Onze Taal. Jaargang 53

Helder Nederlands in de politiek

C.A. van Beurden - directeur Stenografische dienst der Staten-Generaal, Den Haag

Begin 1984 diende mevrouw Eshuis (CPN) bij de behandeling van de begroting van Economische Zaken in de Tweede Kamer een motie in over het taalgebruik door dat departement. Zij zei toen o.a.:

Openbaarheid is een groot goed van de parlementaire democratie. Via de kabel kan half Nederland meeluisteren naar debatten in de Kamer. Dat ze soms door saaiheid niet aan te horen zijn, is niet altijd te verhelpen, maar dat ze onbegrijpelijk worden door het specialistisch en ingewikkeld taalgebruik is wel te verhelpen; daar kunnen Kamer en kabinet wèl wat aan doen.

De motie luidde:

De Kamer,

gehoord de beraadslaging;

van mening, dat verhullend taalgebruik vreemde woorden en vakjargon bij de behandeling van de begroting van Economische Zaken niet bijdragen tot een algemeen verbreid inzicht in de betrekkingen tussen winsten, investeringen, bezuinigingen, automatisering en werkloosheid;

dringt er bij de minister op aan, een onderzoek in te stellen naar de mogelijkheid om bij deze behandeling begrijpelijk Nederlands te (laten) gebruiken en de resultaten van dit onderzoek aan de Kamer voor te leggen,

en gaat over tot de orde van de dag.

(Handelingen TK 1983/84, blz. 3159)

Voorzitter Dolman merkte toen op, dat ook bij andere begrotingsbehandelingen zo'n motie had kunnen worden ingediend. Bij de stemmingen werd de motie aangehouden.

Enige weken geleden, bij de algemene politieke en financiële beschouwingen over de rijksbegroting voor 1985, kwam mevrouw Brouwer van dezelfde fractie op de kwestie terug. Zij legde vooral de nadruk op verhullend taalgebruik, waarvan zij als kenmerk zag dat men definities van gangbare begrippen enigszins verandert om gelijk te krijgen of om geen ongelijk te moeten bekennen. Daarover zei zij:

Je krijgt het idee, dat het debat vooral wordt gebruikt voor intellectuele spelletjes: voor de vraag hoe je de definities kunt gebruiken en veranderen, voor de vraag wie de slimste is en wie de beste definitie kan verzinnen. Dat is een manier van debatteren, die niet aansluit bij de problemen van de mensen zelf. Ik wil ervoor waarschuwen, dat wij die kant niet verder moeten opgaan, want het betekent dat de mensen niet kunnen volgen waar het over gaat en dat zij ook terecht het gevoel hebben dat het niet over hen gaat.

(Handelingen TK 1984/85, blz. 458)

Zij diende onder intrekking van de motie-Eshuis een nieuwe motie in, luidende:

De Kamer,

gehoord de beraadslaging;

van mening, dat verhullend taalgebruik, vreemde woorden en vakjargon bij de behandeling van wetsvoorstellen, brieven en nota's van de regering niet bijdragen tot een algemeen inzicht in het werkelijk gevoerde beleid en de gevolgen daarvan voor burgers en samenleving; dringt er bij de regering op aan, te bevorderen, dat in regeringsstukken en tijdens de mondelinge behandeling daarvan van haar kant eenvoudig en helder Nederlands wordt gebruikt, en gaat over tot de orde van de dag.

Aan de stemmig over deze motie ging een interessante discussie vooraf (Handelingen TK 1984/85, blz. 491-492), een van de zeldzame discussies in het parlement over het instrument waarvan alle politici zich bedienen: de taal. Die discussie was ook nodig; in de motie worden namelijk twee verschillende zaken in één adem genoemd: ‘verhullend taalgebruik’ en ‘vreemde woorden en vakjargon’.

Minister Lubbers was het met mevrouw Brouwer eens: ‘het taalgebruik moet zo helder mogelijk zijn. Dat zijn wij aan elkaar verplicht. Het is bij technische

[p. 168]

vraagstukken niet altijd mogelijk, maar ik neem die oproep volledig serieus.’ Van een talig onderwerp werd het echter al gauw een politieke zaak. Mevrouw Brouwer vond het antwoord niet voldoende en zei, dat de regering van begrippen als ‘de sociale minima’ en ‘de werkgelegenheid’ andere definities hanteert dan ‘de gewone man of vrouw’, omdat die andere definities in haar voordeel zijn. Minister Lubbers bestreed dat onmiddellijk en zei, dat de regering in haar uitspraken wel van de gangbare definities was uitgegaan, maar alleen ter wille van de volledigheid en de politieke duidelijkheid aanvullende opmerkingen had gemaakt. Verder zei hij:

Van de zijde van de oppositie is een aantal opmerkingen gemaakt die de definities in diskrediet brengen. Dan krijg je politieke warrigheid. Dat heeft niets te doen met helder taalgebruik, dat heeft te maken met een fundamenteel verschil van inzicht.

en

De regering, zoals ieder in het politiek overleg betrokken, is gehouden aan een zo duidelijk mogelijk taalgebruik. Het zij toegegeven dat het beter kan. Wij moeten dit echter niet verwarren met het feit dat het kabinet probeert vanuit zijn standpunt zo duidelijk mogelijk te stellen wat bepaalde dingen betekenen en hoe ze in elkaar zitten, waarna ze worden bestreden met politieke motieven. Iedereen die deze debatten volgt, ziet dat iedere keer gebeuren...

Dit heeft niets te maken met helder taalgebruik, maar met een politieke discussie. Ik wapen mij ertegen om te aanvaarden dat, als er misverstanden zijn, die altijd door onduidelijk taalgebruik ontstaan. Ze maken onderdeel uit van het politieke debat.

