Onze Taal. Jaargang 57

[p. 4]

Taalvaardigheid bij werving, selectie en sollicitatie
Drs. J.P. Ebbinge - partner Ebbinge Consultants, Amsterdam

Bij werving, selectie en sollicitatie is effectief taalgebruik van groot belang. Het werven en selecteren voor een vacature, en het solliciteren naar een baan en daarvoor geselecteerd worden, is een proces waar men bij uitstek taal in uitvoering kan aantreffen. Taal is een middel tot een doel. Taal dient om ‘taalslagen’ te maken; om kennis en inzicht, intuïtie en gevoel van de een naar de ander te brengen. Taal is communicatiedrager van inhoud en leegte, van zin en onzin. Taal is ook een camouflage-instrument, een schild om iets achter te verbergen. Taalgebruik typeert de mens, is een expressie van zijn hele wezen. De opdracht van een betrokken luisteraar of van een selecteur voor vacatures is de taal van een ander te ‘lezen’, te interpreteren. Door dat goed te doen, ontstaat een zeker inzicht in aspecten van persoonlijke achtergrond, in beweegredenen, bedoelingen en ware kwaliteit. De selecteur zal vooral zoeken naar specifieke informatie over ervarings- en belevingswereld, over wezenlijke vakvaardigheden en persoonlijkheidstrekken. Het gaat er hierbij altijd om, de bevindingen te relateren aan de vereisten die een bepaalde functie stelt.

Het gaat mij als werver/selecteur niet primair om het gebruik van ‘onze taal’, van het algemeen beschaafd Nederlands. Ik ben vooral geïnteresseerd in taalgebruik van concrete personen. Taal leeft en moet leven. Het gaat om meer dan woorden alleen. Taal heeft te maken met ons hele zijn, met onze bewegingen, onze uitstraling en ons ‘uniform’.

Verplichte taalkennis

Mijn taalbegrip is dus een ander dan dat van de strikte hanteerder van onze taal. Wel wil ik van deze plaats graag tot u zeggen hoe belangrijk ik het vind dat onze taal een kostbaar maatschappelijk goed is èn blijft. In meer dan een kwart van de vele duizenden brieven die mijn bureau jaarlijks ontvangt, zitten storende taalfouten of onzorgvuldigheden. Circa twee derde van de brieven getuigt van een vrijwel compleet gebrek aan niveau, stijlgevoel of luciditeit. En dan gaat het in mijn bureau om vacatures met een inkomensniveau van minstens tweemaal modaal, waarvoor vooral HBO-ers en academici worden geworven.

De conclusie is dat het gemiddelde niveau van de brieven die wij ontvangen een rampzalig beeld geeft van het gebruik van onze taal. Ik ondersteun gaarne een stelling van J.H. van Hateren, die onlangs in Groningen promoveerde. Deze stelling luidt: ‘Cursussen in de schriftelijke en mondelinge beheersing van de Nederlandse en Engelse taal zouden een verplicht onderdeel van een (natuur)wetenschappelijke opleiding moeten zijn.’ Ik bepleit dan ook graag het in ere herstellen van ontleden, dictees maken, opstellen schrijven, en voordrachten houden op lagere en middelbare scholen. Dit ook als het voor de kinderen tot vervelens toe wordt herhaald. Goed taalgebruik verrijkt hun latere leven en onze maatschappij. Bovendien getuigt slordig taalgebruik - in woord en geschrift - in wezen van slordig, niet helder denken. En dat is het belangrijkste dat kinderen op school juist niet moeten leren.

Speciale advertenties

Welke rol speelt taalgebruik bij de wervings- en selectieprocedure? Zo'n procedure start met een gesprek van de consultant met een opdrachtgever over de onderneming en de vacature. De verkregen informatie en onze bevindingen leggen wij vast in een zorgvuldig opgestelde beschrijving van de onderneming en de vacature. Hiermede is het kader bepaald waaraan wij ons als adviseurs hebben te houden. Vervolgens gaan wij adverteren voor de vacature en zoeken naar interessante kandidaten in ons personenregister. Het taalgebruik in onze advertenties is minder ingetogen dan de aanpak van onze overige werkzaamheden. De reden hiervoor is dat in advertenties inhoud èn attentiewaarde belangrijk zijn. Advertentieteksten moeten bepaalde kandidaten aantrekken en anderen juist afstoten. Effectief adverteren is een selectief proces waarbij het gebruik van de juiste taal bijzonder nauw luistert. De, mede door ons taalgebruik, geselecteerde doelgroepen moeten in de advertentie relevante informatie over de onderneming en de functievereisten aantreffen. Voorts moeten de potentiële kandidaten in de advertentie een voor hen specifieke motivatie vinden.

