Onze Taal. Jaargang 59

[p. 130]

De spraakmakers
‘Wonen op Hemelsblauw 23 - prachtig toch?’

Peter Burger

‘Ze woonde in zo'n nieuwbouwwijk, / de rondweg heette Groentela, / eerst kreeg je Snijboon, daarna Sla, / ten slotte kwam Radijsje.’ Zo begint een liedje van Jan Boerstoel over vreemdgaan in de jaren tachtig. De woonerven en de rijen flats waarmee de groeikernen van de jaren zeventig en tachtig werden gevuld, vroegen om nieuwe en andere straatnamen. Namen die de jonge buitenwijken een aura van historie en landelijkheid verleenden: men woont daar niet in straten, maar in dreven, gaarden, banen, werven en weiden, en de onmiskenbaar authentieke gh's en ae's in de namen van de wijken (Seghwaert, Buytenwegh) betekenen dat het gebied ouder is dan het er uitziet. De meeste groeigemeenten begonnen met een vogelbuurt en een schrijversbuurt. Maar hoeveel inheemse vogels of vaderlandse schrijvers zijn er? Dit bracht de straatnaamgevers steeds verder van huis en dat bracht ons de Furkabaan, de Da Sangalloruimte en de Kurosawastrook.

De heer G. Hoving is hoofd van de afdeling Bevolking van het gemeentehuis in Zoetermeer en secretaris van de Commissie Straatnaamgeving.

Sommige mensen vinden dat de straatnaamgevers het te ver zoeken. Volgens G. Hoving, lid en sinds 1987 secretaris van de Commissie Straatnaamgeving in Zoetermeer, is het een kwestie van wennen. Op veel van ‘zijn’ straatnamen is hij zelfs ronduit trots. Een gesprek over de plattegrond van een stad waarin het Kangoeroepad parallel loopt aan de Australiëweg: Zoetermeer, de enige plaats in Nederland waar je op Ultramarijnblauw, Transparantbruin of Nevelgrijs kunt wonen.

Mandela

De Commissie Straatnaamgeving adviseert het college van burgemeester en wethouders. In Zoetermeer bestaat de commissie uit vertegenwoordigers van de vier grootste politieke partijen (VVD, PvdA, D66 en CDA), de directeur van het postkantoor, de hoofddirecteur van de gemeentebedrijven, een lid van het historisch genootschap Zoetermeer en een kunstcriticus.

Hoe wordt een nieuwe straatnaam geboren? De secretaris: ‘De commissie stelt een advies op aan het college van burgemeester en wethouders. Het college neemt dat advies over, dan gaat het door naar de raad, en de raad stelt het vast. Er zijn in Zoetermeer nog nooit moeilijkheden geweest over straatnamen.’

Alle straatnamen die door de commissie zijn voorgedragen, zijn tot nu toe aangenomen. Maar voor die tijd sneuvelen er wel eens voorstellen. Onlangs heeft de PvdA gevraagd of er een straat naar Mandela genoemd kan worden. ‘De commissie wilde daar niet aan. We hebben geen gebied met politici, en je kunt toch moeilijk Mandela tussen de watergeuzen zetten, of in een buurt met meisjesnamen tussen Anna en Jacoba. Want we streven in Zoetermeer in de eerste plaats naar herkenbaarheid in de naamgeving.’

Groentela

Herkenbaarheid wil zeggen dat iedere buurt een eigen thema heeft. Dat ideaal werd in Zoetermeer in etappes bereikt.

‘Het dorp bestond natuurlijk al, met namen als Dorpsstraat, Molenstraat, Schoolstraat, namen die je overal hebt. In de nieuwbouw van na de oorlog zijn zeehelden vernoemd, schilders, dichters, verzetsmensen uit Zoetermeer, het koningshuis... Daar was vroeger geen straatnamencommissie voor nodig: burgemeester en wethouders bedachten die namen en stelden ze voor aan de raad. Maar toen de uitbreiding kwam, in 1966, is de Commissie Straatnaamgeving ingesteld.’

Sinds 1966 steeg het inwonertal van Zoetermeer van 10.000 tot tegen de 100.000. De commissie heeft in de loop van haar bestaan voor meer dan 800 straten een naam moeten bedenken. In de eerste nieuwe wijk, Palenstein, werden zowel ambachtsheren vernoemd als watergeuzen, dominees en pastoors. In Driemanspolder ontmoeten Boerhaave, Dunant en Van Leeuwenhoek Graaf Jan, Willem de Zwijger en Claus. Hoving: ‘Dat is nog een beetje onsamenhangend gebeurd.’

Maar bij de inrichting van Meerzicht begon het te dagen: ‘Daar is men al een beetje een ander systeem gaan toepassen. Alle straatnamen eindigen op water: het Ganzewater, het Groenewater. De hoofdstraat heet Meerzichtlaan. Toen is men topografische namen gaan gebruiken als Westland, Smallingerland, Fivelingo. En daarna bergen: Bisschopsberg, Braamberg, Cauberg. De straat die daartussendoor loopt, heet Berglaan: daar komen de straten op uit die eindigen op berg. Daar zie je al een bepaalde structuur.’ In de wijk Buytenwegh de Leyens komen de Bessie Smithrode en de Sibeliusrode uit op de Muzieklaan; de Filmlaan voert naar de Buñuelstrook en de Bert Haanstrastrook. Het Groentela-systeem van Boerstoel in optima forma. Hoving: ‘In Seghwaert hebben we een Akkerdreef, daar komen allemaal straten op uit die eindigen op akker, dat zijn groenten: Prei-, Radijs-, Tomaten-, Witlofakker.’ De Haussmannruimte en de Hippodamusruimte komen uit op de Ruimtebaan; Muizenweide en Paardenweide op de Weidedreef.

