Onze Taal. Jaargang 62

Lippendienst

F. Jansen

‘Neu, go maor weur euven slaoputjus doen...’ Herkent u dit nog nauwelijks beschreven dialect, of hebt u zelf weleens Neuderlonds gesproken tot baby, huisdier of partner?

Woorden hebben betekenis, de klanken waaruit ze bestaan niet. De k in kat verwijst niet naar een onderdeel van het huisdier (bijvoorbeeld naar zijn kop); hetzelfde geldt voor de a en de t. Het bestaan van synoniemen pepert ons de willekeurigheid van de klanken nog eens extra in. Kat en poes hebben geen enkele klank gemeen en toch verwijzen ze naar hetzelfde dier.

● Mannie boos?

Op deze waarheid als een koe bestaan uitzonderingen, zoals klanknabootsende woorden. Een minder bekende, maar even boeiende uitzondering is het Neuderlonds, het geronde Nederlands waarbij voortdurend gesproken wordt met getuite lippen. Ik heb het alleen gehoord uit de tuitmondjes van vrouwen (nooit meisjes) die spreken tot (niet praten met) hun intieme geliefde. Dat kan hun partner zijn:

1	Us monnuu don nog steuds eun beutje boos?

(Terzijde: deze schriftelijke weergave doet de klankwaarheid geweld aan. Bij een preciezere weergave zou ik de gewone klinkers handhaven, maar voorzien van een rondingstekentje.)

Het kan ook hun huisdier zijn:

2	Wul mun luuve Teuwgurtju olweur hopjes eutun?

Of de baby:

3	Go maor weur euven slaoputjus doen.

Uit bovenstaande realistische voorbeelden blijkt dat ook de inhoud van het Neuderlonds aan beperkingen onderhevig is. De variëteit is ongeschikt voor zakelijke mededelingen. Een man die bij het avondeten hoort:

4	Hub ju ut ol guhoord, du buurmon us ontslogen.

zal denken dat zijn vrouw gek geworden is. Dat zal hij ook denken als hij, terwijl hij al naar de ijskast loopt, hoort:

5	Hut buur us ol op!

Neuderlonds is alleen gepast in sturende, op het welzijn van de ander betrokken uitingen. Het is niet noodzakelijk om iets terug te zeggen. Dat blijkt alleen al uit het bestaan van een huisdier- en babyvariant.

● Onderdanig?

Moeilijker vind ik het om te omschrijven wat het effect van het Neuderlonds is. Dat is namelijk op twee manieren dubbelzinnig. Aan de ene kant betekent het iets voor de verhouding tussen spreker en toegesprokene. De laatste neemt namelijk aan, of hoopt tenminste, dat hij de enige

[p. 235]

volwassene is tot wie zijn partner zo het woord richt. Aan de andere kant zijn Neuderlondse uitingen niet bedoeld als serieuze communicatie. Sterker nog, de partner zelf wordt een beetje in de huisdier- en babycategorie getrokken, dus niet helemaal serieus genomen. In de tweede plaats gaat er iets onderdanigs uit van al die geronde klanken, en dat zal het ego van de meeste toegesprokenen strelen. Maar ook dat onderdanige lijkt weer grappig bedoeld, dus alweer niet echt serieus. Geen wonder dat het vaak stil blijft na een geronde gespreksbijdrage! Dat hoeft echter niet zo erg te zijn, want natuurlijk heeft de spreekster wel een reactie op het oog, maar dat is een relatiebestendigende nonverbale reactie op het affectieve vlak.

Het is verleidelijk om de varianten joa en neu (van respectievelijk ja en nee) in verband te brengen met Neuderlonds. De betekenis van joa en neu heeft ook dat halfslachtige en dubbelzinnige. In 6 en 7 doet A er bijvoorbeeld verstandig aan om door te vragen:

6	A: Heb je zin om te komen eten? B: Joa.
7	A: Je belt toch niet uit een kroeg? B: Neu.

● Aaibaar Neuderlonds

Waar komt de geronde uitspraak vandaan? De minst boeiende verklaring is de structuralistische. Nu er behoefte bestaat aan het uitdrukken van een betekenis ‘niet-serieus aanhalig’, voorzien Nederlandse sprekers hun klanken van een extra articulatorisch kenmerk ‘rond’. Die ronding is dan toevallig; het kenmerk had ook ‘gespreid’ of ‘nasaal’ kunnen zijn.

Deze verklaring is niet alleen onbevredigend, maar waarschijnlijk ook onjuist. Er is ten minste één andere taal waarin een geronde variëteit voorkomt. Eén keer kijken naar Married with children is voldoende om duidelijk te maken dat in het Unguls precies dezelfde mogelijkheden en beperkingen voorkomen. Het lijkt me bijzonder onwaarschijnlijk dat twee talen voor één betekenis toevallig dezelfde vorm kiezen.

De tweede verklaring heeft met welluidendheid te maken. Door de ronding aan het einde van het spraakkanaal worden de voortgebrachte klinkers minder hoog en helder. Ze klinken dus zoeter vloeiend dan de ongeronde klinkers. Voor iemand met koesterende en kozende bedoelingen is dat nooit weg. Grimmige of gespannen sprekers ontronden hun klinkers juist. Een voorbeeld is Frank (‘Ik heb geen vriendin, maar daar ben ik voor behandeld’), een creatie van Wim de Bie.

Die tweede verklaring zal wel de juiste zijn, maar diep in mijn hart geloof ik het meest in de derde - psychoanalytische - verklaring: het getuite mondje doet denken aan een zuigende baby. Het geronde Nederlands maakt de spreekster babyachtiger, iets waaraan mensen geen weerstand kunnen bieden, vooral mannen niet. Een laatste opmerkelijk verschijnsel ondersteunt deze derde verklaring. In heel intieme situaties komt gefluisterd Neuderlonds voor. Als u kans ziet er uw hoofd bij te houden, moet u eens opletten hoe spreeksters die zachte ronde klanken produceren: niet alleen bij het uitademen maar ook bij het inademen. Zij zuigen Neuderlonds.

Eerlijk gezegd ben ik na dit alles ook niet meer zo zeker van de willekeurigheid van kat en poes. Het laatste woord klinkt veel aanhaliger en aaibaarder.