Onze Taal. Jaargang 57

Reacties

Naast de chocoladeboom
Peter van Beek - Maastricht

In zijn beschouwing over de huidige afkortingenrage merkt de heer Zuidinga in Onze Taal van december 1987 (blz. 175) op: ‘Het verschijnsel haakt met graagte in op de actualiteit. Het NOS-journaal sprak (...) van narco-guerrilla's en coca- en hennep-velden.’ De cursivering van narco en coca wettigt het vermoeden dat de heer Zuidinga beide woorden als een afkorting beschouwt. Zijn veronderstelling is echter niet helemaal juist. Narco is inderdaad een afkorting, en wel van narcótico.

Coca is daarentegen geen afkorting van cocaïne. Het woord ‘cocaïne’ (te vergelijken met cafeïne) is een afleiding van het woord ‘coca’, de Spaanse vorm van cuca, de Peruviaanse naam van een struik uit de bladeren waarvan de stof cocaïne wordt verkregen. Er bestaan coca-plantages en er zijn cocaïne-laboratoria, maar een cocaïne-plantage komt net als heroïne-aanplant alleen voor in het land waar de chocoladeboom groeit.

Het alternatief voor Van Dale
Dr. A.A. de Boer - Bergen

In het decembernummer van 1987 vraagt de heer Granaada zich op blz. 164 af of er meer dan één alternatief kan zijn. De etymologie van het woord alternatief laat volgens hem slechts ruimte voor de omschrijving van Van Dale: de keuze latend tussen twee zaken of mogelijkheden. Als er drie mogelijkheden zijn, zou men moeten spreken van keuzemogelijkheden, omdat anders de omschrijving van Van Dale niet meer opgaat.

Stel dat dit juist is. Ik vraag of we per auto naar de stad zullen gaan. Is er een alternatief? Ja, want we kunnen ook met de bus. Als iemand ontdekt dat ik enige fietsen in de schuur heb staan, is mijn antwoord met terugwerkende kracht onjuist: er is geen alternatief, want we kunnen met de bus of op de fiets.

Ik denk dat er verwarring is ontstaan door een geleidelijke verschuiving van de betekenis. Vroeger had alternatief alleen de betekenis van een gedwongen keuze tussen twee moeilijke omstandigheden (Van Dale, 1874); iemand voor een alternatief stellen is iemand dwingen te kiezen tussen twee mogelijkheden die hij beide onaangenaam vindt (Van Dale, 1914). Thans denkt men ook aan het object van de keuze: een andere mogelijkheid om naar de stad te gaan. Dat kan de bus zijn of de fiets. Er is meer dan één alternatief.

Alternatief is in deze betekenis een nuttig woord; het is ook in verschillende wetenschappen ingeburgerd en naar mijn oordeel onvervangbaar. Ook deze betekenis komt voor in Van Dale, maar dan alleen voor de andere van twee mogelijkheden. Deze onpraktische omschrijving lijkt mij eerder een weerspiegeling van de historie van het woordenboek dan van het huidige taalgebruik. Dat komt overigens meer voor. Zo is de omschrijving van wellust nauwelijks veranderd sinds de formulering van de heer Van Dale zelf (1872), toen je een huis nog Wellust kon noemen. Wie dat thans op gezag van Van Dale zou doen, zou zich onsterfelijk belachelijk maken. Voor de redactie van Van Dale zou dit aanleiding kunnen zijn een betere definitie te zoeken voor alternatief en wellust, voor de lezers van Onze Taal om meer voorbeelden op te sporen.

[p. 29]

De rol van een wollig voorzetsel
Peter van Beek - Maastricht

In Onze Taal van december 1987, blz. 176, stelt ir. L. Hertog dat een beleidsdocument naar de FAO toe beter vervangen kan worden door een beleidsdocument voor de FAO. In dezelfde aflevering, op blz. 175, geeft drs. J. Beishuizen als zijn mening te kennen dat het adviescollege naar de regering toe beter vervangen kan worden door het adviescollege van/voor de regering. Met het voorstel van ir. Hertog ben ik het eens, met het voorstel van drs. Beishuizen niet. Terwijl tegen een document voor de FAO niets valt in te brengen, lijkt me de aanvaardbaarheid van een adviescollege van de regering twijfelachtig, en vind ik een adviescollege voor de regering niet welgevormd. De eerste gewraakte constructie laat zich gemakkelijk verbeteren. De woorden naar de FAO toe horen zowel formeel (bijvoeglijke bepaling) als inhoudelijk (informatieve aanvulling) bij document. De constructie naar... toe vertroebelt nodeloos het verband tussen document en de FAO, dat helder kan worden uitgedrukt met het traditionele voor.