Waar komen de namen vandaan? ‘Uit woordenboeken en encyclopedieën. Ik ben ook weleens naar het Scheepvaartmuseum in Amsterdam geweest om namen van boten te bekijken. Of naar de Nederlandse vereniging van architecten.’

Krijgen de belangrijkste kunstenaars langere straten? Is de Haanstrastrook even lang als de Hitchcockstrook? ‘Nee, zo werkt dat niet. Het gaat meestal op alfabetische volgorde, zodat je de structuur kunt zien als je binnenkomt in die wijk. Ik woon zelf in de Spieringsloot; aan de ene kant is de Salamandersloot, aan de andere kant de Stekelbaarssloot.’

Zaansgroen

Door deze opzet lijkt de nagestreefde herkenbaarheid al optimaal gewaarborgd. Maar het kan nog mooier. Zoetermeers nieuwste wijk, Rokkeveen, is

[p. 131]

niet alleen met unieke namen ingericht, maar ook volgens een tot in de finesses doordacht systeem. De bezoeker die hier goed oplet, moet de vraag bij het eerste bezoek na de verhuizing ‘Konden jullie het makkelijk vinden?’ volmondig bevestigend kunnen beantwoorden.

Rokkeveen is de trots van Hoving. ‘Daar hebben we heel bijzondere namen, die je waarschijnlijk nergens anders in Nederland vindt.’

Het stratenplan van Rokkeveen is ingevuld met (edel)stenen, meisjesnamen, wereldverbeteraars en kleuren. Een Houtbuurt is nog in ontwikkeling. De straatnamenlijst van de Kleurenbuurt leest als de aanbieding van een verffabriek: Donaublauw, Gravelrood, Meekrapbruin, Flessegroen, Ambergeel, Ivoorwit.

Niet elke kleur was geschikt: ‘Briljantgeel - prachtige naam, maar je krijgt daar ook een Edelstenenbuurt, waar wel Briljant in voor zal komen, dus die moet je er uithalen. Zo ga je dus selecteren. Legergroen, dat is niet doorgegaan. Luchtmachtgrijs ook niet. Daar waren bezwaren tegen. Marineblauw heeft het wel gehaald.’

Elke kleur heeft een eigen gebied. Hoving leest met onverholen enthousiasme lijsten namen voor: ‘Bronsgroen, Cypresgroen, Lentegroen, Zaansgroen... Ambergeel, Barietgeel, Cadmiumgeel... En we hebben ook bruin: Siënabruin, Sepiabruin...’ Tussen het witte en het gele gebied loopt de Witgeellaan, tussen het gele en het groene gebied de Geelgroenlaan. Toegangswegen heten Kleurlaan, Tintlaan en Pastellaan; langs het kleurengebied lopen de Palet- en de Spectrumsingel; overblijvende ruimte is opgevuld met paden: het Lakpad, het Hoogglanspad, het Zijdeglanspad - ‘om ook een beetje bij de kleuren te blijven’.

Toch waren mooie namen geen doel op zichzelf. Hoving: ‘De commissie is er niet op uit om mooie namen te verzinnen. Herkenbaarheid is het eerste waarover gesproken wordt. Maar als u het mij vraagt, ik vind het wel mooi, ja. “Ik woon op Hemelsblauw nummer 23” - bijvoorbeeld. Dat is toch prachtig?’

In een andere buurt van Rokkeveen dragen de straten meisjesnamen. Wie het kleurensysteem bestudeerd heeft, zal vermoeden dat de Moeder Theresasingel niet toevallig uitkomt op de Meisjessingel en zo meisjes en wereldverbeteraars verbindt. De meisjesnamen eindigen op gang: Elviragang, Mariskagang, Xantippegang. Waarom gang? ‘Dat is de bepaalde loop die een vrouw heeft’, aldus Hoving. ‘We hadden ze ook tred kunnen noemen.’

De edelstenen hebben geen achtervoegsel. Hoving: ‘Aquamarijnlaan gaat nog wel, maar Aquamarijnstraat haalt het toch weer een beetje naar beneden. “Ik woon aan de Aquamarijn”, dat is toch mooi?’

Rozenwater

In Almere werd een Guppiestraat weggestemd, omdat de jeugd guppie kent als scheldwoord. Een Amersfoortse Maagdenstraat werd na protest van de toekomstige bewoners omgedoopt tot Badelochstraat. Ook in Zoetermeer is het niet altijd mogelijk om iedereen tevreden te stellen.

‘Toen we het Rozenwater kregen, gaf dat commentaar, en ook om de Pruimengaarde moest iedereen even lachen. Het is maar wat je gek noemt. Ik ben zelf van Drentse afkomst. Als ik hier namen noem die in Drenthe voorkomen, dan lachen ze zich kapot. Ik heb een tante Tiet, dat heb ik nooit gek gevonden, want een borst noemen wij geen tiet maar tet. Dus Ted de Braak, daar moeten wij om lachen.’