Een goed voorbeeld van de kracht van specificiteit in communicatie is de kop ‘directeur voor reddingsoperatie’. Er zijn er maar enkelen die een zinkend schip willen en kunnen redden. Het was een verrassing te zien hoeveel goede redders reageerden. Een tweede voorbeeld is ‘wereldburger/zakenman’, waarvan de bedoeling voor zichzelf spreekt. Een derde nog: ‘manager AGF’. Indien u niet weet dat manager AGF manager Aardappelen, Groente, Fruit betekent - een belangrijke functie in de levensmiddelen-detailhandel - dan is het niet gewenst dat u op die advertentie reageert. Ook in de tekst onder de koppen gebruiken wij bewust begrippen die alleen de doelgroep aanspreken. Weet de lezer niet wat iets betekent, dan is reageren niet gewenst. Weet u niet dat AO Administratieve Organisatie betekent en MIS Management Informatie Systemen, dan bent u ongeschikt voor de functie van financieel directeur. Taal heeft immers een signaalfunctie; net als kleding bijvoorbeeld.

Ideale sollicitatiebrief

De brieven die ons bureau ontvangt, getuigen van een rijke schakering van taalgebruik, maar ook van taalmisbruik. Het gebruikelijke eerste contact is het curriculum vitae met een begeleidende brief. Eerstgenoemde is een droge opsomming van feiten en moet voor alles overzichtelijk zijn. De begeleidende brief dient om op persoonlijke wijze enkele zakelijke en korte mededelingen te doen. De onderdelen zijn: een referte aan de advertentie of een uiting van interesse voor een algemeen oriënterend gesprek; de reden om te schrijven met een verwijzing naar het curriculum vitae; de hoop nader met elkaar van gedachten te kun-

[p. 5]

nen wisselen. Dit zijn de enige en essentiële onderdelen van een sollicitatiebrief.

In de brief is de persoonlijke signatuur van de schrijver het best te zien. Waar wij als selecteur het eerst op letten, is of het taalgebruik zichtbaar en merkbaar niet passend is voor de situatie, of gekunstelde constructies of overbodige originaliteit de boventoon voeren. Bij sommige sollicitanten heerst ten onrechte de opvatting dat de brief in een grote stapel van brieven eruit moet springen door een bijzonder en opvallend taalgebruik.

Enkele voorbeelden van slordig of geforceerd taalgebruik:

-	‘Met dit schrijven komt u in het bezit van mijn Curriculum Vitea (!) en stel ik u in kennis van de taakvervulling heden ten dage door mij ten uitvoer gebracht binnen de Nederlandse industrie’;
-	en twee onderdelen uit zinnen: ‘een huidig dienstverband hetwelk een zwaar beroep doet op mijn talentenpakket’;
	en ‘zo mijn schriftelijke presentatie u welgevallig is’;
-	en wat vindt u van een aanhef als: Geacht bureau, Waarde consultants, Meneer, L.S., Geachte lezer, Lectori Salutem?

Tot inzicht en begrip

De voor een onderhoud uitgenodigde gegadigden worden door ons kantoor ontvangen voor een interview dat ongeveer twee uur duurt. Onze taak is ons tijdens het interview een mening te vormen omtrent de specifieke inpasbaarheid van een persoon in een bepaalde functie in een bepaalde organisatie. Het interview behoort het karakter te hebben van een gesprek. Eenzijdigheid in de gespreksvoering is taboe, al was het alleen maar omdat selectie niet een- maar tweerichtingsverkeer is.

Een goed interview wordt getekend door nuchter en ontspannen praten over zaken die in de behandeling de ene keer om diepgang en de andere keer om globaliteit vragen. Dit is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Voor de kandidaat is wezenlijk te weten dat dikke verhalen niet correleren met kwaliteit, dat eigen falen of feilen niet versluierd behoeft te worden. Het blijkt maar al te vaak dat een veronderstelde sterkte een zwakte bleek, een veronderstelde zwakte een kracht.

Eerlijkheid, of wellicht nog beter openheid met mate, en een getemperd enthousiasme zijn goede ingrediënten voor het voeren van een gesprek met interviewkarakter. Extraverte taalvaardige mensen doen er verstandig aan zich vooral te dwingen tot goed luisteren, waardoor zij zichzelf niet voorbijlopen, en hun kans vergroten contact te krijgen. Introverte mensen daarentegen doen er goed aan op te vallen door directheid en relevantie bij het geven van antwoorden op vragen.

De geschiktste gegadigden dragen wij voor aan onze opdrachtgever. Opnieuw een aspect van taal in uitvoering. Wij tekenen voor onze opdrachtgever de sterke en zwakke kanten van een kandidaat in relatie tot de specifieke vereisten en de achtergrond van de vacature.

In het beschrijven van kandidaten bedienen wij ons van eufemismen. Een kandidaat die wij vermoeid of enigszins versleten achten, beschrijven wij als iemand met afnemende dynamiek. Een alternatieve informaticadeskundige van hoog niveau met alleen specifieke kennis beschrijven wij wellicht als een uiterst intelligente, onaangepaste technoloog en een niet tot conclusies of wezenlijk inzicht bereid zijnde man.

Mijn vak is een taalgevoelig vak. In de elf jaar dat ik dit vak beoefen, heb ik geleerd dat taal onderscheidt, typeert, een expressie is van persoonlijkheid. Goed taalgebruik is nodig om tot uitwisseling te kunnen komen van inzicht en begrip.