Onze Taal. Jaargang 57

[p. 124]

Reacties

Chelatietherapie
J. Granaada - orthopedisch chirurg, Hoogeveen

De interessante bijdrage van L. de Bruijn op blz. 89 van het juni-nummer (‘Onze groeiende woordenschat’) vraagt om enige correctie en aanvulling. Het gaat om de term chelatietherapie. Dit woord heeft een onverdiend trieste vermaardheid gekregen op grond van een eigenschap die deze behandeling niet heeft. De zogenoemde chelatietherapie is erkend waardeloos waar het gaat om ‘verwijdering van overtollig kalk uit de bloedvaten’.

Overigens is de term geen nieuw woord; hij heeft een al wat langer medisch verleden. Het woord kon pas tot de lekepers doordringen toen kwakzalvers en andere minder bonafide genezers zich van de techniek, met de eraan verbonden financiële consequenties, meester maakten.

De bonafide chelatietherapie heeft al jaren haar nut bewezen bij het elimineren van bepaalde metalen (koper, lood, kwik) uit het circulerende bloed in geval van vergiftiging met deze stoffen.

De ‘chelatietherapeut’ die beweert overtollig kalk uit de bloedbaan te kunnen verwijderen en deze therapie toepast, zal op niet mis te verstane wijze door een medisch tuchtcollege terecht worden terechtgewezen.

Haarlem
J.M. van der Horst - Leiden

Haarlem is een mooie stad. Er wordt beweerd dat daar het beste Nederlands te horen is, maar dat is niet waar. Verder denken sommigen dat Laurens Jansz. Coster, een Haarlemmer, de boekdrukkunst heeft uitgevonden. Ook niet waar. Waarom zijn standbeeld toch gehandhaafd blijft, kan de gemeentearchivaris van Haarlem niemand bevredigend uitleggen. We moeten dus voorzichtig zijn met wat er over Haarlem beweerd wordt.

Zo was in het juni-nummer van Onze Taal te lezen dat mijn wekelijkse taalrubriek ook in het Haarlems Dagblad verschijnt. Niet waar natuurlijk. Opnieuw gaat Haarlem onverdiend met de eer strijken.

De bron van deze nieuwe Haarlemse mythe zou kunnen zijn het feit dat mijn taalcolumn inderdaad korte tijd in het Haarlems Dagblad verscheen. Juist op het moment toen een van de schrijfsters van de rubriek mij ruim een half jaar geleden opbelde...

Hoe is dat zo gekomen? In Haarlem moeten ze gedacht hebben: wij spreken het allerbeste Nederlands, wij hebben de wereld de boekdrukkunst geleverd, noblesse oblige, wij willen een taalrubriek in onze krant. En als we die voor de helft van de prijs uit Leiden kunnen overnemen, maken we voor een koopje goede sier.

Dat viel tegen. Waardeloze duffe stukjes bleken het te zijn, die niemand in Haarlem las. Zo min vond men ze, dat het Haarlems Dagblad zelfs niet de moeite nam mij te berichten dat het met publikatie ervan ging stoppen. Om nu te voorkomen dat er over honderd jaar weer een onverdiend standbeeld wordt opgericht, verklaar ik graag dat genoemde taalrubriek uitsluitend verschijnt in het Leidsch/Alphens Dagblad.

Slaande ruzie?
Drs. Lien de Graaf - oud-medewerkster WNT, Oegstgeest

Bij het nadenken over ‘Reddend zwemmen’ (artikel van mr. M.F. Hennus, juni 1988, blz. 95) kwamen mij tegenwoordige deelwoorden in de gedachten, die oneigenlijk gebruikt worden.

Slaande ruzie. De ruzie slaat niet, maar de ruziemakers.

Staande receptie. Degenen die de receptie geven en die haar bezoeken, blijven staan.

Een staande ovatie. Het publiek gaat staan.

Vallende ziekte. De lijder aan epilepsie valt.

Een lopend buffet. De gasten lopen langs het buffet en bedienen zichzelf. Een zittend leven. Niet het leven maar de persoon zit.

Het is duidelijk dat de tegenwoordige deelwoorden in bovenstaande uitdrukkingen een andere functie vervullen dan bijvoorbeeld in een lopend vuurtje, liggende gelden of gillende keukenmeiden.

Kennen de lezers van Onze Taal nog meer uitdrukkingen met oneigenlijk gebruikte tegenwoordige deelwoorden?

