Onze Taal. Jaargang 59

De senior gaat het helemaal maken

E. van der Spek

Welke benamingen zijn voor oudere mensen in omloop en waaraan geven zij de voorkeur? Over deze vraag, die ik in het aprilnummer van vorig jaar stelde, hebben zich vooral de ouderen zelf gebogen. Blijkens de reacties is onze oproep door verschillende instanties overgenomen, in één bejaardencentrum werd er zelfs een gespreksgroep aan gewijd. De meeste reacties richtten zich op neutrale benamingen; slechts één inzender waagde zich aan een inventarisatie van scheldwoorden, waarbij het Vlaamse ouwe tettenzot (tet = vrouwenborst) het meest opmerkelijke lemma was.

Wanneer geplukt?

Uit de reacties spreekt vooral verwarring over het grote aantal termen dat in omloop is om ouderen aan te duiden. Daarbij is bovendien niet altijd duidelijk wie tot welke groep behoort. Zo worden naast de term derde pluk ook de gallicismen derde leeftijd (troisième âge) en vierde leeftijd gebruikt, maar er bestaat onenigheid over de leeftijdsgroep die met deze termen aangeduid wordt. Eén informant laat de vierde leeftijd bij zeventig jaar beginnen, een ander stelt tachtig als minimum. Overigens blijkt er in België een systeem van pensioensparen te bestaan dat derde-leeftijd-sparen genoemd wordt. Zou je daar nog aan mogen deelnemen als je de vierde leeftijd hebt bereikt?

De bovengenoemde termen maken duidelijk dat er behoefte aan bestaat de groep van ouderen verder onder te verdelen. Dat is logisch: deze groep is zeer groot en divers van samenstelling, en vitale jongbejaarden van 65 weten zich door een generatiekloof gescheiden van hun hoogbejaarde voorgangers. Deze behoefte uit zich onder meer in een groot aantal groepen plussers: naast 65-plussers wordt ook gesproken over 55-, 60-, 70- en zelfs 80-plussers. Al deze leeftijdsgrenzen geven voor de betrokkenen blijkbaar een bepaalde cesuur aan. Daarnaast wordt, volgens een informant, de term plussers ook in generieke zin gebruikt, zonder dat duidelijk is wat daarvoor de minimumleeftijd is.

Alle plagen van Egypte

De voorkeuren van de ouderen lopen redelijk parallel. Een woord waaraan iedereen de pest lijkt te hebben, is vergrijzing: ‘grauw, triest en neerdrukkend’ schrijft een informant; een ander noemt het ‘kleurloos, grauw, armoedig’. Wat daarbij meespeelt, is dat men dit woord gevaarlijk acht bij de vorming van maatschappelijke vooroordelen, zoals die ook besloten liggen in grijze golf. In een brief wordt dit vooroordeel als volgt weergegeven: ‘De vergrijsden maken immers de gezondheidszorg zo duur, ze werken niet meer maar genieten toch inkomen, alle plagen van Egypte die

[p. 28]

onze maatschappij treffen, worden op deze groep afgeschoven - met uitzondering van Aids dan altijd.’ Twee keer wordt als alternatief voor vergrijzing de term verzilvering voorgesteld, ‘wat een bekroning inhoudt, een erkenning, zij het dan in jaren’.

Bij het kiezen van de meest passende benaming twijfelen de inzenders tussen een neutrale term zonder opsmuk - zoals ouderen - en een licht-eufemistische benaming, zoals senioren. Eufemismen die er te dik opliggen, zoals de andere jaren of het Amerikaanse modern maturity, worden afgewezen. Senior lijkt in het algemeen de voorkeur te hebben. Uit Vlaanderen komt nog tot ons de afgeleide term seniorie voor een luxe verzorgingsflat, terwijl in Duitsland het woord Seniorenteller in gebruik blijkt te zijn voor een niet al te grote portie in hotels en restaurants.

Nieuwe doelgroep

De term senior is overigens een weerspiegeling van een andere tendens, die haaks staat op de denkwijze die uit de term vergrijzing spreekt. Ziet degene die over vergrijzing spreekt de oudere vooral als een sociaal en logistiek probleem, degene die senior zegt, denkt eerder aan toekomstige marketing-mogelijkheden. ‘De Derde Jeugd zal een steeds belangrijker consumentendoelgroep worden’, schrijft Willem Pijffers in Niet goed, geld kwijt. ‘Welgestelde positieve senioren (WEPS), verenig u! Kom van die snorfiets af, en laat de grijze motor krachtig knallen.’ Deze tendens zou het denken over ouderen onbewust op een positieve manier kunnen beïnvloeden. Maar de pensioenadviseur van wie ik onlangs een mailing kreeg met de kreet ‘als u eerder aan de surfplank denkt dan aan de eendjes in het park’ lijkt toch een iets te rooskleurig beeld van zijn doelgroep te hebben.

Met dank aan: M. Graafmans, J. Th. M. Loer-Olivier, G. Aerts, H. Janssen, R. Muschter, W. d'Haeyer en R. Thys.