Als het ware
Marcel Lemmens - docent Opleiding Tolk-Vertaler, Hogeschool Maastricht
Als het ware is een normale Nederlandse uitdrukking. In de dikke Van Dale kun je haar vinden onder zijn (bij betekenis 1). Het woordenboek geeft geen voorbeelden, maar wel de volgende betekenis: ‘bij vergelijking, zogezegd’. Twee van de voorbeelden met als het ware die ik heb verzameld, zijn:
| 1 | Bij scheuring van de kruisbanden raakt de knie als het ware uit zijn lagers. |
| 2 | [Adriaan van Dis] was als het ware van de aardbodem verdwenen. (Sonja Barend in Sonja op zaterdag, 1-10-1994) |
Het gebruik van als het ware in 1 en 2 strookt met de betekenis die Van Dale geeft: in 1 wordt het menselijk kniegewricht vergeleken met een (kogel)lager en in 2 wordt duidelijk gemaakt dat Adriaan van Dis niet echt naar een andere planeet was vertrokken. In beide gevallen zou de uitdrukking vervangen kunnen worden door zogezegd of bij wijze van spreken.
Maar in de volgende drie voorbeelden is er geen sprake van betekenisvol gebruik van als het ware:
| 3 | Het leek of je hem als het ware van de drugs af wilde praten.
(Uit het NCRV-programma Dokument, 16-1-1995) |
| 4 | [Wim Kok] groeide als het ware naar zijn rol toe.
(Ed van Thijn in Sonja op zaterdag,
12-11-1994) |
| 5 | De vraag blijft dus als het ware staan, maar dan voor één punt. (Ad 's-Gravesande in De connaisseur, 13-1-1995) |
Net als bij 1 en 2 heeft als het ware in deze voorbeelden de betekenis ‘bij wijze van spreken’. Bovendien lijkt er op het eerste gezicht niets mis mee te zijn, aangezien de uitdrukking gebruikt wordt om aan te geven dat afpraten in 3, naar zijn rol toe groeien in 4 en blijven staan in 5 niet letterlijk opgevat dienen te worden. Toch is het gebruik van als het ware hier overbodig, want de werkwoordelijke uitdrukkingen die ermee worden bepaald, kunnen niet verkeerd geïnterpreteerd worden. Afpraten, naar zijn rol toe groeien en blijven staan hebben zelf al een figuurlijke betekenis en kunnen hier eenvoudigweg niet letterlijk worden opgevat. Toch zou men kunnen zeggen dat de uitdrukking wel een functie heeft in deze voorbeelden: als het ware wordt gebruikt als versterker en legt meer nadruk op dat wat volgt. Maar in de volgende voorbeelden heeft als het ware noch een betekenis noch een versterkende functie.
| 6 | We willen voorkomen dat gewone produkten als het ware worden weggeconcurreerd.
(Iemand van het Ministerie van Volksgezondheid in 2 Vandaag, 12-10-1994) |
| 7 | ...met de binnenkant van de wreef als het ware krullen naar de goede hoek.
(Uit een live-verslag van de voetbalinterland Nederland-Tsjechië op RTL5, 16-11-1994) |
| 8 | Wij zijn in dit land gewend dat je een openbaar gebouw als het ware in en uit kunt lopen.
(Jurist Debets van het Gerechtshof Amsterdam in het NOS-journaal, 3-1-1995) |
In 6 is tot op bepaalde hoogte nog sprake van overdrachtelijk gebruik van wegconcurreren, waardoor als het ware zou kunnen worden gezien als een middel om het figuurlijke in de betekenis van het werkwoord te belichten. Toch heeft weg- hier een bijna letterlijke betekenis: ‘weg van de markt’. In 7 en 8 is het nog duidelijker dat het gebruik van als het ware zinloos is. In 7 betekent krullen letterlijk dat de bal waarnaar verwezen wordt een kromme baan volgt. In 8 gaat het erom dat men letterlijk een openbaar gebouw in en uit mag lopen. Het volgende voorbeeld is van dezelfde soort.
| 9 | [Hanja Maij] leek als het ware meer op een vrouw die in STER-reclames op de motorkap van een auto zit, een Gelderse worst aansnijdt of een pak Dreft ophoudt, dan op iemand die het openbaar vervoer onder haar hoede zou hebben.
(Jan Blokker in de Volkskrant, 21-1-1995) |
Door gebruik te maken van leek heeft Blokker al duidelijk gemaakt dat Hanja Maij niet echt op de motorkap van een auto gezeten heeft of op tv een Gelderse worst heeft aangesneden. Als het ware is na leek overbodig.
Als het ware voegt vaak niets toe aan de betekenis van het werkwoord of de uitdrukking waar het bij hoort. Soms kan het als een versterker worden gezien, maar vaak is het niet meer dan een stopwoord. Let er maar eens op.
Auteursrechtelijk beschermd