Bij de tweede gewraakte constructie liggen de zaken anders. De woorden naar de regering toe sluiten formeel aan bij college, maar horen inhoudelijk bij advies. Opvallend is nu dat, hoewel het verband tussen advies en de regering het duidelijkst kan worden uitgedrukt met het traditionele aan, het nauwkeurige het adviescollege aan de regering veel storender is dan het ontwijkende het adviescollege van de regering. De aanvaardbaarheid van de constructie neemt af naarmate de helderheid van het voorzetsel toeneemt, en de aanvaardbaarheid neemt toe als het voorzetsel wolliger wordt. Geen wonder dat samengestelde zelfstandige naamwoorden als adviescollege vaak verbonden worden met een verdoezelend geformuleerde bijvoeglijke bepaling als naar de regering toe of met betrekking tot het regeringsbeleid.

Het is duidelijk dat vervanging van naar... toe niet tot verbetering leidt. Welk voorzetsel ook gekozen wordt, doordat het formeel uitgedrukte verband tussen college en de regering een relatie suggereert die inhoudelijk niet bestaat, blijft de formulering wringen. De beste oplossing lijkt me: niet proberen kool en geit te sparen, maar kiezen tussen de informatie-eenheden advies aan de regering en het adviescollege. Welke keus de beste is, hangt af van de context, een grootheid waarmee vaak te weinig rekening wordt gehouden. Biedt de context echt geen aanknopingspunt, dan zit er niets anders op dan een bijvoeglijke bijzin te construeren: het college dat advies uitbrengt aan de regering.

Sekseverschillen en het medisch consult
Drs. A.M. van Dulmen - psycholoog, Nijmegen

In Onze Taal van november 1987, blz. 146, wordt in het artikel ‘Taalgebruikersonderzoek en het medisch gesprek’ het belang van gedegen training in gespreksvaardigheid voor artsen benadrukt. Uit onderzoek, verricht voor mijn afstudeerscriptie ‘Sekseverschillen in communicatie, toegespitst op het medisch consult’, blijkt dat de wijze waarop een huisarts een gesprek voert met een patiënt, sterk afhankelijk is van de sekse van de arts. Vrouwelijke huisartsen communiceren empathischer (= zich beter invoelend in anderen) met hun patiënten dan mannelijke huisartsen dat doen. Dit heeft nogal wat consequenties voor de praktijk. Het is namelijk aangetoond dat patiënten met vooral psychosomatische klachten een voorkeur hebben voor de invoelbare en open gespreksvoering van vrouwelijke huisartsen. Ik heb dan ook de huisartsenopleidingen aanbevolen om vooral aandacht te besteden aan het verwerven van empathische gespreksvaardigheden door mannelijke artsen, aangezien vooral zij de neiging vertonen op een meer zakelijke en traditionele dan sociale en persoonlijke wijze toe te werken naar het doel van het medisch consult: het advies. Dat blijkt een handelwijze die de patiënten vaak ontevreden en onbegrepen achterlaat.

Bewoonster (m/v)
S. Marwitz - Alkmaar

Op 1 november 1986 is in werking getreden de Provinciale Verordening op de verzorgingstehuizen in de provincie Noord-Holland. Als unicum heeft een blijkbaar door het feminisme beïnvloede redacteur(-trice?) ter provinciale griffie ervoor gezorgd dat de nieuwe verordening uitgaat van het begrip bewoonster in plaats van bewoner. Er moeten in ieder tehuis bewoonsterscommissies zijn, die zo nodig een adviseuse kunnen raadplegen en maatregelen kunnen treffen onder andere voor rolstoelgebruiksters. Er kunnen gelukkig ook nog mannen worden ondergebracht, want er staat in de verordening dat overal waar de vrouwelijke vorm wordt gebruikt ook de mannelijke vorm kan worden gelezen. Als argument voor deze ommezwaai op wetgevend gebied wordt aangevoerd dat meestal het aantal vrouwen in de verzorgingstehuizen het aantal mannen aanzienlijk te boven gaat.

Dat zij zo, maar ondergetekende (zelf man zijnde en dus niet geheel onbevooroordeeld) vraagt zich wel af of taalkundig bekeken deze nieuwe redactie wel zo nodig is. Immers, de woorden bewoner, inwoner en ook Nederlander hebben al lang hun oorspronkelijke exclusief mannelijke betekenis verloren: ze zijn in het praktisch taalgebruik gemeenslachtig geworden; dit in tegenstelling met de specifiek vrouwelijke vorm. Als iemand vraagt naar het aantal inwoners van een gemeente of bewoners van een tehuis, dan zal niemand denken dat alleen gevraagd wordt naar het aantal mannen; maar als men vraagt naar het aantal inwoonsters of bewoonsters dan worden duidelijk alleen vrouwen bedoeld. De nieuwe redactie komt mij dus geheel overbodig voor. Zij lijkt mij wat overdreven feministisch en bewijst als zodanig de emancipatie van de vrouwen niet bepaald een dienst.