Onze Taal. Jaargang 65

[p. 17]

Reacties

■ Waar sta je?
Dr. J.H.F. van Abeelen - Enschede

Frans van Eemeren en Rob Grootendorst geven in hun artikel ‘Ga van dat standpunt af!’ (Onze Taal, oktober) mooie en goedgekozen voorbeelden van ‘territoriale metaforen’ in de taal van het meningsverschil. Hierbij het meest extreme geval van territorialiteit: ‘de betweter, die zich werkelijk overal mee bemoeide, ontving geduchte kritiek; daarna was hij nergens’.

■ Een amerijtje
Mr. drs. Carlo G.J. Piron - Eindhoven

Hans Heestermans schrijft in de rubriek ‘Vergeten woorden’ (Onze Taal oktober 1995) over amerijtje, een verbastering van Ave Maria. Een amerijtje is een zo korte tijd als nodig is om het Ave Maria uit te spreken. Dat duurt niet lang. Een amerijtje betekent dus ‘een poosje, een tijdje’. Hij vermeldt twee zegswijzen uit de Franse taal waarin Ave Maria dezelfde betekenis heeft.

Het Duits draagt eveneens zijn steentje bij. In Duitse letterkunde van K. Rothmann las ik over Johannes Tauler, een predikende mysticus die in 1300 in Straatsburg werd geboren, daar dominicaan werd en in 1361 stierf. Deze Tauler heeft in een van zijn nagelaten geschriften betoogd dat door een bepaalde training een toestand zou kunnen worden bereikt waarin ‘iemands geest wel een half Ave Maria lang’ werd weggestolen. In onze taal zouden we in zo'n geval zeggen een half amerijtje.

In Deutsches Sprichwörter Lexikon kwam ik als uitdrukking tegen: ‘Was soll dazu (hier) das Ave Maria!’ Dat betekent vrij vertaald in het Nederlands: alles op zijn tijd; het Ave Maria kunnen we er (hier) buiten laten.

■ Amerijtje
Mr. F. Zeiler - Bergen (NH)

Een kleine aanvulling op het artikel ‘Vergeten woorden’ van Hans Heestermans in het oktobernummer.

Marie van Zeggelen laat in het aangehaalde boek Een Hofdame uit de 18de Eeuw haar personen kennelijk in achttiende-eeuwse taal spreken, want toen haar boek verscheen (1937) was het woord amerijtje al vergeten. Ik heb het maar eenmaal gehoord, toen mijn vader mij eens vertelde dat hij in het begin van deze eeuw een Egmondse visser had horen zeggen dat er ‘een amerijtje wind’ stond. Daar heeft het woord dus een iets andere betekenis dan ‘een poosje, een tijdje, eventjes’, die de heer Heestermans vermeldt.

■ In Amerijke
Klaas Zwaan - Stavoren

In het oktobernummer viel mijn oog op het stukje over amerijtje, in de rubriek ‘Vergeten woorden’. Hoewel ik zelf het Fries niet spreek of schrijf, wil ik wel het volgende kwijt.

Al enkele jaren is er Friese televisie. Normaal gesproken verlopen de uitzendingen voorspoedig. Maar als er zich een storing aandient, dan verschijnt in beeld: ‘In amerijke’ (Een ogenblikje). Deze uitdrukking veroorzaakte destijds een tedere glimlach op mijn gelaat, want sommige Friese woorden zijn buitengewoon mooi. Om die reden zou ik het Fries wel willen gebruiken.

Hoe dan ook: amerijtje is dus niet geheel verdwenen, getuige het gebruik op het Friese beeldscherm.

■ Tolk(en)-vertalers
Jo Daan - Barchem

In de rubriek ‘Vraag en antwoord’ van het oktobernummer adviseert de Taaladviesdienst tolken-vertalers als meervoud van talk-vertaler. U volgt hierin Van Dale, maar desondanks vind ik het niet juist. De vergelijking met priester-dichter gaat, volgens mij, mank. Een priester-dichter is iemand die twee kwaliteiten in zich verenigt: die van priester en die van dichter. Die kwaliteiten hebben niets met elkaar te maken. Maar in tolk-vertaler hebben tolk en vertaler wél met elkaar te maken. Een tolk is iemand die mondelinge boodschappen vertaalt. Tolkvertaler (zonder streepje) geeft dus een ondersoort van de vertalers aan (vergelijk simultaanvertalers). Als tolkvertalers zo opgevat moet worden, is het meervoud tolken-vertalers onjuist. Dat moet dan tolkvertalers zijn. En een tolkvertaler (mét streepje) is dus iemand die beide beroepen naast elkaar uitoefent.

