Onze Taal. Jaargang 65

Men heeft dat proberen te doen

Gerard Sieraad - Haarlem

Onlangs las ik in de krant: ‘Een 21-jarige man uit Ugchelen heeft gisteren geprobeerd zichzelf en zijn boerderij in brand te steken.’ Ik dacht: “Goed zo!” Nee, begrijpt u mij niet verkeerd. Ik juich de daad van de man niet toe. Mijn bijval betreft iets anders. Het valt mij al heel lang op dat men gewoon is te schrijven ‘heeft gisteren zijn huis in brand proberen te steken’. Heeft gelopen, heeft gegeten, heeft gedaan, allemaal geen probleem, zo hebben we het geleerd. Maar bij heeft proberen schijnt niemand iets raars te voelen. Behalve ik dan.

Ik zou hierover niet naar Onze Taal hebben geschreven als ik niet kort daarvoor was gevallen over een tekst op de Taalkalender. Die was van Marlies Philippa, een door mij altijd op handen gedragen taalkundige hoogheid. Het ging over soda, en het zinsdeel dat mij pijn deed, luidde: ‘heeft men het proberen te herleiden tot dit Arabische woord’. Wat is er toch aan de hand als zelfs de door mij zo vereerde onbekende blind blijkt te zijn voor de kromme zinsconstructie die zo duidelijk ontstaat als proberen niet krijgt waarop het recht heeft: als het niet wordt vervoegd als voltooid deelwoord.

Naschrift redactie

Is ‘De man heeft zich in brand proberen te steken’ echt geen correct Nederlands? Wij denken van wel. Het Nederlands kent de ‘vervangende infinitief’ (zie de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS), blz. 523 e.v.). Dat wil zeggen dat een hulpwerkwoord in de voltooide tijd geen voltooid deelwoord krijgt, maar een infinitief. Vergelijk:

-	Piet werkt → Piet heeft gewerkt (voltooid deelwoord)

maar:

-	Piet moet werken → Piet heeft moeten (niet *gemoeten) werken (infinitief)

Maar... is proberen dan een hulpwerkwoord? Ja, zegt de ANS; althans, het kan samen met het hoofdwerkwoord een groep vormen:

-	Piet heeft zijn huiswerk proberen te maken.

Daarnaast kan proberen ook als hoofdwerkwoord gebruikt worden. Het lijdend voorwerp staat er dan achter:

-	Piet heeft geprobeerd zijn huiswerk te maken.

In deze zin heeft niemand de aanvechting om van geprobeerd de infinitief proberen te maken.