‘MT’ is ongevaarlijk
F.W.N. ten Sijthoff - Vogelenzang

Op blz. 116 van het juli/augustusnummer worden in twee rubrieken voorbeelden gegeven van het gebruik van letters in ‘LNS’, letternaamspelling. Uit de periode dat ik in Engeland gewoond heb, herinner ik me een voorval tijdens een bezoek aan onze smeeroliefabriek in Manchester. Daar lagen op een terrein een groot aantal vaten opgeslagen met een voor mij totaal onbekende inhoud: MT. Bij navraag bleek dat de terreinbaas de vaten netjes gemerkt had met ‘MT’ ofwel ‘empty’, een aanduiding die, naar ik later vernam, algemeen aanvaard is in de petrochemische industrie.

[p. 125]

Snijdende artsen in de taal
Dr. P.A. van Keep - (niet-snijdend arts), medisch directeur Organon BV, Oss

Terugkomend op mevrouw Philippa's terugkomst (Onze Taal juni 1988, blz. 96), is het interessant erop te wijzen dat, nog steeds, in Engeland een arts, iemand die zijn medische opleiding met succes heeft afgerond en dus met doctor wordt aangesproken, van titel verandert wanneer hij zijn specialisatie heeft afgerond in een ‘snijdend’ vak zoals chirurgie of gynaecologie. Vanaf dat moment is hij niet meer een physician maar een surgeon. Hij zal zich dan ook met trots presenteren op wetenschappelijke bijeenkomsten als ‘Mister So-and-So’ en niet als ‘Doctor So-and-So’. Kennelijk is in deze tijd het prestige van de snijdende arts hoger dan dat van zijn minder agressieve collega.

Maker ‘Hongaarse Rhapsodie’
J.L. Heldring - Leidschendam

Het is jammer dat bij het gedicht ‘Hongaarse Rhapsodie’, op blz. 103 van Onze Taal juli/augustus 1988, niet de naam van de maker vermeld is. Deze is de Leidse student-dichter J.M.W. Scheltema, die in 1947 bij een onbetekenend opstootje door een politieagent werd doodgeschoten.

Naschrift redactie

Diverse lezers hebben ons attent gemaakt op de onvolledige vermelding bij ‘Hongaarse Rhapsodie’. Het gedicht is inderdaad van de hand van J.M.W. Scheltema; het verscheen oorspronkelijk in de bundel Chansons, Gedichten en Studentliederen (Amsterdam 1948). Komrij nam het op in zijn bloemlezing De Nederlandse poëzie van de 19e en 20e eeuw in 1000 en enige gedichten.

Niet willen begrijpen?
Herman Baljet - ex-leraar Nederlands, Wassenaar

In Onze Taal van juni betoogt de heer J.P. Knorren op blz. 97 dat de stijl der journalisten mede bepalend is voor de helderheid van hun teksten. Ik denk dat weinigen hem willen tegenspreken. Iedereen ontvangt (advertentie)weekbladen die ridicule staaltjes van wanjournalistiek bevatten. De heer Knorren zou uit dergelijke teksten moeten putten, wil hij zijn uitspraak met een deugdelijk praktijkvoorbeeld staven: warrige relaasjes, vol vaagheden, herhalingen, inwendige tegenspraak en misplaatst woordgebruik. Iedereen komt in zijn omgeving zulke krantjes met broddelberichtjes tegen.

Ik wil het hier toch even opnemen voor de journalist die het in extenso overgenomen fotobijschrift (een ‘artikel’ kan ik het niet noemen) in elkaar heeft geflanst. Reeds bij de eerste lezing begreep ik de strekking volkomen! En houdt u er rekening mee dat ik als abonnee van Onze Taal en ex-leraar Nederlands zo'n tekstje (dat mij daartoe nota bene wordt ‘aangereikt’) kritisch te lijf ga...

De weergave van de inhoud door de heer Knorren getuigt m.i. van een opzettelijk misverstaan. Het voorbeeld dat hij bespreekt, ondersteunt zijn stelling niet en doet de betreffende journalist onrecht.

Dat in de gewraakte tekst het woord uitrukken overdrachtelijk is gebruikt, wordt de lezer in de eerste zin meteen duidelijk, terwijl de tweede zin zelfs al meldt hoe de vork in de steel zit (de auto is nog in aanbouw).

Van de bijstelling textielhandelaar bij (brandweer)commandant schrikt geen enkele krantelezer: dit is een zeer journalistieke (lees: bondige) wijze van informatiebundeling.

Ten slotte moet ik twee pertinente onjuistheden in de weergave aanstippen.

