adjunct-hoofdredacteur, die jarenlang als gecommitteerde is opgetreden bij eindexamens van de Academie voor Journalistiek, en even wonderschone als treurigstemmende voorbeelden van spelfouten verzameld heeft.

Muisoog

De krant, en zeker een regionale als die van ons, werkt veel met plaatselijke correspondenten. Verrassend aardig schrijvende onderwijzers, volijverige postbodes, enthousiaste huisvrouwen - de adjectieven zijn vrij inwisselbaar, maar we hebben ze allemaal in ons correspondentenbestand. Geen echte journalisten, geen schrijvers om den brode, en het gaat taalkundig nogal eens mis. Geeft niks, daar hebben we onze eindredactie voor. Die ziet echter onder steeds grotere tijdsdruk haar pagina's over het beeldscherm sjezen en kijkt zich een muisoog aan de stroom kopij. De elektronica draagt, zeker in combinatie met de van hogerhand opgelegde haast, helaas ook haar steentje bij aan het toenemende aantal fouten. De niet erg logische spellingherziening zet de oude garde nogal eens op het verkeerde been. Oude zekerheden zijn weggevallen. De automatische piloot vaart niet meer vanzelfsprekend de goede koers. Bovendien is het Groene Boekje niet altijd een onfeilbare richtingwijzer. Vraag maar aan de Brabantse gilden, die zelf bijna allemaal zeker weten dat ze de Brabantse gildes zijn en daarom liever gildefeesten houden dan gildenfeesten.

Dan heb ik het nog niet eens over het geslacht van de zelfstandige naamwoorden. De ‘verharing’ slaat toe. ‘Het kabinet heeft in haar wijsheid dit en dit besloten’ - waar is ‘zijn’ wijsheid gebleven? ‘Het comité organiseert zondag haar jaarlijkse vlooienmarkt’ - twee fouten: er komt zeker niet alleen een taalkundige ‘haar’ in de soep als die organisatie inderdaad pas op de dag zelf van start gaat. Dat mag dan als muggenzifterij afgedaan worden, het neemt niet weg dat het geslacht van veel woorden er niet meer toe doet. Veel woorden die vroeger nadrukkelijk een ‘(m)’ of een ‘(v)’ vergden in het woordenboek, moeten het nu zonder die toevoeging doen. Dat mag tweeslachtig, halfslachtig of geslachtsloos heten. Al ben ik het er heus wel mee eens dat de geschreven taal een spiegel is van de gesproken taal. Jantje is tegenwoordig meestal groter als Pietje. Het zij zo. Als iedereen dat op die manier vaststelt, moet Pietje niet roomser zijn dan de paus - pardon, als de paus.

Illustratie: Frank Dam

Maar misschien hebben ‘wij’ zuiderlingen ook wel een streepje voor bij het herkennen van de geslachten van woorden. Zeker degenen die opgegroeid zijn met dialect. Wij hebben nog geleerd automatisch ‘den boer’ en ‘de boerin’ te zeggen. Waarom zouden dan analoog daaraan den buil (in de betekenis van ‘zakje’) en de bui niet respectievelijk mannelijk en vrouwelijk zijn? Minstens bij voorkeur? Dat hoeven ‘wij’ zuiderlingen echt niet in het woordenboek op te zoeken.

Kommaneuker

Ik ben met mijn bijna 47 jaar de nestor van onze piepjonge regioredactie in Helmond. Als zodanig ben je misschien al te gauw genegen om de jonge garde op haar fouten te wijzen. ‘Geneigd’ zeg je dan, maar dan staat het al in de krant. Onlangs meldde een dikke kop in de woonbijlage dat de huizenkoper moet ‘dansen naar de pijpen van de verkoper’. Zelfs toen ik daar met het nodige drama (ik bedrijf enig amateurtoneel) een punt van maakte, kon ik niet meteen de handen op elkaar krijgen. ‘Het pijpen van de verkoper’ wekte slechts suggesties die de collega's 's maandagsmorgens niet bij hun koffie wilden hebben.

Vragen die het college van B. en W. ‘hen’ stelt? ‘Wij hebben het team adviezen gegeven waarover zij nu gaan nadenken’? ‘De toneelvereniging viert hun jubileum’? ‘Door het stoom komt het sap vrij’? De stoet

[p. 6]

fouten en missers is zo bont dat zelfs elke pagina vierkleurendruk die nauwelijks adequaat in beeld kan brengen. Er worden koppel- en hulpwerkwoorden door elkaar gehaald: ‘De tentoonstelling is gratis toegankelijk en gisteren geopend.’ Een klassieker lijkt me het gebruik van een en hetzelfde woord als onderwerp en lijdend voorwerp: ‘Dat staat weliswaar niet op papier, maar zal die goede man toch niet vergeten zijn?’

Soms waag ik het erop en begin ik tegen een stagiair over de verschillen tussen een uitbreidende en een beperkende bijzin. Ik vrees dat er in de stageverslagen dan opmerkingen verschijnen over een merkwaardige archeologische vondst op de Helmondse redactie: een ouwe kommaneuker. Maar ja, dat is deels mijn eigen schuld. Had ik als voorbeeld maar niet moeten gebruiken ‘stagiairs, die de regels niet kennen,’ tegenover ‘stagiairs die de regels niet kennen’. Zeker als ik ze dan plaats tegenover ‘oudere collega's, die deze nog kennen van vóór de Mammoetwet’.

Te eenzijdig beeld

Zomaar wat voorbeelden, in korte tijd bijeengegrasduind - een woord dat wonderlijk genoeg geen gefronste wenkbrauwen oplevert bij de corrector van Word:

Het Diaconessenhuis in Eindhoven is een van de ziekenhuizen die stageplaatsen biedt aan de School voor de Zorgsector.
(Deze komt veel voor.)
De entreeprijzen bedragen 10 gulden en zijn te koop bij De Roos.
Zodra je bij Boogaard Art binnenkomt, wordt je gegrepen door hun enthousiasme.
(Twee fouten in één zin - ‘Als het hard regent, is de bui gauw over’, sprak mijn grootmoeder toen ze haar eerste twee kinderen, een tweeling, kreeg; uiteindelijk kreeg ze twaalf kinderen.)
Na de Zesdaagse Oorlog is de woede en de angst onder de Palestijnen zo groot dat de controle over de PLO wordt overgenomen door de havikken van Arafat.
(Ook tweemaal mis.)

Ik ben niet pessimistisch over de dagbladen. Door zozeer de schijnwerpers te richten op de feilen ontstaat allicht een te eenzijdig beeld. Het gaat gelukkig meestal goed, dankzij de vakkennis, de ijver en de betrokkenheid van de collega's. Maar dit verhaal moest gaan over de fouten in de krant. En die staan er meer in dan vroeger. Ik ben overigens, evenmin als over de krant, niet somber gestemd over de aankomende journalisten. We moeten allemaal de tijd krijgen om te leren. Daarom gaat het soms hardstikke fout in de krant. Die steek in het hart slik ik wel weg. Want het steekt wel hard, en waarom zou het dan hartstikke zijn in plaats van hardstikke? En als het echt mis gaat, dan zit er morgen weer vis in de krant. Want dat is balsem op de ziel: niet treuren, morgen hebben we de kans om het beter te doen. Stel je voor dat je als redactie vandaag helemaal geen fouten in de krant zou hebben. Je zou schromen om aan die van de volgende dag te beginnen.