■ Engels?
Patrick Dhollander - Deurne (België)

Arthur Kooyman ergert zich, blijkens zijn korte artikel ‘Engels?’ in het oktobernummer, aan de wijzigingen die de Nederlandse taalgebruiker zou aanbrengen in Engelse woorden die hij in zijn taal overneemt. Ik kan de heer Kooyman geruststellen: zijn ergernis is nergens voor nodig.

Allereerst de overname van de ‘Amerikaanse’ in plaats van de Britse uitspraak. Kooyman geeft de woorden privacy en dynasty als voorbeelden. Weliswaar komt in het Brits Engels in beide gevallen de uitspraak met een korte i meer voor dan die met een ai-klank, maar deze laatste uitspraak wordt door de English Pronouncing Dictionary van Daniel Jones enkel omschreven als ‘less frequent’, en volstrekt niet als ‘sub-standard’, ‘onjuist’ of ‘Amerikaans’.

Maar vooral in het tweede deel van zijn artikel slaat Kooyman de plank volledig mis. De woorden black-out, comeback, feedback, flashback, follow-up, freelance, lay-out en try-out worden ook in het Engels aaneen of met een verbindingsstreepje geschreven. Als de woorden afzonderlijk geschreven worden, gaat het om werkwoorden (to follow up, to try out), niet om naamwoorden.

■ Schrijfwijze buitenlandse plaatsnamen
Ing. W.F. Seiler - chef afdeling Systeem & Ontwerp, Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB

Naar aanleiding van het artikel ‘Rijssel of Lille’ van Raphaël de Rue in het oktobernummer van Onze Taal berichten wij u het volgende.

De schrijfwijze van buitenlandse plaatsnamen in de bewegwijzering geschiedt op basis van een verdrag, opgesteld door de Europese ministers van transport, waaraan de meeste Europese landen zich geconformeerd hebben. In dit verdrag is bepaald dat buitenlandse plaatsnamen in de buitenlandse schrijfwijze vermeld dienen te worden. De bepalingen in dat verdrag hebben echter alleen het karakter van aanbevelingen.

Al jarenlang ontvangen wij klachten van

[p. 18]

in het bijzonder inwoners van Limburg die bij herhaling verdwaalde Duitsers de weg moesten wijzen. Daarom hebben wij enkele jaren geleden voorgesteld aan de door de minister van Verkeer en Waterstaat ingestelde werkgroep die belast is met het opstellen van richtlijnen voor de bewegwijzering in Nederland de bovengenoemde internationale aanbevelingen op dit punt te volgen. De werkgroep is met dit voorstel akkoord gegaan en heeft de aanbeveling in de richtlijnen overgenomen.

In de omgeving van Nijmegen is dit beleid van het ministerie voor de aanduidingen Köln en Kleve voor het eerst geëffectueerd. Op dit moment staat in Limburg nog op een aantal plaatsen de aanduiding Aken in de bewegwijzering vermeld. Wanneer de desbetreffende wegwijzers aan onderhoudsvervanging toe zijn, zal successievelijk worden overgegaan tot de vermelding Aachen.

Voor de benaming Luik gelden andere uitgangspunten. In België kent men twee officiële benamingen (Luik en Liège), in verband met de tweetaligheid. Aangezien men direct na de grens in de Nederlandstalige Voerstreek terechtkomt, is in Nederland dan ook de Nederlandse benaming Luik vermeld. Nabij de Belgische grens zijn beide benamingen in de Belgische bewegwijzering vermeld.

Overigens speelt deze problematiek sedert een aantal jaren ook in Friesland, waar enkele gemeentelijke wegbeheerders gemeend hebben te moeten overgaan tot vermelding van de plaatsnamen in de Friese schrijfwijze. Omdat niet in de gehele provincie de Friese schrijfwijze gehanteerd zou worden en omdat buiten Friesland de Nederlandse schrijfwijze gehandhaafd zou blijven, is destijds door ons geadviseerd niet over te gaan tot wijziging van plaatsnamen op de wegwijzers. Helaas is dit advies niet overgenomen en hebben deze gemeenten ons opgedragen per 1 januari 1989 de desbetreffende plaatsnamen in de Friese taal op te nemen.

Met betrekking tot de door de ANWB geleverde kaarten merken wij op dat te allen tijde de buitenlandse plaatsnamen in de buitenlandse schrijfwijze worden vermeld. Voor zover relevant, worden daaraan tussen haakjes de Nederlandse benamingen toegevoegd. Aangezien de toelaatbare hoeveelheid tekst op wegwijzers aan een maximum gebonden is, is het helaas niet mogelijk om op wegwijzers beide benamingen aan te geven. Belangrijk uitgangspunt bij het ontwerp van de bewegwijzering is namelijk dal de geboden informatie gelezen moet kunnen worden zonder snelheid te minderen. Overschrijding van de maximaal toelaatbare informatie zal leiden tot uit veiligheidsoogpunt ongewenst verkeersgedrag, zoals afremmen of stoppen.

