Onze Taal. Jaargang 62

[p. 186]

Namen in soorten
Het namencongres van 13 november

Rob Rentenaar - afdeling Naamkunde, P.J. Meertens-Instituut, Amsterdam

Wie een ‘achterwaarts’ woordenboek van het Nederlands openslaat, zal ontdekken dat er meer dan tachtig woorden voorkomen die eindigen op -naam, en dan heb ik het nog niet eens over erfgenaam en aangenaam. Dat is al reden genoeg om een congres te organiseren waarin namen centraal staan. De overvloed aan soorten namen brengt echter met zich mee dat er gekozen moet worden. Voor de naamkundige geldt dat alle namen hem in principe even lief zijn, maar dat blijkt in de praktijk geen houdbaar uitgangspunt te zijn. In de eerste plaats zijn er namen die vanuit naamkundig oogpunt niet als namen worden beschouwd, en in de tweede plaats zijn er namen die men naamkundig gezien wel koosjer acht, maar waar dan wetenschappelijk gezien weer minder vlees aan blijkt te zitten.

● Historie en praktijk

Het eerste probleem is zo oud als de weg naar Rome. Reeds in de Oudheid gebruikte men het woord naam voor zowel dingen als individuen, maar tegelijkertijd was men er zich in wetenschappelijke kringen van bewust dat er wel degelijk verschil bestond tussen de ene soort namen en de andere. Uiteindelijk heeft toen een Noordafrikaanse taalkundige twee termen geïntroduceerd, nomina propria en nomina appellativa, voor wat wij nu eigennamen en soortnamen noemen; ze bepalen nog steeds de indelingsgrondslag van het onderzoek.

Over de vraag hoe eigennamen en soortnamen zich tot elkaar verhouden, zijn naamkundigen het nooit met elkaar eens geworden. De deelnemers aan het congres zullen niet worden betrokken in deze theoretische discussie. Wat de organisatoren immers in de eerste plaats voor ogen staat, is een congres over de cultuurhistorische, sociale en praktische aspecten van enkele belangrijke naamsoorten, zoals aardrijkskundige namen en persoonsnamen. Dat zijn de twee soorten namen waar iedereen het meest mee te maken heeft. Zonder een adres en een woonplaats ben je vandaag de dag nergens; vraag dat maar aan een asielzoeker. Namen van straten, dorpen, steden en landen zijn dus taalkundige grootheden die een belangrijke rol spelen in ons leven. Op het congres zullen zowel historische als praktische aspecten daarvan aan de orde komen. Veel mensen willen weten hoe de dingen vroeger zijn geweest. De naamkunde kan ze daarbij helpen. Die vertelt ons bijvoorbeeld dat Geleen (van Oudnederlands glana ‘helder, glanzend’) ooit aan een heldere beek heeft gelegen en dat de Stoofstraat verwijst naar de plek in de stad waar het badhuis annex bordeel heeft gestaan.

● Andere tijden

Een samenleving kan niet zonder ordening. Ook aardrijkskundige namen kunnen zich daar niet aan onttrekken. Vandaar dat wij in de meeste gemeenten al heel lang straatnamencommissies kennen, die ons overal - afhankelijk van de tijd - hebben verblijd met namen als Vondelstraat, Transvaalplein, Mezenlaan, Gunterstein, Driemaster en Kruisakker. Ordening zou ook een rol moeten spelen bij de spelling van aardrijkskundige namen in binnen- en buitenland: op dat punt is men nu gekomen tot afspraken met Vlaanderen, die onlangs hebben geresulteerd in de Lijst van Landnamen van de Nederlandse Taalunie (zie blz. 88 in dit nummer).

Wie Dennis heet met zijn voornaam en Weemstra met zijn achternaam, is op verschillende manieren gemarkeerd. In de eerste plaats kan hij niet zo oud zijn en zal hij eerder in een stad dan in een dorp zijn geboren. Daarnaast is de herkomst van zijn familie in Friesland te zoeken. Hieruit blijkt al meteen dat persoonsnamen direct of indirect informatie kunnen verschaffen over de dragers van die namen of hun voorouders. Beide hoofdgroepen, voornamen en familienamen, zullen op het congres aan bod komen. Het zal niemand zijn ontgaan dat er de afgelopen decennia veel is veranderd in ons voornamenrepertoire. Kinderen heten tegenwoordig niet meer zoals vroeger. Onze familienamen vertellen ons in principe van alles over onze voorouders, maar wat is tegenwoordig nog een familienaam? Het naamrecht is in beweging. De vrijheid om een nieuwe naam te kiezen is groter geworden en tegelijkertijd hoeft een vrouw niet langer haar jawoord te betalen met het verlies van haar eigen naam.

Nergens op het gebied van de soortnamen groeit onze woordvoorraad zo snel als bij de merkaanduidingen voor industrieprodukten. Volgens schattingen moeten er enkele miljoenen zogenoemde merknamen bestaan. Ook daar zullen de bezoekers van het congres op 13 november meer over te horen krijgen. Op de bladzijde hiernaast treft u de precieze inhoud van het congresprogramma aan.