Onze Taal. Jaargang 65

[p. 125]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Hij bridgt/bridget

? Is het hij bridget of hij bridgt?

! We schrijven ik bridge en hij bridget, en niet ik bridg en hij bridgt. De e is (nog) nodig om het werkwoord meteen te herkennen als Engels leenwoord en om de combinatie dge goed uit te kunnen spreken (als [dzj]).

Als u een Engels werkwoord in het Nederlands wilt vervoegen, biedt de oorspronkelijke vorm van dit werkwoord een goed aanknopingspunt. To coach, to fax, to smash en to fix eindigen bijvoorbeeld niet op een e. We voegen in de Nederlandse vervoegingen dan doorgaans ook geen e toe (zij coacht, hij faxt, zij smasht en hij fixt). To bridge, to time, to tape en to pierce eindigen wel op een e; die e laten we in het Nederlands meestal staan (zij bridget, hij timet, zij tapet en hij piercet).

Een voorbeeld van een werkwoord waar in de tweede en derde persoon van de vernederlandste vorm wel een e ingevoegd wordt, hoewel die er in het oorspronkelijke werkwoord niet staat, is (het aan het Noors ontleende) skiën. In jij/hij skiet is de e onmisbaar voor een goede uitspraak. In ik ski komt geen e voor; hier is hij overbodig.

Voorbeelden van werkwoorden die in het Engels wel op een e eindigen, maar waarbij die e in de Nederlandse vervoegingen wordt weggelaten, zijn ik typ en ik leas. We schrijven daarom ook zij typt en zij least.

● Slatje?

? In het Groene Boekje staat ‘slaatje: sla.tje’. Wordt hier bedoeld dat zowel slaatje als slatje goed is?

! Nee, dat wordt niet bedoeld; slaatje is de enig juiste spelling. De variant na de dubbele punt geeft aan dat één a vervalt als slaatje aan het eind van een regel afgebroken wordt (sla-tje). In de Leidraad (blz. 27) staat: ‘Bij woordafbreking voor de verkleiningsuitgang vervalt de apostrof, de klinkerverdubbeling en doorgaans ook de vernederlandste vorm: baby'tje - baby-tje, vlaatje - vla-tje, cafeetje - café-tje (...).’

Als u dus dineetje: di.ner.tje ziet staan, betekent dit dat dineetje de juiste spelling is, en dat bij afbreking voor -tje de tweede e een r wordt (in diner-tje zien we dus het oorspronkelijke diner weer terug). Als we afbreken na di- wordt het natuurlijk di-neetje.

● Zou(dt) u

? Wat is beter: Zoudt u mij daarover willen berichten? of Zou u mij daarover willen berichten?

! Zou u mij daarover willen berichten heeft onze voorkeur. De Algemene Nederlandse Spraakkunst noemt zoudt u ‘schrijftaal’, evenals Van Dale.

Zoudt u is een verouderde vorm. Zoudt is de werkwoordsvorm die hoort bij het vroeger gebruikelijke gij. Omdat men vroeger gij zoudt, gij kwaamt en gij wildet, enz. schreef, vonden velen het later deftig om ook u zoudt, u kwaamt en u wildet, enz. te schrijven. U zoudt heeft tot op de dag van vandaag stand weten te houden.

In het hedendaagse Nederlands krijgt u bijna altijd dezelfde werkwoordsvervoeging als jij. Het is jij zou en u zou, jij wilt en u wilt, jij vindt en u vindt.

● Een kudde dolfijnen?

? Moet ik spreken van een kudde dolfijnen of van een school dolfijnen?

! Een school dolfijnen lijkt ons wat meer voor de hand te liggen. Een kudde is de verzamelnaam voor een groep bij elkaar horende zoogdieren; we denken dan voornamelijk aan op het land levende dieren (een kudde bizons/schapen/paarden, enz.). Een dolfijn is weliswaar een zoogdier, maar een kudde dolfijnen klinkt vreemd. Het voornaamste kenmerk van dolfijnen is toch dat het waterdieren zijn; de daarbij horende verzamelnaam is school.

De Winkler Prins spreekt overigens bij walvissen van ‘kuddevormende soorten als dolfijnen’; bij dolfijn lezen we ‘de dolfijn leeft in (...) scholen’.

● Zijde(n) bloemen

? Krijgt zijde een n in zijde(n) bloemen?

! Ja. Zijden ‘van zijde’ is een bijvoeglijk naamwoord dat eindigt op een -n. Het is afgeleid van het zelfstandig naamwoord zijde, dat we een stofnaam noemen. Volgens de definitie van Van Dale is een stofnaam de ‘naam van stoffen of zelfstandigheden die naar vorm en hoeveelheid niet afgebakend zijn’.

We kunnen van een stofnaam een bijvoeglijk naamwoord maken door het onbeklemtoonde achtervoegsel -(e)n eraan toe te voegen. Andere voorbeelden (naast zijden) zijn: bakeliet - bakelieten, beton - betonnen en hout - houten. Sommige (meestal nieuwere, vreemde) stofnamen gebruiken we onveranderd als bijvoeglijk naamwoord. Voorbeelden zijn: een plastic lepel, een corduroy broek, een polyethyleen draagtas, een nylon avondjurk en een plexiglas kunstwerk.

De zelfstandige naamwoorden rubber en kunststof werden vroeger onveranderd als bijvoeglijk naamwoord gebruikt, maar rubberen is inmiddels helemaal ingeburgerd en ook kunststoffen komen we al tegen.

Als een stofnaam op -en eindigt (zoals linnen), krijgt het daarvan afgeleide bijvoeglijk naamwoord geen achtervoegsel. Het blijft dus linnen in een linnen mantelpak.