Onze Taal. Jaargang 62

[p. 154]

De laatste resten tropisch Nederlands?
Onze taal in Indonesië

Jan Erik Grezel - Vakgroep Toegepaste Taalkunde, TU Delft

Het tij zit tegen voor het Nederlands in Indonesië. De invloed van de ‘25-maart-maatregel’ doet zich gelden, de subsidie vanuit Nederland loopt drastisch terug en de huidige generatie studenten kiest liever Engels of Japans. Toch is er geen reden om te wanhopen. De belangstelling voor cursussen Nederlands blijft bestaan. En bovendien: Onze Taal wordt er door een trouwe schare aandachtig gelezen.

Op uitnodiging van de Universitas Indonesia (UI) en het Erasmushuis gaf ik onlangs een aantal gastlessen en lezingen in Indonesië. De invitatie vloeide voort uit het besluit van de Seksi Belanda van de UI (oe-ie) tot invoering van de Delftse Methode, een veelgebruikte leergang Nederlands voor buitenlanders. Tijdens mijn bezoek heb ik een indruk gekregen van de positie van het Nederlands in Indonesië.

foto: Rinus de Hilster

● Seksi Belanda

De studie Nederlands aan de UI duurt vier jaar. Er zijn Nederlandse en Indonesische docenten. In het eerste jaar ligt de nadruk op taalvaardigheid. Gaande de studie verschuift de aandacht naar taal- en letterkunde. Per jaar telt de afdeling ongeveer twintig studenten, die één onderwijsgroep vormen. Naast het reguliere studieprogramma worden er drukbezochte lessen voor niet-studenten gegeven in een soort secretaresse-opleiding (‘program diploma’).

Het tij zit evenwel wat tegen. Ten eerste is er de nasleep van de diplomatieke rel rond de Indonesische weigering van Nederlandse ontwikkelingsgelden, de 25-maart-maatregel. De Nederlandse docenten gaan daardoor een onzekere toekomst tegemoet. Zij zullen waarschijnlijk een dezer maanden noodgedwongen hun biezen pakken. Het is onduidelijk of de Taalunie nog subsidies voor het werk in Indonesië mag verstrekken. Verder moet het Nederlands terrein prijsgeven aan het Engels en het sterk opkomende Japans. De historische band met Nederland vervaagt met elke generatie meer, en het Nederlands is nu eenmaal geen wereldtaal.

Bij veel studenten en docenten heerst nog een klassieke instelling. Ze besteden ruime aandacht aan correct (voor)lezen en netjes schrijven. Nergens schrijft men zo schoon Nederlands als in Indonesië. Een saai dictee verandert onder een Indonesische hand in een kalligrafisch kunstwerk. Maar men mijdt het spreken. Moderne leermethoden leggen daar nu juist wel de nadruk op. Dat was ook een van de redenen voor de Nederlandse docenten om de Delftse Methode in te voeren. De zwijgzaamheid is snel te doorbreken, merkte ik tijdens de gastlessen. Nadat de gebruikelijke schroom voor de vreemde guru was overwonnen, werd er vrij vlot gebabbeld. Sommige Indonesische docenten houden helaas vast aan hun traditionele instelling. Enkelen zijn ronduit onverschillig en laten studenten heel wat langer wachten dan een professoraal kwartiertje. Gelukkig zijn er andere Indonesische docenten die uit het goede hout gesneden zijn.

Waarom gaat iemand Nederlands studeren? De antwoorden waren veelal vaag: ‘interessant’ of ‘leuk’. Sommigen noemden als concrete beweegreden Nederlandstalige familie of plannen om naar Nederland te gaan. Bij het ‘program diploma’ gaat het merendeels om het behalen van een getuigschrift. Het perspectief voor afgestudeerden is niet rooskleurig. Met een kantoorbaan mag een Indonesische neerlandicus zich gelukkig prijzen. De allerbesten vinden een baan als docent Nederlands. Bijvoorbeeld bij het Erasmushuis.