1) Als ik schrijf: ‘Ik plaatste mijn kinderen binnen een halve minuut in een coupé van de internationale sneltrein, die vlak na mijn bliksemactie vertrok’, zal niemand daaruit willen lezen dat ik die trein deed vertrekken. Zo blijkt evenmin uit ‘De commandant haalde de in aanbouw zijnde wagen uit de carrosseriefabriek, die vlak na zijn bliksemactie failliet ging’ dat het faillissement uit de bliksemactie voortvloeide.

2) Als ik verder schrijf: ‘Mijn vrouw was verheugd over mijn kordate optreden, vooral omdat de kinderen toch al anderhalf uur later zouden aankomen’, geeft de bepaling toch al aan dat de opgelopen schade ernstig genoeg was. Zo ook is in ‘Burgemeester J.v.H. is verheugd over dit kordate optreden, vooral omdat de gemeente door het faillissement toch al f 40.000 aan vooruitbetaalde ombouwkosten kwijt is’ de burgemeester blij dat de schade tot f 40.000 beperkt blijft.

Met moedwillige verdraaiing bedrijven wij geen ‘taalwetenschap’.

Belabberd voorbeeldig Nederlands
Pieter Nieuwint - anglist, Faculteit der Letteren, Kath. Universiteit Brabant, Tilburg

Regelmatig werpt prof. dr. P.C. Paardekooper zich op als kampioen van Het Goede Nederlands, en hij doet dat in een geheel eigen stijl. Nog zeer helder staat me voor de geest hoe hij eens een lezing (afgedrukt in Onze Taal van januari 1983) begon met de mededeling: ‘In verband met taal heb je o.a. vier soorten mensen’, een volzin die ik uitvergroot en ingelijst boven mijn bed heb gehangen en waar ik nog immer intens van geniet. Ook in het laatste juni-nummer van Onze Taal (blz. 94) was het weer raak.

Daar begint Paardekooper zijn artikel Maak het kort aldus: ‘Die woorden van Oldenbarnevelt tegen z'n beul gelden zeker niet voor de kwebbelende buurvrouwen die praten om het contact met andere mensen (...).’ Hierover zijn minstens twee opmerkingen te maken: a) het is nog steeds een goede regel dat de titel van een stuk geen deel mag uitmaken van het stuk zelf; b) het is onzin om te zeggen dat een gebiedende wijs geldt (of niet geldt) voor wie of wat dan ook.

Ik doe nog maar eens een greep. ‘De radicaalste vorm van kortheid is steno’, staat er in de tweede alinea. Zowel qua

[p. 126]

inhoud als qua vorm is dat een uiterst bevreemdende mededeling. Wat de inhoud betreft: steno heeft helemaal niets te maken met kort en bondig taalgebruik; het is uitsluitend een efficiënt notatiesysteem. Wat de vorm betreft: volgens Paardekooper is steno dus een vorm van kortheid - ik begrijp best wat er bedoeld wordt, maar slechts zelden heb ik een eenvoudige boodschap zo onbeholpen geformuleerd gezien.

Even verderop: ‘Vooral bij grotere getallen krijg ik de kriebels als ik zevenhonderd achtenzeventig lees in plaats van de eenvoudige en overzichtelijke betekenisnotatie 778.’ Zo vind ik het zelf vooral bij koorts vervelend als ik 39,5^o heb. Ik begrijp hieruit dat Paardekooper bij kleinere getallen niét de kriebels krijgt als hij zevenhonderd achtenzeventig leest.

Nog zoiets: ‘Tot zover de kortheidseis voor gewone teksten.’ De kortheidseis voor gewone teksten? De slankheidseis voor mannequins? De duidelijkheidseis voor gebruiksaanwijzingen? In dezelfde alinea geeft Paardekooper een aantal varianten van niets en schrijft dan: ‘Ook bij heftige bevestiging is het eenvoudige ja niet meer voldoende (...)’, waaruit de scherpzinnige lezer de conclusie trekt dat bij heftige ontkenningen het eenvoudige ja ook al niet voldoende was. Ook hier wordt dus een eenvoudige mededeling ver-warrend onlogisch geformuleerd (een fout die overigens een zin later herhaald wordt).

Aangezien Paardekooper elders in zijn artikel beschrijft waar je een ‘slechte stilist’ aan herkent, neem ik aan dat hij zichzelf tot de categorie der goede stilisten rekent. Het zal duidelijk zijn dat ik zo vrij ben in dezen met hem van mening te verschillen - en echt niet alleen omdat een goed stilist slecht stilist zou hebben geschreven. De onjuistheid van de gedachte dat een (emeritus) hoogleraar Nederlandse Taalkunde automatisch perfect Nederlands produceert, wordt in Paardekoopers stuk afdoende aangetoond.