Schoppen(s)
Rien Verhoef - vertaler, Amsterdam
Is er een meervoud van de kaarten die men in een speelkleur bezit? Kort gezegd: hebt u nu drie schoppen of drie schoppens in uw hand?
Het staat vast dat er nogal wat kaartspelers zijn die als ze spreken of schrijven over klaveren, ruiten, harten en schoppen, een onderscheid maken tussen de speelkleur en de kaarten in die kleur. Niet alleen ík heb het over ‘hoeveel schoppens had je?’ en ‘je kon toch drie schoppen bieden?’, maar zeer velen met mij. Blijkbaar voorziet het onderscheid in een behoefte. Dat is ook begrijpelijk, want taalgebruikers vermijden graag dubbelzinnigheden, zeker als dat kan met zo eenvoudige middelen.
Anderen werpen tegen: het is onnodig dat onderscheid te maken, want er ís helemaal nooit dubbelzinnigheid. Die tegenwerping wordt ontzenuwd door een eenvoudig voorbeeld: ‘Je had toch je schoppen kunnen afgooien?’ Voor een s-aanhanger is dit een duidelijke uitspraak - de aangesprokene had één enkele kaart in schoppen. Voor de tegenstanders van het s-meervoud kan het één schoppen zijn, maar ook een ‘meerkaart’.
De tegenstanders zeggen ook: schoppen is al een meervoud en het is kleutertaal dat te verdubbelen. Is dat zo? Als schoppen een eenvoudig meervoud was, zou niet de wending ‘schoppen is troef’ bestaan, die door iedereen wordt gebruikt. Toch keuren sommige woordenboeken en grammatica's de meervoud-s af. Mijn Koenen van 1979 vermeldt bij schoppen als gelijkwaardig meervoud: schoppen en schoppens, een vermelding die in de nieuwe Grote Koenen van 1986 ongewijzigd is gebleven.
Mijn oudste grote Van Dale (1961) geeft als meervoud bij schoppen: id of -s; opnieuw gelijkwaardig dus. De 11de druk stemt daarmee overeen. In de laatste, 12de druk, duikt opeens de interessante toevoeging ‘niet alg. -s’ op. Nu kun je twisten over de betekenis van ‘niet algemeen’, maar het is empirisch in elk geval niet houdbaar om dit uit te leggen als ‘hoogstens een enkeling’ in plaats van als ‘niet iedereen’ kiest voor -s.
Het lijkt mij vruchtbaar om schoppen - en uiteraard de andere kleuren - niet te beschouwen als een eenvoudig meervoud, maar als een verzamelnaam en wel in het bijzonder als een soort singulare tantum (woorden die geen meervoud kennen). Daarover zegt de Algemene Nederlandse Spraakkunst op blz. 38: soms kunnen dergelijke woorden ook in het meervoud voorkomen. De betekenis is dan ‘soorten van het genoemde’. Gedacht wordt daarbij aan het onderscheid tussen ‘drie bier’ (als bestelling) en ‘zesentwintig bieren’ (als assortiment van een modern bruin café). Het lijkt zinnig die ‘soorten van het genoemde’ uit te breiden tot ‘exemplaren van het genoemde’ (kaarten in de kleur schoppen).
Sinds enige tijd blijkt ter redactie van het tijdschrift Bridge een eindredacteur de meervoud-s die hier ter discussie staat, stelselmatig te verwijderen. Ik hoop met dit artikel ook die redactie ervan te overtuigen dat de zaak niet zo eenvoudig ligt en dat schoppen(s) maar beter weer als een vrije kwestie beschouwd kan worden.
Auteursrechtelijk beschermd