Onze Taal. Jaargang 65

[p. 67]

Hedendaagse newspeak
Het jargon van politici en intellectuelen

Frans Boenders - Eerste Producer bij BRTN, en hoofdredacteur van Kunst & Cultuur, Brussel

CONGRES
‘Als u begrijpt wat ik bedoel’
In Nederlandstalig België valt het, alles bij elkaar genomen, nogal mee met het taalbederf, vindt Frans Boenders. Alleen politici en intellectuelen maken er vaak een potje van. Het gaat hun niet om het toegankelijk maken van complexe kennis, maar om het leggen van mistgordijnen.

Frans Boenders: Wie voor ingewijden bestemd jargon ontwerpt, verkracht het wezen van de taal.
foto: Bart Versteeg

Hoe staat het vandaag de dag in Nederlandstalig België, het land waar ik woon, met de beheersing van het Nederlands? In tegenstelling tot hetgeen onheilsprofeten over de verloedering van onze moedertaal beweren, geloof ik dat Nederlandstalig België sedert het einde van de Tweede Wereldoorlog op het taalpad een enorme stap vooruit heeft gezet. Mede dankzij de niet aflatende inspanningen van het onderwijs is onze kennis van het Nederlands aanzienlijk toegenomen. Voor velen lijkt het einde van de slopende taalonzekerheid te zijn aangebroken. Waar dertig jaar geleden intellectuelen, en ook schrijvers, hun cultuurtaal, gesproken én geschreven, voortdurend moesten veroveren op een grote onwetendheid, plukken zij vandaag de vruchten van een jarenlang streven naar taalzuiverheid.

● Taalgenot

Onze taal komt vanzelfsprekend, niet langer vertaald uit - of getekend door - het Frans, en bijna automatisch te voorschijn in het publieke debat en in de geschreven meningsuiting. De wat irritante en vooral vaak onvruchtbare Vlaamse strijdreflex mag stilaan afsterven en plaatsmaken voor spontaan taalgenot en een terecht gevoel van gelijkheid met de Nederlanders, de Franssprekende Belgen, de Duitsers en de Engelsen, de Denen en de Italianen.

Toen ik ruim een kwart eeuw geleden voor de openbare omroep begon te werken, hield mijn chef de dikke Van Dale altijd binnen handbereik op zijn bureaublad, naar eigen zeggen omdat hij zonder dat woordenboek nog geen dienstnota kon schrijven. Zijn naam was Jos De Haes en, zoals u ongetwijfeld weet, behoort hij tot de grootste naoorlogse dichters van mijn land. Ik kan mij met Jos De Haes uiteraard niet meten wat taalschepping betreft, maar meen de grenzen van de bescheidenheid niet te overschrijden wanneer ik verklap dat ik bij het schrijven van een dienstnota de dikke Van Dale ongebruikt durf te laten. Het komt me voor dat dit te danken is aan het zuiverder Nederlands dat, ook in de ambtenarij en op de andere publieke plaatsen, vanzelf opborrelt. Wij voelen ons vandaag nogal gerust in en met ons Nederlands, en dat we ons zo voelen, danken wij behalve aan onze onderwijzers, leraren en hoogleraren ook aan de media.

● Keurig en kleurig Nederlands

Het behoort vandaag tot de bon ton om de journalisten te beladen met

[p. 68]

alle taalzonden Israëls. Ze zouden de taal verarmen en manipuleren, met het oog op een zo groot mogelijk lezerspubliek. Het is mijn stellige overtuiging dat er van taalverarming onder invloed van de pers weinig of geen sprake is. Wel is het zo dat sommige dag- en weekbladen veel aandacht besteden aan twijfelachtige toestanden, triviale schandaaltjes, seks en geweld, maar dat heeft weinig te maken met taalverloedering. Over het algemeen schrijven de journalisten vandaag een soepeler, rijker en scheppender Nederlands dan kort na de Tweede Wereldoorlog. Ook de radio- en televisiestations in mijn land laten een taal horen die beter ‘bekt’ dan het krampachtige, wat artificiële ‘schoon Vlaams’ uit grootmoeders tijd. Niet zelden hoort men op Vlaamse zenders keuriger en rijker Nederlands spreken dan op de Nederlandse radio, waar de slordigheid hand over hand lijkt toe te nemen. Fouten in de gesproken taal zijn in Vlaanderen afgenomen, mede dankzij de talrijke taaltuiniers die ingebakken invloeden van vooral het Frans langzaam maar zeker uit ons Nederlands hebben gebrand.

