Onze Taal. Jaargang 57

De toren van Babel
Scheldmuseum
H. Heestermans

Mijn favoriete scheldwoord is gratekut. Niet dat u mij dat ooit zult horen zeggen, want ik ben een minzaam mens. Ik scheld nooit. Maar gratekut beantwoordt voor mij aan alles waaraan een scheldwoord moet voldoen. Het ideale invectief bestaat uit twee, drie of vier lettergrepen. Galbak, etterbuil, zakkewasser. Drie is het ideaalst. Eén of vijf mag natuurlijk ook, maar het doet toch afbreuk aan de kracht van het gezegde. Verder dient het scheldwoord uit harde, ploffende medeklinkers te bestaan. De p, de k en de t geven het woord een explosieve lading. Ook de s is een goede klank, want daarin kun je al je gemeenheid meesissen. Slijmbal, sloerie, serpent. In het archief van het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) in Leiden bevindt zich een kartonnen doos met het opschrift Coll(ectie) De Vooys. In de doos zijn twee dikke schriften opgeborgen. Die schriften zitten vol met kladblaadjes: aantekeningen van prof. dr. C.G.N. de Vooys, in leven hoogleraar Nederlandse taalkunde in Utrecht.

Jarenlang heeft hij alle scheldwoorden die hij hoorde of las, opgetekend. Die aantekeningen zijn vooral de vrucht van zijn leesarbeid in oude kluchten en in het WNT. Op een klein velletje zijn de scheldwoorden vastgelegd die bij de Utrechtse jeugd in 1921 in zwang waren. Natuurlijk overbekende als pestvent, snertvent, rotwijf en schooier, met veel p's, t's en essen. Maar ook thans minder gangbare als keien, piegem, klieder, lefferd en zwijnjak.

Hoe schold men vroeger?

Uit De Verwarde Jalouzy van Focquenbroch noteerde De Vooys lomp, ka· roonje (= kreng), jou ritze (= geil) varken, gulzig zwijn, teef, beest, schytvalk, fielt, galgebrok, bloode bok.

Zo te zien is er dus niet veel veranderd in 300 jaar.

Dat is maar schijn. In de kluchten van Coster lezen we bijvoorbeeld: ‘Suleken Jan achter lam, sulcken futselaer, sulcken Hennetaster.’ Verrukkelijk woord, hennetaster, en nooit meer te horen. Vier lettergrepen, twee t's. Wat het betekent? Het WNT geeft als verklaring: ‘Eigenlijk: man die de hen tast, doch overdrachtelijk: een man die zich uit gierigheid of vitzucht met de kleinigheden van huishouding en keuken bemoeit, of wel: een die zich door zijne vrouw voor allerlei huiswerk gebruiken laat, zich door haar laat regeeren of zich door haar laat bedriegen.’ (Hij tast letterlijk de hen om te voelen of er een ei in zit.) Een verluchtend citaat uit Noozeman's Bedrooge Dronkkaart (1648) luidt: ‘Hennetasters, van wijven dwang bezeten, Die geen duits bolletje zoude koopen, zonder hun vrouwe weten.’

Een geliefd scheldwoord voor een losbandige vrouw was mokke. Twee lettergrepen, lekkere dikke k's. In Duitse dialecten betekent het ‘zeug’! ‘Ba vuyle mocken, 't fy heete teeven’ staat te lezen in de Historie van Broer Cornelis Adriaensen (1569). Zo'n overgang van zeug of koe naar slet, sloerie, hoer komt meer voor. In het WNT staat het woord mos, dat vroeger mosse luidde en toen dus beter was als invectief. Het is ‘een thans verouderd Bargoensch woord voor meid in slechten zin. Mosse, blijkbaar hetzelfde woord

[p. 79]

als het in het Duitsche Bargoensch bekende mosche en hd. musche, dat ook een term is voor jonge koe, is een “in den mundarten verbreitetes wort für liederliches Weib”. Het woord is waarschijnlijk van Duitsche landloopers afkomstig.’ Hoe sloerie-achtig die mosse wel is, blijkt uit het laatste citaat dat het WNT opnam: ‘Een mosse, die hem wel te bedde sal diene’ (uit Veelderhande Geneuchlijcke Dichten (1600)).

Hoeveel het WNT ook weet, het weet niet alles. Mos is niet verouderd. In mijn eigen dialect (dat van Bergen op Zoom) kun je spreken van ‘dat mos van Jan H.’ en dan heb je het eveneens over een liederlijk vrouwmens. Scheldwoorden is vaak een lang leven beschoren zonder dat we het weten.

Scheldmuseum

Etterbuil, galbak, patser en nylonkijker (in Rotterdam gehoord voor een man die opzichtig vrouwenbenen bestudeerde) komen in de verzameling van De Vooys nog niet voor. Wel uitgedroogde bonenstaak en uitgezogen spinaziestengel voor ‘een lang en mager mens, en rolmops en bulletje bloedworst voor een “dikkerd”.

Verder, ten bewijze van mijn stelling dat de s zo lekker klinkt: slobber, slodder, schijtbeen, stuk stront, schotebol, slaphakke, smiestert, smiek, smuigert, smikse, smodde, schurftnek, schuivik, schurftzak en suzanneboef.

In 1984 verscheen het Nationaal Scheldwoordenboek van Kristiaan Laps, een wat wonderlijke verzameling invectieven die vaak een kort leven hebben. Koeietepel voor ‘dikkerd’, koeieuier voor ‘dik en onuitstaanbaar iemand’, koenavel voor ‘sufferd’.

Met behulp van de 36.000 lezers van Onze Taal moet er een beter, dikker scheldwoordenboek zijn samen te stellen. Die woorden verdienen het om aan de vergetelheid ontrukt te worden. Stuur mij uw aardige, smerige, geniepige scheldwoorden. Ik kan ertegen.