Onze Taal. Jaargang 59

[p. 218]

Van kapitaal belang

P.A.J. Wels - hogeschooldocent Nederlands/Taalbeheersing te Sittard

‘Redelijkheid, soepelheid en helderheid zijn ook van de nieuwe Schrijfwijzer de basiskwaliteiten’ aldus J. Mönnink in zijn bespreking in het juni-nummer van dit blad (blz. 105). Tallozen zullen hem bijvallen in dit oordeel, en terecht. De Schrijfwijzer bestaat nu ruim een decennium en heeft een vaste plaats verworven op de schrijftafels hier te lande.

De nieuwe Schrijfwijzer geeft op een groot aantal punten aan hoe het hoort. Een deel van de adviezen is gebaseerd op onderzoek, maar soms komt Renkema ook met voorstellen voor een bepaalde taalbeslissing, die niet teruggaan op onderzoek. Zijn hoofdletteradviezen behoren tot die tweede categorie. Renkema propageert voor titels van publikaties en namen van wetten een hoofdletterbeleid dat de ontwikkelingen van de laatste veertig jaar miskent. Als we de Schrijfwijzer volgen, dreigt een enorme toevloed van kapitalen. Willen we dat wel?

Het uitgangspunt van het Groene Boekje is: beperk het gebruik van hoofdletters zo veel mogelijk, omdat ‘overdadig gebruik van hoofdletters de tekst onrustig maakt’ (blz. LXVIII). Dit uitgangspunt geeft helaas weinig houvast in concrete gevallen.

In zulke gevallen grijpt de scribent die zekerheid wil naar de nieuwe Schrijfwijzer. Op blz. 150 leest hij dat er voor titels van publikaties en voor namen van wetten twee conventies zijn. De eerste houdt in dat men zo min mogelijk hoofdletters gebruikt: alleen bij het eerste woord en bij eigennamen. De tweede conventie is aan het Engels ontleend en leidt juist tot zo veel mogelijk hoofdletters: behalve het eerste woord krijgt elk zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord, werkwoord, bijwoord en telwoord een hoofdletter.

Deze tweede conventie zou, aldus Renkema, in opmars zijn. Voor namen van kranten en tijdschriften beveelt hij aan de schrijfwijze te volgen die de redacties van deze bladen zelf hanteren. Bij titels van publikaties kan men echter het best ‘de algemene regel’ volgen: het eerste woord met een hoofdletter, evenals elk zelfstandig en bijvoeglijk naamwoord, werkwoord, bijwoord en telwoord. De Engelse conventie dus.

Op eigen houtje

Natuurlijk volgt Renkema zijn eigen aanwijzingen op. Zodoende vindt men in zijn lijst van geraadpleegde literatuur (blz. 199 e.v.) een overvloed aan hoofdletters. Enkele voorbeelden: Aanwijzingen Inzake Indeling en Stijl van Ambtelijke Stukken; Hoe Schrijf ik een Scriptie; Schrijven en Gelezen Worden; In Verzorgd Nederlands en Prettig Leesbaar; Wie dit Leest Is Gek; Wartaal en Wantaal in Nota's en Rapporten; Turbo-Taal.

Vóór dit advies over hoofdletters in titels van publikaties pleit dat de Angelsaksische gewoonte de charme van de eenvoud lijkt te hebben: Renkema ontslaat degene die citeert van de plicht om na te kijken hoe de auteur zelf hoofdletters in de titel plaatste. Literatuurlijsten kunnen nu probleemloos van kleine letters en hoofdletters worden voorzien.

Niettemin is iedereen verplicht bij bronvermelding nauwkeurig te werk te gaan. Men kan nu eenmaal niet lukraak woorden toevoegen, weglaten of veranderen. Citeren doen we immers altijd letterlijk, en dat geldt ook voor titels. Het valt niet goed in te zien waarom men zich wat de hoofdletters betreft wel afwijkingen zou mogen permitteren. Als het écht niet anders kan, bijvoorbeeld doordat de titel geheel in kapitalen of in kleine letters is gedrukt, past men al jaren de eerste conventie toe: alleen aan het begin en bij eigennamen een hoofdletter.

Namen van wetten

Voor namen van wetten e.d. geldt nog steeds de regel die (onder nummer 6 en 79) geformuleerd is in de Aanwijzingen voor de wetgevingstechniek (Staatscourant 1984, 52). Deze regel bepaalt dat het eerste woord van een hoofdletter moet worden voorzien; zonder goede reden dient men verder geen hoofdletters te plaatsen. Sinds 1984 hebben deze aanwijzingen algemeen navolging gevonden, zowel bij de naamgeving van wetten als bij die van voorontwerpen. Daarom schrijven we bijvoorbeeld Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen. Ook instanties worden sedertdien gekort op hoofdletters: we schrijven Nationale ombudsman en Nederlandse orde van advocaten. Voor namen van wetten en ontwerpen is het juist déze conventie die momenteel in opmars is.

Renkema raadt weliswaar aan de citeertitel te volgen, maar op nieuwe wetten of wetsontwerpen acht hij de ‘algemene regel’ (= Angelsaksische conventie) van toepassing. Men moet dus schrijven: Wet algemene bepalingen milieuhygiëne (zijnde de citeertitel van een bestaande wet) naast Wet Regeling Vorderingsrecht Belangenorganisatie (dit is een wetsontwérp). De inconsistentie stijgt ten top.

Dubieuze redenering

Renkema's presentatie van de regels is wel heel curieus. Hij stelt eerst dat er voor titels van publikaties twee conventies zijn en dat de tweede aan de winnende hand is. Vervolgens schrijft hij dat men bij nota's het best ‘de algemene regel voor titels kan volgen’. De algemene regel! Wat eerst nog een conventie aan de winnende hand was, is enkele regels verder al een algemene regel. Dit kan natuurlijk niet.

De intussen vertwijfelde scribent is na aandachtige lezing van blz. 150 uit de nieuwe Schrijfwijzer weinig wijzer geworden. Het lijkt erop dat Renkema de Angelsaksische hoofdletterconventie ingang wil doen vinden. Daarmee zijn we terug bij het hoofdlettergebruik van voor 1954. Het Groene Boekje staat juist een sober gebruik van kapitalen voor ten gunste van een rustig tekstbeeld. De Aanwijzingen voor de wetgevingstechniek hebben dat streven voorbeeldig voortgezet. De nieuwe Schrijfwijzer echter dreigt op dit punt tot chaos te leiden. Als we er te veel gezag aan toekennen, zijn we zo weer Terug bij de Tijd dat de Hoofdletter Hoogtij Vierde!