Onze Taal. Jaargang 65

[p. 153]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Ajacied/ajaxied

? In de zin De Ajacieden trainden op het strand van Egmond vind ik Ajacieden zo vreemd. Waarom wordt de x van Ajax hier een c?

? Ajax is de Latijnse naam van een held uit de Griekse mythologie. De tweede naamval van Ajax is Ajacis (‘Van Ajax’). In alle Latijnse verbuigingen van Ajax zien we de c verschijnen. Van veel Latijnse woorden die op een x eindigen, verandert die x in een c als er een uitgang op volgt. Vergelijk:

pax (‘vrede’)

tweede naamval: pacis       pacificatie

lux (‘licht’)

tweede naamval: lucis       lucifer

vox (‘stem’)

tweede naamval: vocis       vocaal

De uitgang -ied gaat terug op het Griekse -ides. Met dit achtervoegsel werden patroniemen (familienamen afgeleid van de naam van de vader) afgeleid. Zo waren de Atrides de (pleeg)zonen van Atreus en de Priamides de zonen van Priamus.

● Burn(-)out(-)syndroom

? Wat is de juiste spelling van burn(-)out(-)syndroom?

! Burnoutsyndroom ontbreekt in de meeste naslagwerken (waaronder het nieuwe Groene Boekje en de Nieuwe Spellinggids van de Nederlandse Taal, 1995). Wolters Koenen (1992) geeft alleen burnout, met de betekenis ‘toestand van geestelijke uitputting, volkomen gebrek aan energie na langdurige blootstelling aan stress’.

Burnout wordt in het Engels aaneengeschreven; er is geen reden om in het Nederlands een streepje in te voegen. Ook tussen out en syndroom kunt u beter geen streepje plaatsen: we schrijven samenstellingen die bestaan uit een Engels en Nederlands woord tegenwoordig zo veel mogelijk aaneen. Dus: burnoutsyndroom, managementcursus, leasemaatschappij, housemuziek, offshorebedrijf, enz.

● Ik betreur het/mij betreurt het

? Mijn collega schreef in een brief: Ook mij betreurt de gang van zaken. Volgens mij klopt dit niet.

!U hebt gelijk; deze zin klopt niet. Betreuren is een overgankelijk werkwoord. Dat betekent dat het meestal gecombineerd wordt met een lijdend voorwerp. Van Dale geeft: ‘een ongeluk, een vergissing betreuren; ik betreur dit (...)’.

In de voorbeeldzin is betreurt de persoonsvorm en de gang van zaken onderwerp. Als we mij opvatten als lijdend voorwerp bij het o vergankelijke betreuren, dan staat er dat de gang van zaken gevoelens van spijt heeft ten opzichte van mij. Dat kan niet de bedoeling zijn. We kunnen mij ook niet opvatten als een soort van meewerkend voorwerp (‘(aan) mij betreurt de gang van zaken’). Betreuren heeft als overgankelijk werkwoord immers juist geen meewerkend, maar een lijdend voorwerp bij zich. Ook ik betreur de gang van zaken is daarom juist: ik is hier onderwerp, betreur de persoonsvorm en de gang van zaken lijdend voorwerp. De bewering klopt nu wel; er staat: ‘Ik heb gevoelens van spijt over de gang van zaken’.

Ook mij bedroeft de gang van zaken was wel goed geweest. Bedroeven is - evenals betreuren - een overgankelijk werkwoord. Maar met bedroeven klopt de zin wel: er staat dat de gang van zaken (onderwerp) droefheid veroorzaakt bij mij (lijdend voorwerp). En dat is wat de schrijver wil uitdrukken.

● Enerverend?

? Als ik zeg ‘Het was een enerverende middag’, heb ik het dan naar mijn zin gehad of niet?

! Daarover zijn de meningen verdeeld. We vinden in Van Dale (de elfde en twaalfde druk) twee betekenissen: ‘zenuwachtig, prikkelbaar makend’ (een enerverende hitte) en ‘opwindend’ (een enerverende wedstrijd). In 1976 (tiende druk) vermeldde Van Dale nog alleen de negatieve betekenis. Dat wijst erop dat de positieve betekenis (‘opwindend’) jonger is. Andere hedendaagse woordenboeken geven alleen negatieve betekenisomschrijvingen, zoals ‘afmattend op de zenuwen werkend’ en ‘zenuwslopend’.

We hebben enerverend ontleend aan het Franse énerver ‘op de zenuwen werken’. De oorsprong van het woord ligt in het Latijn: enervare betekent ‘de energie eruit halen, verzwakken, verlammen’.

Als u enerverend gebruikt, zorg er dan voor dat uit de context duidelijk blijkt of u ‘opwindend’ of ‘zenuwslopend’ bedoelt.

● Wederkerig/wederkerend voornaamwoord

? Is zich nu een wederkerend of een wederkerig voornaamwoord?

! Zich is een wederkerend voornaamwoord. De Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS) vermeldt dat de term wederkerend wordt gebruikt omdat in bijvoorbeeld Jan vergist zich een werking wordt uitgedrukt die ‘naar dezelfde zelfstandigheid “wederkeert” als waarvan ze is uitgegaan’. Zich drukt uit dat de door Jan verrichte handeling van het vergissen als het ware ‘wederkeert’ naar Jan.

De wederkerige voornaamwoorden (elkaar en elkander) drukken iets anders uit. Vergelijk de zin Jan en Pieter beschuldigen elkaar. In deze zin verricht Jan de handeling van het beschuldigen en ondergaat Pieter die, maar Pieter verricht dezelfde handeling óók ten opzichte van Jan. Er is sprake van een ‘wederkerige’ relatie.