Onze Taal. Jaargang 53

[p. 134]

Van Woord tot Woord
De barbecue: een grillerig rooster

Marlies Philippa

Stel, u bent voor een paar weken in Frankrijk. U geniet van natuur en cultuur. Het is vakantie, u neemt het ervan en u gaat ook af en toe lekker buiten eten. In beide betekenissen, maar daarover straks. Op de menukaart staan regelmatig gegrilleerdevlezen, die soms buiten in een open oven worden toebereid. Op zekere dag bezoekt u een monumentale abdij en u leest er dat de grilles om 19.00 uur dicht gaan. Wat is dan uw eerste gedachte?

Het is mij overkomen. Ik was niet de enige die dacht dat het restaurant om zeven uur zou sluiten, maar die al een seconde later de absurditeit daarvan inzag. Een eetgelegenheid in Frankrijk gaat immers juist op zijn vroegst rond die tijd open. Het waren natuurlijk de hekken! Net zoals in het Nederlands een rooster een traliewerk is dat voor verschillende doeleinden aangewend kan worden, heeft de Franse gril/grille diverse gebruiksmogelijkheden. Er kan bij voorbeeld vlees op geroosterd worden.

Buiten is soms binnen

In Nederland is geroosterdvlees ook weer erg in trek. Geroosterd, maar zonder rooster. Tegenwoordig wordt het klaargemaakt in een grill of op een barbecue. Dat laatste vindt buiten plaats. Buiten eten. Voor mij betekende dat tot voor kort uitsluitend ‘eten in de open lucht’. In Amsterdam, maar misschien ook elders, is er een betekenis bijgekomen: die van ‘buitenshuis eten, buiten de deur eten, uit eten gaan’.

Toen ik voor het eerst afgelopen november een buitenlander hoorde zeggen, dat hij buiten wilde gaan eten, moest ik daar nog hartelijk om lachen. Het was bitter koud en de nuances van de Nederlandse taal moesten toch wel erg moeilijk zijn. Een tijdje later verging het lachen me. Hoofdstedelijke autochtonen, tot in academische kringen, schuwen de uitdrukking niet.

Kan men dus nu in Amsterdam het hele jaar buiten eten, barbecuen doet men alleen 's zomers. In de open lucht. Barbecoa is van oorsprong een Haïtiaans, misschien zelfs een Azteeks woord voor ‘braadrooster’, dat de Spanjaarden in de zestiende eeuw in het Caraïbische gebied leerden kennen. Via het Spaans is het in het Engels terechtgekomen. Daar kreeg het de vorm barbecue en niet barbeque, zoals G. Lansink in het juli/augustusnummer op blz. 97 terecht opmerkt.

Pikante taalvergissing

Nu ik het toch over Engels-Franse taalvergissingen op culinair gebied heb, kan ik het niet nalaten een Frans-Engelse te noemen. Hebt u in het Franse specialiteitenrestaurant Le Duc d'Anjou wel eens het gevogelte besteld, waarnaar deze zaak genoemd is? Ik gelukkig niet.

De binnenvariant van de barbecue is de grill. Ook al een Engels leenwoord. Het betekent (braad)rooster en traliewerk. Het Engels heeft grill (en grille) ontleend aan het Frans. In het huidige Frans is er tussen gril en grille een zeker betekenisverschil. Een gril is een braadrooster; grille heeft ook wel de betekenis van rooster, maar meer in de zin van hekwerk, tralies en hokje.

Vroeger, tot aan het eind van de zestiende eeuw, waren beide woorden synoniem, was (braad)rooster de hoofdbetekenis en werd grille het meest gebruikt. In sommige dialecten is dat nog steeds zo. Gril/grille is ontstaan uit het Latijnse woord craticula dat ‘klein rooster’ betekent.

Grill en grillen/grilleren hebben een betekenisverruiming gekregen. Wij verstaan onder grill nauwelijks meer het rooster zelf, maar eerder het verwarmingselement of het hele ovenachtige apparaat waarin de spijzen door stralingswarmte worden gaargemaakt. Is de warmte op afstand niet gewenst, maar het grilleffect wel, dan is er de contactgrill. Kippen en rollades kunnen daar niet in en ze zijn op een rooster wat lastig hanteerbaar, maar ze zijn zeer goed in een grill te bereiden. Daartoe worden ze aan een spit gestoken.

Roosteren aan het spit! Ook roosteren kan zonder rooster. Wist u trouwens dat spit in de betekenis ‘braadspies’ hetzelfde woord is als het andere spit, die pijnlijke ziekte waarbij het lijkt of je met een scherpe spies in de rug gestoken wordt? In het Limburgs spreekt men van heksenscheut en in het Duits van Hexenschuss. Heksen of andere demonische wezens zouden een pijl in de rug schieten, zo dacht men.

Germaans is de oorsprong

We kunnen grillen of grilleren, roosten of roosteren. De parallel is er alleen in het schriftbeeld. Grillen is afgeleid van het Engelse grill, grilleren van het Franse griller. Roosten is het oude Nederlandse werkwoord. Daaruit ontstond het zelfstandige naamwoord rooster, dat op zijn beurt een nieuw werkwoord, roosteren, kon voortbrengen. Voor degenen die zich vertwijfeld afvragen waarom we toch al die vreemde woorden voor rooster en roosteren hebben geïmporteerd, heb ik één troost: het Franse rôtir en het Italiaanse arrostire zijn ontleend aan het Germaans. Germaanse roosterwoorden in Romaanse talen.