Normaal Nederlands

Mevrouw Brouwer ging vervolgens nog in op de andere door haar gesignaleerde misstand: het gebruik van vreemde woorden en vakjargon. Zij vindt dat de politieke discussie soms niet meer te volgen is doordat begrippen worden gebruikt die nauwelijks nog als normaal Nederlands kunnen worden aangemerkt. Als voorbeeld noemde zij begrippen uit het debat over Sociale Zaken zoals: tijdpad, bandbreedte, maatgezin, eerstjarige echte minima en meerjarige echte minima. Zij vindt dit ongeoorloofde taalspelletjes van politici en ambtenaren.

De duidelijke stelling van minister Lubbers, dat onderscheid moet worden gemaakt tussen de noodzaak om in een politieke discussie uit te gaan van gangbare definities en de politieke discussie zelf, waarbij men probeert aan te tonen dat de wederpartij bepaalde begrippen toch in een ander licht ziet, ze misschien toch anders hanteert, werd in het debat niet verder bestreden. De Kamer was het kennelijk ook eens met de opmerkingen van mevrouw Brouwer over de noodzaak om zo min mogelijk vreemde woorden en vakjargon te gebruiken. Haar motie werd dan ook met algemene stemmen aangenomen. Het is echter de vraag, of ze veel zal uithalen.

Kamerleden mogen aan de regering vragen, geen verhullende taal te gebruiken, maar zullen zij dat dan zelf ook niet doen? Verhullend taalgebruik is ook taalgebruik - om in boekentermen te spreken - en de politiek was en is bij uitstek het terrein waarop dat taalgebruik welig tiert. Als de ene politicus bedoelingen verhult en dat misschien redekunstig op heel knappe wijze doet, is dat dan juist niet voor zijn of haar opponent een prachtige kans om daar doorheen te prikken? Zo kan het politieke debat duidelijkheid verschaffen! Te veel gaat men er wellicht - nu er zo veel ‘specialisten’ in de Kamer zitten - van uit, dat politieke debatten gevoerd kunnen worden door de ene wiskundige (financieel-economische) formule tegenover de andere te plaatsen en voor- en nadelen van beide koel wetenschappelijk tegen elkaar af te wegen. Te weinig wordt wellicht (meer) onderkend, dat redekunst nodig is om uiting te geven aan politieke idealen, politieke bevlogenheid ook, en vorm te geven aan terughoudendheid die politiek soms ook nodig is.

Jargon is overal

Wat die vreemde woorden en dat vakjargon betreft, ach dat is niet uit te roeien. Het komt trouwens niet alleen bij politici en ambtenaren voor, maar overal in de maatschappij, ook in de voetbalsport en de visvereniging, bij beeldende kunstenaars en maatschappelijk werkers, musici en reclame-jongens. Als zij onder elkaar zijn, spreken zij hun eigen taal. Voor politici ligt het wel wat anders. Zij zijn de vertegenwoordigers van het volk en moeten daarom door de bevolking begrepen kunnen worden. Terecht wordt daarom op helder taalgebruik aangedrongen, maar dat wil niet zeggen dat men zich kinderlijk eenvoudig moet uitdrukken. De maatschappij zit nu eenmaal ingewikkeld in elkaar. Om problemen en standpunten duidelijk en genuanceerd te schetsen, moet men dikwijls van niet-alledaagse begrippen, moeilijke woorden, ook vakjargon, gebruik maken.

Maar op dit punt is er zeker wildgroei in het politieke debat en het is goed dat die aan de kaak gesteld wordt. Dat kan vaak door zulke dikdoenerij en quasigeleerdheid belachelijk te maken, namelijk als er wel goede en gangbare Nederlandse woorden voor zijn die vergeten dreigen te worden. De tactiek van de venijnige speldeprikken lijkt mij daarvoor de beste: Onze Taal kan ervan meepraten. Mevrouw Brouwer komt de

zij de kamerleden weer

[p. 169]

eens met de neus op dit talige feit gedrukt heeft en hun duidelijk heeft gemaakt dat zij taal niet klakkeloos moeten gebruiken. Purisme is echter uit den boze. Wie kan iemand verbieden om een nieuw woord, een nieuw begrip te gebruiken, een woord soms uit het eigen vakjargon, dat daarbuiten niet bekend was? Sommige ervan beklijven, worden gemeengoed. Zo verrijkt de taal zich; ze verandert voortdurend.

Tegen sommige ontwikkelingen in de taal kan men zich op goede gronden verzetten, maar vaak is de praktijk sterker dan de leer. Een voorbeeld. Voorzitter Dolman heeft zich een paar maal in het openbaar een verklaard tegenstander getoond van het gebruik van het germanisme ‘afbouwen’ in de betekenis van: geleidelijk tenietdoen. Kort voor de stemming over de motie-Brouwer zei hij:

Vooraf merk ik op dat wanneer de motie van mevrouw Brouwer over goed taalgebruik wordt aangenomen, ik aanneem, dat het woord ‘afbouwen’ hier nooit meer zal worden gebruikt.

Het is mijns inziens vechten tegen de bierkaai. Het woord ‘afbouwen’ in die betekenis is al zo gemeengoed geworden, dat bijna niemand het meer als een germanisme ervaart. Het ligt als tegenstelling van ‘opbouwen’ ook zo voor de hand, ook al had het in het Nederlands al een andere betekenis. Soms moet men de strijd opgeven, maar dat wil niet zeggen dat men zich bij voorbaat bij elke nieuwigheid moet neerleggen. Soms wint men de strijd. Het parlement kan wel degelijk taalvormend werken.