Onze Taal. Jaargang 59

[p. 159]

Van woord tot woord
Feministicisme

Marlies Philippa

Had mevrouw Daan een harde tik nodig om van tikgeit tikbok te worden (zie het februari/maartnummer van Onze Taal op blz. 25) nadat zij als initiatiefnemer (niet -neemster) een secretariaat op zich genomen had, ikzelf moet er als secretaris van de Vereniging van Oudgermanisten nog voortdurend op wijzen dat ik geen secretaresse ben. Een secretaresse heeft tenslotte een andere functie.

Soms is de functie gelijk, maar verdwijnt de vrouwelijke vorm. Mijn huisarts wil geen dokteres heten en mevrouw Vos in Utrecht zou ik niet durven aanspreken met burgemeesteres, noch met burgemeesterse. Ik ben doctor en noem me niet doctores evenmin als ik vroeger dra voor mijn naam zette. Als medewerkster neem ik deel aan allerlei activiteiten en als docente schijn ik niet onverdienstelijk te zijn, maar mijn beroepsaanduiding was vroeger wetenschappelijk medewerker en tegenwoordig universitair docent. Hooglerares of professores zal ik nooit worden.

Verarming tegenhouden

Ik zit er niet zo mee, met die mannelijke functiebenamingen. Als een goed-feministische invulling maar mogelijk is! Ik ben het dan ook absoluut niet eens met de opmerking van J. Beishuizen dat met de benaming ‘geneesheer-directeur’ geen vrouw kan worden aangeduid (juni-nummer van Onze Taal, blz. 104). Het is nergens voor nodig de functie geneesdamedirectrice te introduceren. Omgekeerd vind ik niet dat vrouwelijke functiebenamingen zonder mannelijke pendant mogen worden afgeschaft. Daarmee verarmt de taal. Ik ben zeer te spreken over mannelijke werksters en secretaressen/secretaresses. Verdoezelingen met -kundige leveren onwoorden op. De verloskundigen en verpleegkundigen zijn helaas al niet meer uit onze taal weg te denken, maar geef mij maar een mannelijke vroedvrouw of verpleegster aan mijn bed.

Soms willen mannen feministischer zijn dan de vrouw. Dat proef ik in het artikel van Johan van Hoorde in het juni-nummer van Onze Taal (blz. 102-103). Bij zijn beschouwing over meisjes en mannen in de sport heeft hij waarschijnlijk niet gedacht aan ‘onze jongens’ die het in Italië zo vreselijk hebben laten afweten.

Van Hoorde pleit voor geslachtsneutrale beroepsnamen. Als voorbeeld geeft hij weervoorspeller in plaats van weerman. Maar weervoorspeller is toch ook mannelijk? Weervoorspelkundige is dat niet!

Man inclusief vrouw

Helemaal niet goed word ik van gezochte woorden als menskracht, mensuren en mensjaar. In dat kader zijn ook bemensen, allemensenvriend en mens over boord te verwachten. Het woord man in zijn oorspronkelijke betekenis dreigt verdrongen te worden. Laat ik, vrij ‘vertaald’, iets herhalen uit een stuk dat ik jaren geleden (1983, blz. 88) in Onze Taal heb geschreven. Man was aanvankelijk sekse-neutraal.

In het Nederlands zijn er nog tal van resten die aan die oude betekenis herinneren. Verborgen, zoals in iemand/niemand ‘een/geen mens’ of in de verzwakte vorm men ‘de mensen’ (Duits man), maar ook heel openlijk in bepaalde gebruikswijzen en uitdrukkingen. Van Dale noemt ‘mens’ zelfs als eerste betekenis onder het lemma man. Als voorbeelden daarbij geeft hij onder andere: ‘Als de nood aan de man komt’ en ‘Zij kregen een gulden de man’. Als je zegt ‘Er werd twintig man ontslagen’, kunnen daarmee zowel mannen als vrouwen worden bedoeld. De laatste tijd hoor je nogal eens zinnen als ‘Ons team bestaat uit drie man en vier vrouw’, zinnen voortspruitend uit een verkeerd soort feministische emancipatiedrang en getuigend van taalkundig onbegrip. Man sluit de vrouwen al in en vrouw kan in het meervoud niet zonder uitgang voorkomen. Man in de betekenis ‘mens’ heeft de meervoudsvorm man, en man ‘mannelijk mens’ de vorm mannen.

On naast homme

Nogal zuur voor de propageerders van menskracht en aanverwante woorden is dat mens zelf een afleiding is van man. Mens is ontstaan uit manniska/men-

[p. 160]

neske ‘menselijk’, een bijvoeglijk naamwoord bij man ‘mens’. Toen man eenmaal de betekenisverenging tot ‘mannelijk mens’ had ondergaan, was het in de betekenis ‘mens’ niet zo praktisch meer en werd een nieuw woord noodzakelijk: het gesubstantiveerde adjectief menneske/mensch(e)/mens. Het proces is een beetje vergelijkbaar met het Engels, waar dezelfde betekenisverandering van man is opgetreden en waar vaak human wordt gezegd als wij van mens spreken.

Je kunt je afvragen waarom man de benaming voor een mannelijk mens is geworden. Ik acht het niet uitgesloten dat de patriarchale maatschappij hier iets mee te maken had. De man was immers de mens bij uitstek en de vrouw niet veel meer dan zijn bezit. Interessant is dat een zelfde betekenisontwikkeling zich in het Frans heeft voorgedaan. Uit het Latijnse homo - niet de -fiel of -seksueel, maar de sapiens, de ludens, dus de mens - kwam enerzijds on ‘men’ voort en anderzijds de homme, de ‘man’.

Als feministe vind ik dat de vrouw onder alle man het beste mens is, maar mijn taal is mij te lief en mijn taalkundig bewustzijn te sterk om feministische woorden als verpleegkundige of feministicistische als mensjaar te kunnen waarderen.