■ Freule
J.L. Heldring - Leidschendam

In Onze Taal van november 1995 schrijft Harry Cohen over de èù-klank in het woord freule, dezelfde klank als in oeuvre. Nu heb ik mij laten vertellen dat de adel - en die mag op dit ene punt wel als uitspraakmakend worden beschouwd, dunkt me - dat woord niet uitspreekt als èù, ook niet als eu (zoals in Teun), maar als ui (zoals in tuin). Als dit juist is, dan valt er iets voor te zeggen bij een volgende spellinghervorming het woord als fruile te spellen. Overigens is het woord niet uit het Frans tot ons gekomen, maar uit het Duits (Fräulein).

■ Ruimte in de os
Michael Elias - Amersfoort

Guus Middag schreef in Onze Taal (oktober 1995) over een toevalstreffer in het woordenboek. De ontdekking van ossenboek in het WNT deed hem het vreemde gedicht ‘Op het ossenboek’ van Chr. J. van Geel beter begrijpen.

Ossenboek kwam mij meteen voor als een verbastering van het Italiaanse ossobuco, vergelijkbaar met volksetymologische verbasteringen als scheurbuik (uit het Latijnse scorbutus) of apendans (uit het Franse Appendances). Wie weleens ossobuco ‘kalfsschenkel’ gegeten heeft, weet dat het wordt opgediend met os ‘bot’. Het Italiaanse buco betekent ‘gat’: de plaats waar eerst het merg zat, ‘een ruimte om aan het spit te denken’. Guus Middag interpreteert: ‘Waar de os ook aan denken mag, in ieder geval niet aan seks.’ Het woord spit, ‘puntige ijzeren staaf’, heeft echter ook een overbekende seksuele gevoelswaarde. Die meerzinnigheid zou de dichter vormgegeven kunnen hebben met het daadloze ‘te denken’.

■ Vlaams is geen Nederlands
Charles Vanderhaegen - St. Denijs Westrem (België)

Koen Lemmens noemt zich in het novembernummer van Onze Taal ‘Vlaming’, maar zijn taal noemt hij niet Vlaams maar Nederlands. Hij is kwaad op de ‘geromaniseerde Vlamingen’, die volgens hem de grootste Vlaamshaters zijn die ons land kent. Hij schijnt zelf tot de ‘vernederlandste Vlamingen’ te behoren, een kaste die al even grote Vlaamshaters herbergt als de Franskiljons. Die ‘geromaniseerde Vlamingen’ lopen het Vlaams dan wel minachtend voorbij om het Frans te huldigen, maar ze erkennen toch nog dat er zoiets als een Vlaamse taal bestaat. De ‘vernederlandste Vlamingen’ daarentegen lopen niet alleen het Vlaams met gesloten ogen voorbij om het idee te kunnen handhaven dat er geen Vlaamse taal bestaat, maar willen ons bovendien in hun gerichtheid op Nederland alles wat uit Nederland komt, opsolferen als een kostbaar kunstsieraad.

Lemmens loopt niet alleen het Vlaams voorbij, maar hij doet ook precies wat hij de ‘geromaniseerde Vlamingen’ verwijt: hij minacht en bespot het Vlaams met het afgezaagde liedje dat Vlaams als een gebocheld wrak ‘gebukt gaat onder talloze gallicismen, barbarismen en oubollige mankementen’.

‘Nederlands spreken en schrijven, écht Nederlands dan, ligt in Vlaanderen nog altijd niet voor de hand’, zo stelt Lemmens. Natuurlijk niet, want de taal der Vlamingen is Vlaams en geen Nederlands. En opnieuw die minachting: ‘Vlaams lijkt nog altijd meer op een gammele vertaling van het Frans’.

Zoals de meeste vernederlandste Vlamingen gedraagt Lemmens zich als iemand die denkt niet op eigen benen te kunnen staan, en zoekt hij steun bij de Nederlanders, die zogenaamd dezelfde taal spreken. Maar hij vangt bot en zal altijd bot blijven vangen. Lemmens beweert dat de Vlamingen niet zo'n vleiend beeld hebben van de Nederlanders, omdat deze hen in ‘de bescherming van en de zorg voor “onze” taal niet steunen’. Vernederlandste Vlamingen voelen zich verongelijkt als ze niet vanuit Nederland het in hun naïviteit verwachte gejubel krijgen waar ze denken, met hun mouwvegerij, recht op te hebben.

Lemmens moet niet denken dat Vlaanderen niet kan overleven zonder aan de hand van een grote broer te lopen. Vlamingen moeten leren hun eigen taal, de Vlaamse taal, te ontwikkelen en te verdedigen in plaats van er ononderbroken op te schimpen. Wij Vlamingen moeten geen ‘hulp’ zoeken bij Nederland of bij gelijk welk ander land.