Onze Taal. Jaargang 59

[p. 132]

Nederlandstalige informaticatermen

Cees Kleinveld - voorzitter subcommissie Nederlandstalige informatica-terminologie NNI/BIN

Onder de naam ‘Nederlandstalige informatica-terminologie’ is al geruime tijd een normalisatiecommissie van het Nederlands Normalisatie-instituut (NNI) aan het werk, in nauwe samenwerking met het Belgische Instituut voor Normalisatie (BIN). Nu zult u zeggen: is er al niet genoeg gepubliceerd over deze materie? Het antwoord is even kort als verrassend: er is te veel. Waarom dan nog meer, als er al te veel is? Om dat duidelijk te maken, moeten we iets dieper ingaan op het probleem dat ontstaan is, hoe men daarop gereageerd heeft, en hoe het werk van het NNI daarin past.

Cees Kleinveld, 45 jaar, is vanaf 1974 in de informatica werkzaam. Sinds 1985 is hij lid van de normcommissie ‘Terminologie in de informatica’, waarvan de laatste drie jaar als voorzitter. Vanaf 1987 is hij tevens directeur van CEBES, een bureau voor administratieve en industriële automatisering.

Normalisatie zorgt ervoor dat audiocassettes in alle recorders passen, dat een stekker overal in huis in een stopcontact (wandcontactdoos) past, dat de achterlichten van auto's dezelfde kleur rood hebben. Ook de spelling van onze taal is eigenlijk een voorbeeld van normalisatie. Normalisatie bestrijdt overbodige verscheidenheid en is mede daardoor kostenbesparend. Ze werkt een goede communicatie in de hand, en verarmt het taalgebruik opzettelijk met het doel meer duidelijkheid te verschaffen. Om duidelijk te kunnen zijn, moeten we ons beperken in onze woordkeus.

Spraakverwarring

De terminologie in de informatica stamt voornamelijk uit de Angelsaksische hoek: Amerikaans en Engels. Aanvankelijk was dit geen probleem. Informatica was geen algemeen gebruikt iets; een select groepje vaklui bemoeide zich ermee, en voor hen was Engels doorgaans geen hinderpaal. Er ontstaat pas een probleem als de groep groeit, vooral als ook mensen mee gaan doen die niet dezelfde voorkennis hebben. In de informatica is dat nu ook het geval. Het gebruik van en de omgang met de computer is binnen een generatie toegenomen van niets tot iets dat de hele samenleving raakt.

Zo is door de bredere verspreiding van de computer behoefte ontstaan aan een terminologie die aangepast is aan de voertaal. Bij ons en in Vlaanderen is dat het Nederlands. Inmiddels hebben veel fabrikanten hun best gedaan om hun handleidingen en instructiemateriaal te vertalen, ieder voor zich en ieder op zijn eigen wijze. Ook samenstellers van woordenboeken hebben een duit in het zakje gedaan. Al met al is het een enorme rijstebrijberg van termen geworden, goed bedoeld, maar niet erg effectief. Helaas zijn dezelfde begrippen niet op dezelfde manier vertaald, waardoor een enorme spraakverwarring is ontstaan. Het is niet voor iedereen duidelijk dat met diskette, floppy, wiebelschijf en slappe schijf hetzelfde ding wordt bedoeld.

Erkenning van de norm

De normcommissie probeert nu orde te scheppen in de chaos. Het doel is te komen tot een praktische, hanteerbare norm met Nederlandstalige termen in de informatica. De norm kan worden gebruikt bij het onderwijs, bij vertalingen, als bijlage bij leerboeken, kan als basis dienen voor contracten, of worden gebruikt door de wetgever. Wat nodig is, is erkenning en aanvaarding van de norm.

Bij de afzonderlijke vertalingen ontbrak de noodzakelijke autoriteit om een bepaalde term ingang te doen vinden. Tenslotte is de mening van de ene fabrikant niet noodzakelijk beter dan die van de andere. Dat is nu precies wat de normcommissie probeert te doen: het verlenen van autoriteit aan een bepaalde term. Van de tien vertalingen van een bepaald begrip er negen weggooien. Spijtig voor hen die in hun handboeken deze afgedane termen hebben gebruikt. Zij zullen de herdrukken moeten aanpassen. Inmiddels ingeburgerde begrippen, zoals computer, gaan we niet meer vervangen door een Nederlands woord. Dergelijke termen behoren nu tot onze taal.

Wellicht vraagt u zich af: waaraan ontleent de commissie haar autoriteit? Waar haalt ze het recht vandaan om

[p. 133]

ons zo de les te lezen? Welnu, een en ander hangt samen met de werkwijze van normalisatie-instituten. Elke commissie daarvan is samengesteld uit leden die ieder een grote achterban hebben. Veel partijen zijn vertegenwoordigd, waardoor een platform ontstaat dat een breed draagvlak in de samenleving heeft. De commissie voor Nederlandstalige terminologie bestaat uit leveranciers van programmatuur en apparatuur, mensen uit het onderwijs, vertalers, taalwetenschappers, publicisten, overheid, kortom, vogels van zeer verschillende pluimage. Samen proberen we zo objectief mogelijk te komen tot één standpunt.

Werkwijze

Normalisatie kost tijd, zeker normalisatie achteraf. Vandaar dat we niet alles tegelijk doen. Als eerste project worden algemene termen uit de informatica genormeerd, ongeveer 600. Dit zijn begrippen die men dagelijks nodig heeft bij het normale gebruik van een computer, of zelfs al nodig heeft om advertenties te kunnen vergelijken. Na de algemene termen volgt een hoofdstuk Tekstverwerking en Desktop-publishing (wie weet van deze term iets moois te maken?). Daarna volgt Datacommunicatie. De rest is nog niet gepland.

In de loop van de tijd is een aantal uitgangspunten geformuleerd voor de werkwijze van de commissie:

-	de norm moet praktisch en bruikbaar zijn, met een hoge acceptatiegraad
-	gangbaar taalgebruik wordt geaccepteerd (computer, record, cursor)
-	als er een goed Nederlands equivalent is, laten we dat prevaleren boven een Engelse term (indelen boven formatteren, aanmelden boven aanloggen)
-	alle termen zijn gebaseerd op een definitie, zo mogelijk afkomstig van internationale normalisatie
-	creatief taalgebruik gaan we niet uit de weg. We zijn niet bang om een nieuw woord te bedenken als het goed klinkt. Tenslotte heeft brommer het ook gewonnen van rijwiel met hulpmotor.

De rol van u en Onze Taal

Taal ontstaat pas in het gebruik. Een aantal taalgebruikers leest Onze Taal, en blijkens de reacties zijn dit bijna altijd kritische taalgebruikers. Vandaar dat met ingang van dit nummer een artikelenserie wordt gestart onder het motto ‘Hoe moet het heten?’ In deze artikelen worden hete hangijzers besproken die de commissie is tegengekomen. Net zoals in de komende norm wordt daarbij uitgegaan van wat iets voorstelt, wat het betekent. Pas als je weet wat iets is, kun je zinvol debatteren over hoe het moet heten. Met de serie proberen we een breder draagvlak te bereiken voor de voorgestelde termen. Ook hopen we gewoon op hulp bij problemen waar we zelf niet uitgekomen zijn. Uw reacties zijn dus welkom; ze kunnen worden gericht aan de redactie.