Inmiddels lijkt ook de strijd tegen de dialecten gelukkig uitgewoed. Om uit het particularisme op te stijgen, was deze strijd niet zinloos. Via een periode van opgelegd, stijf en schools Algemeen Beschaafd Nederlands zijn wij nu zover gekomen dat, wat de uitspraak betreft, het Nederlands soepel ten gehore kan worden gebracht, met begrip voor particuliere en regionale

CONGRES
‘Als u begrijpt wat ik bedoel’
•
Een gesloten taal is een gevangenis waarin de betekenis van de echte woorden verstikt en van waaruit de vrije informatiestroom niet kan ontsnappen
•

Taaladvisering op de informatiemarkt: de Taalunie en Onze Taal samen aan één tafel.
foto: Bart Versteeg

verschillen. Onze verdraagzaamheid ten aanzien van variaties van gesproken Nederlands groeit dus. De norm ligt niet meer in Haarlem. Wij delen niet langer de mening van Marnix Gijsen, die dialect vergeleek met vuil ondergoed, terwijl nota bene in zijn eigen betoverend droge stemgeluid uit Amerika, dat mijn radiojeugd verblijdde, de gekleurde Antwerpse klinkers oplichtten. Wij vinden het niet langer laakbaar, laat staan een schande, dat zulke lokaliseerbare uitspraakvarianten in onze gesproken taal op te sporen zijn. Is het ook niet prettig dat wij een Wener aan zijn uitspraak van het Duits herkennen?

● Gesloten taal

Nee, als er vandaag al sprake is van taalbederf, dan komt dat uit twee hoeken: die van de politiek en die van de intellectuelen - precies de klasse die complexe kennis toegankelijk zou moeten maken voor iedereen. In zijn hallucinerende roman 1984 roept George Orwell het beeld op van een totalitaire staat waarvan de leiding zich enkel staande kan houden door middel van haar zelfbedacht jargon, de Newspeak. Wie zulk enkel voor zichzelf en andere ingewijden bestemd jargon ontwerpt, verkracht het wezen van de taal, die immers gericht is op communicatie. Een gesloten taal is een gevangenis waarin de betekenis van de echte woorden verstikt en van waaruit de vrije informatiestroom niet kan ontsnappen. Zulk jargon negeert de vrije discussie en bedreigt de democratie. Recente woorden uit de staatshervorming in Brussel en het politieke gepraat in Brussel en Den Haag maken het onmogelijk om nog vrij te denken en te spreken over toekomstbeelden, overtuigingen en situaties. Woorden als defusie, desolidariseren en demotiveren, die ik maar gemakshalve als dé-woorden (dat wil dus zeggen: ‘onwoorden’) zal omschrijven, maken de sociale en culturele afgrond van vandaag zichtbaar. We moeten ons realiseren dat zulk taalmisbruik onze politieke vrijheid ondermijnt en ons de gevaarlijke illusie bezorgt dat we dénken politiek te denken.

● Hedendaagse sjamanen

Intellectuelen - de traditionele hoeders van wetenschap en kunst - maken nauwelijks een betere beurt. Een kort citaat uit een boekje dat Erik Oger, hoogleraar in de filosofie in Antwerpen, gewijd heeft aan de Franse wijsgeer Jacques Derrida illustreert pakkend wat ik bedoel:

‘In een deconstructieve benadering anderzijds zal men erop wijzen dat het kunstwerk het supplement van het kader nodig heeft opdat het werkelijk kunstwerk zou kunnen zijn. Daar het supplement de functie heeft van te suppleren, moet het werk zelf al een zeker “tekort” in zich dragen. Wanneer het supplement “iets” moet toevoegen of aanvullen bij datgene wat er reeds is - bij het “oorspronkelijke” dus - dan is dit slechts mogelijk doordat het in zich al gebrekkig, onvolledig, onvoldoende, onvolkomen, lacunair was. Men moet toch slechts een supplement bij zijn treinabonnement betalen omdat het abonnement zonder supplement niet vol

[p. 69]

staat om de trein te nemen. Men voegt toch slechts een supplement aan zijn encyclopedie toe omdat er informatie aan ontbreekt. Het is toch slechts omdat men nog steeds een “creux” voelt, dat men na het hoofdgerecht een nagerecht wil, dat wil zeggen een “parergon”, wat het Griekse woord is voor “hors-d'oeuvre”. Op dezelfde wijze is de omlijsting een supplement.’

Drukte op de informatiemarkt.
foto: Bart Versteeg

Tja, wat moeten we met zulke nietszeggende newspeak, waarin men goochelt met termen als deconstructie, en waarin ook woorden kunnen opduiken als fallocratie, praxis en subsidiariteit? Weg ermee, want wie zulke woorden gebruikt, dondert het échte kritische denken de vrije ruimte in, ijlings op weg naar nergens - om een Vlaamse schrijver te citeren. De uitleggers in politiek, wetenschap en kunst hebben er alle belang bij om mistgordijnen te leggen, omdat ze macht willen veroveren. Ze streven niet naar waarheid of het ontmaskeren van leugens, maar naar macht. Hun taaltje, geboren uit de frustratie geen deel te hebben aan de macht, geeft zulke ‘intellectuelen’ toegang tot een selecte club van hedendaagse sjamanen, animisten en bezweerders - ongeacht of ze Joseph Beuys, Jean Baudrillard of Jacques Derrida heten of vereren.

CONGRES
‘Als u begrijpt wat ik bedoel’