Onze Taal. Jaargang 65

[p. 23]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Relaitje/relaisje/relais'tje/relaistje

? Hoe vorm ik het verkleinwoord van relais, de benaming van een kleine elektronische schakelaar?

! Een twijfelgeval, maar onze voorkeur gaat uit naar relaitje - ook al is dit een onregelmatig gevormd woord. Bij de vorming van het verkleinwoord plaatsen we namelijk achter woorden die eindigen op een s het achtervoegsel -je (bijvoorbeeld baasje, vogelhuisje). Maar relaisje zou de uitspraak [relèsje] opleveren, terwijl we [relètje] zeggen.

De naslagwerken laten ons wat de verkleinvormen van Franse leenwoorden betreft vaak in de steek. Ook bij relais wordt niet aangegeven hoe het verkleinwoord gespeld wordt. In de Leidraad bij het nieuwe Groene Boekje staat alleen: ‘Bij sommige Franse leenwoorden verandert het grondwoord: aspirientje, depootje, logeetje, machientje, sardientje, souveniertje.’ (blz. 35) In geen van deze voorbeelden valt er echter een medeklinker weg, terwijl in relaitje de s zou wegvallen.

Toch zijn er woorden waarin de slotmedeklinker wel wegvalt bij de vorming van het verkleinwoord: diner wordt in het nieuwe Groene Boekje dineetje, en souper wordt soupeetje. Ook bij relaitje (en bij beaujolaitje) kunnen we de uitspraak van het woord dus het zwaarst laten wegen.

● Hele prettige dagen

? Op een kerstkaart aan een vriendin schreef ik: ‘Ik wens je hele prettige kerstdagen’. Zij schreef mij terug of ik soms bang was dat ze maar halve prettige kerstdagen zou hebben. Is hele hier nu echt fout?

! Volgens velen bevat hele fijne kerstdagen inderdaad een slordigheid. In de schrijftaal geven we de voorkeur aan heel fijne kerstdagen. Heel is in het laatste geval een bijwoord dat iets zegt over fijne. Het blijft dan onverbogen. Als u heel verbuigt (er hele van maakt) lijkt het ook een bijvoeglijk naamwoord te zijn dat net als prettige iets zegt over kerstdagen. Vandaar het - overigens wel érg belegen - grapje van uw vriendin.

De Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS) vermeldt bij de bespreking van deze constructie dat het bijwoord (heel) door het erop volgende verbogen bijvoeglijke naamwoord (prettige) een buigings-e kan krijgen. Dit komt volgens de ANS vooral in spreektaal voor. De ANS geeft als voorbeelden onder andere (een) echte flinke (jongen) en hele mooie (plaatjes). Deze verbuiging heeft een ‘affectieve lading’ tot gevolg. Iemand die een ander hele prettige kerstdagen toewenst, maakt dus eigenlijk geen taalfout, maar geeft aan dat hij nadrukkelijk hoopt dat de ander prettige dagen zal hebben. U kunt wat ons betreft bij het schrijven van een informele kerstwens iemand gerust hele prettige dagen wensen en de formele schrijftaalregel laten voor wat hij is.

● In spijt van

? Laatst las ik ergens: ‘In spijt van zijn inspanningen werd hij niet toegelaten tot de raad.’ Is in spijt van geen letterlijke ‘vertaling’ van het Engelse in spite of?

! Nee, waarschijnlijk is in spijt van geen anglicisme. Deel XIV van het Woordenboek der Nederlandsche Taal (1936) vermeldt de uitdrukking al: ‘...in spijt van, in weerwil van, ondanks, naar fr. en dépit de.’ Van Dale vermeldt in spijt van vanaf de eerste druk (1872) tot en met de laatste druk (1992), zonder een opmerking over de herkomst ervan. Het is echter niet uitgesloten dat de uitdrukking aan populariteit wint vanwege het Engelse in spite of. Als u in spijt van liever wilt vermijden, kunt u kiezen voor ondanks of ... ten spijt.

● Brabanters?

? Waarom schrijven we Brabant met een t maar Brabanders met een d?

! Brandt werd van oudsher met een t aan het einde geschreven. Dat blijkt ook uit de Latijnse vorm Brabantia. Het is dus niet zo dat de oorspronkelijke vorm Braband was, en dat de slot-d een t is geworden. Mensen uit Brabant heetten vroeger Brabanters. Waarschijnlijk is men naar analogie van Hollanders gaan spreken van Brabanders. Deze verandering heeft al lang geleden plaatsgevonden; denk aan de ‘Spaanschen Brabander’, de titel van Bredero's toneelstuk uit 1617.

● Waarschuwen voor/tegen

? Volgens mij waarschuw je iemand voor een gevaar. Tegenwoordig hoor ik ook vaak waarschuwen tegen. Is dat laatste wel goed?

! Iemand voor een gevaar waarschuwen is juist. Waarschuwen kan echter zowel met het voorzetsel voor als met het voorzetsel tegen gecombineerd worden. Bijna alle naslagwerken vermelden beide voorzetsels. De woordenboeken van Van Dale en Verschueren en het Prisma Stijlboek geven een betekenisverschil. Van Dale vermeldt (vanaf de tiende druk uit 1976): iemand voor een gevaar waarschuwen ‘opmerkzaam maken op het gevaar dat men uit zekere oorzaak zal ondervinden’ en waarschuwen tegen het roken ‘als mogelijk schadelijk afraden’. Verschueren geeft iets dergelijks: ‘iemand tegen een (mogelijk) gevaar, voor een (bestaand) gevaar waarschuwen’. En ook het Prisma Stijlboek maakt dit onderscheid. Het boekje geeft de voorbeeldzinnen: Ik waarschuw je tegen te veel contact met die lui (‘contact met die lui kan gevaar opleveren’) en Ik waarschuw je voor die kerel (‘die kerel is een gevaar’).