● Erasmus

Aan het Erasmushuis - het Nederlands cultureel centrum in Jakarta - is een taalcentrum verbonden waar velerlei cursussen Nederlands worden gegeven. Daar bestaat grote belangstelling voor: 500 cursisten per semester is niet ongewoon. Er heerst een Nederlands klimaat, met evenredige discipline. De coördinatoren Herman Poelman en Hans Groot ontplooien allerlei activiteiten die het

[p. 155]

Nederlands in Indonesië ten goede komen: uitbreiding van het cursusaanbod, bijscholing voor docenten buiten Jakarta, een schriftelijke cursus voor 50-plussers. Bij de Indonesiërs die vroeger Nederlands hebben geleerd, bestaat grote behoefte die taal te onderhouden.

Op het Erasmushuis gaf ik een gastles aan studenten die binnenkort naar Nederland zouden vertrekken. Zij hadden het grootste deel van de Delftse Methode doorgewerkt. Ik stond versteld van hun taalvaardigheid. Vrijwel alle studenten waren in staat over de onderwerpen in het boek vrijuit met elkaar en met mij van gedachten te wisselen.

Helaas stemmen de laatste ontwikkelingen ook voor het werk aan het Erasmushuis wat somber. De subsidies van het Nederlandse Ministerie van Onderwijs zijn binnen twee jaar teruggebracht tot ongeveer een derde. Het gevolg is onder andere dat de ondersteuning van de neerlandistiek buiten Jakarta vrijwel is weggevallen.

● Gezond purisme

De afdelingen van de IPBB (Indonesische vereniging van docenten Nederlands) verzorgen uiteenlopende cursussen: voor rechters die hun leesvaardigheid willen bijspijkeren, voor jonge mensen die door hun werk (hotel, bank) in aanraking komen met het Nederlands, voor Indonesiërs met Nederlandse familie, voor ‘pure’ belangstellenden, enzovoort.

Op mijn reis werd ik begeleid door de secretaris van de vereniging, Pak Nastap. Ons bezoek was een goede gelegenheid voor de leden om bijeen te komen. Zo kon ik een indruk krijgen van de bijzondere ‘IPBB-cultuur’. Vrijwel alle IPBB'ers spreken vlekkeloos Nederlands en vele van hen luisteren dagelijks naar de Wereldomroep. Pak Nastap deelde ‘Onze Taal’ uit, waarop iedereen geabonneerd is. Het werd meteen met een gretigheid gelezen als betrof het het laatste nieuws. Het gezonde purisme viert er hoogtij. Engelse termen die in Nederland heel gewoon zijn, zijn hier taboe. Bij de IPBB in Surabaya baart de voortschrijdende vergrijzing wel enige zorgen omtrent de continuering van het vak. Na mijn praatje kreeg ik vooral vragen van algemene aard (‘Leren vrouwen inderdaad sneller een taal dan mannen?’ ‘Hoe leren mensen praten als ze geen grammatica krijgen?’ etc.)

Hoewel er tekenen zijn dat het Nederlands in Indonesië bedreigd wordt, kunnen we vaststellen dat onze taal nog springlevend is en bovendien bestaansrecht heeft: vele oudere Indonesiërs hechten op historische gronden waarde aan het onderwijs Nederlands in Indonesië. Een jonge generatie leert Nederlands vanwege het werk, de studie, Nederlandstalige verwanten of vrienden, of uit taalkundige interesse.

Het grote probleem waar de afdelingen mee kampen, is de financiering van de leermiddelen. De Nederlandse boeken zijn veel te duur voor de krappe beurs van de Indonesische studenten. Een kopieermanie is het gevolg. Er wordt gewerkt aan een goedkope uitgave van de Delftse Methode voor de Indonesische markt. We mogen hopen dat daar een stimulans van uitgaat. Ondersteuning vanuit Nederland is hard nodig.

We moeten de bakens alvast verzetten - in de hoop dat het tij weldra keert.