Onze Taal. Jaargang 65

[p. 47]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Nogmaals wel(#)eens

? In het decembernummer van 1995 schreef u in deze rubriek dat weleens in veel gevallen aaneengeschreven kan worden. Bovendien kondigde u aan dat weleens in het nieuwe Groene Boekje te vinden zou zijn. Maar op bladzijde 49 van de inleiding van dit boekje staat dat weleens volgens de meeste spellingdeskundigen niet aan elkaar geschreven mag worden. Het komt dan ook niet voor in de lijst. Hoe zit het nu met weleens?

! Het nieuwe Groene Boekje is samengesteld op basis van een aantal grote computerbestanden. Uit deze enorme verzameling zijn de woorden geselecteerd voor de nieuwe officiële woordenlijst. Een woord moest aan twee criteria voldoen om in de lijst te worden opgenomen: het moest minimaal twee keer voorkomen en het moest in minimaal twee verschillende bronnen voorkomen. Weleens voldeed weliswaar aan deze criteria, maar de redactie van het Groene Boekje heeft besloten het toch niet op te nemen, omdat het volgens deskundigen ‘fout’ zou zijn. Wij vinden dit een vreemde beslissing. Weleens heeft onzes inziens zijn bestaansrecht allang bewezen: het komt al voor in de grote Van Dale van 1976, overigens nog met de aantekening dat de toenmalige officiële woordenlijst (het oude Groene Boekje uit 1954) het niet vermeldt. De grote Van Dale (1992), Kramers (1990), Koenen (1992), de Herziene Woordenlijst Nederlandse Taal (1990) en Verschueren (1991) vermelden weleens zonder toevoeging of waarschuwing. Ook de nieuwe, omgespelde grote Van Dale (1995) vermeldt weleens, evenals De Nieuwe Spellinggids van de Nederlandse Taal (1995). Bovendien geeft het gebruiksverschil dat Renkema in de Schrijfwijzer (1995) opmerkt tussen wel eens (Dat wil ik wel eens zien!) en weleens (Ik heb hem weleens gezien), aan dat weleens bestaansrecht heeft. Wij keuren het woord dan ook niet af.

● Een blonte, bijdehante tante?

? Waarom krijgt bijdehand als het verbogen wordt een t (bijvoorbeeld in: een bijdehante tante)? Ik spreek toch ook niet van een blonte tante als mijn tante blond is?

! Bijdehand is een uitzondering. Bijvoeglijke naamwoorden die eindigen op een d, behouden normaal gesproken die d als ze verbogen worden. Het is dus Mijn tante is blond - Ik heb een blonde tante. In het eerste zinnetje is blond predikatief gebruikt. Dat wil zeggen: het staat niet vóór het zelfstandig naamwoord waar het bij hoort en het krijgt geen buigings-e. Blonde in het tweede zinnetje is attributief gebruikt (het staat wél voor het zelfstandig naamwoord en krijgt hier (voor het de-woord tante) wel een buigings-e). Dit onderscheid (predikatief en attributief) is van belang bij het verklaren van de afwijkende vorm bijdehante.

Bijdehand (‘pienter’, ‘handig’, ‘vrijpostig’) is ontstaan uit de predikatieve bepaling bij de hand, die later veranderde in het bijvoeglijk naamwoord bijdehand. Bijdehand werd aanvankelijk ook alleen predikatief gebruikt, dus in zinnen als Zij is erg bijdehand. Voor het gehoor eindigde bijdehand daardoor altijd op een -t. Toen de behoefte ontstond om bijdehand attributief te gebruiken, en dus een buigings-e toe te voegen, was die -t zo ingesleten dat men hem in de verbogen vorm ook ging schrijven. Dit kon mede gebeuren doordat de betekenis van bijdehand zich geheel had losgemaakt van de losse woorden bij, de en hand; niemand dacht meer aan een hand als hij bijdehand gebruikte.

Het nieuwe Groene Boekje geeft bij bijdehand nog steeds alleen de verbogen vorm bijdehante. In het dagelijkse taalgebruik komen we bijdehande ook wel tegen, maar officieel is dus alleen een bijdehante tante juist.

Met boud is hetzelfde gebeurd als met bijdehand: doordat het aanvankelijk alleen predikatief gebruikt werd (Wie is er zo boud?), klonk het altijd als [bout]. Toen boud later ook attributief gebruikt werd, gingen velen ook een t schrijven: boute uitspraken. Maar ook boude uitspraken kwam voor. Het Groene Boekje uit 1954 vermeldt boude en boute, evenals de Woordenlijst uit 1995.

● Grote(-)stedenbeleid

? De laatste tijd is er veel te doen over het grote(-)stedenbeleid van de overheid. Ik kom twee spellingwijzen tegen: grote-stedenbeleid en grote stedenbeleid. Wat is juist?

! Tot september 1997 ligt grote-stedenbeleid het meest voor de hand. Het streepje tussen grote en stedenbeleid geeft aan dat grote betrekking heeft op steden en niet op beleid. Wie grote stedenbeleid schrijft, heeft het dus eigenlijk over een groot beleid.

In de Leidraad bij het nieuwe Groene Boekje lezen we echter over dit soort samenstellingen: ‘Drieledige samenstellingen worden doorgaans aaneengeschreven: kanonneerbootpolitiek, onroerendgoedmarkt, langetermijnplanning. Drieledige samenstellingen krijgen een streepje wanneer ze een hoofdletter bevatten of wanneer er interpretatieproblemen kunnen ontstaan. Eerste-Kamerzitting, Rode-Kruispost, basiswoorden-boek, basis-woordenboek.’ In de lijst worden bijvoorbeeld grotestadsleven, hogeronderwijsbeleid, hogesnelheidslijn, lagelonenland en kleineveldenbeleid aaneengeschreven. Grotestedenbeleid komt in de lijst niet voor, maar uit de voorbeelden valt af te leiden dat vanaf september 1997 het woord officieel zonder streepje gespeld zou moeten worden.

Wie vreest dat zijn lezers moeite zullen hebben met grotestedenbeleid, staat het uiteraard vrij om het streepje na grote toch in te voegen.