Onze Taal. Jaargang 53

[p. 123]

Boekbespreking
Een inleiding tot het verschijnsel taal

P.M. Nieuwenhuijsen
NLO Ubbo - Emmius Leeuwarden

In 1974 verscheen de eerste editie van ‘Fromkin en Rodman’. In april 1976 mocht ik een korte bespreking aan dat boek wijden in Spektator (jrg. 5, nr. 9, p. 628), en daarin onderstreepte ik mijn oordeel dat Fromkin en Rodman een manier hadden gevonden om een Introduction to language te schrijven, in plaats van de meer gebruikelijke ‘introduction to linguistics’. Een boek voor wie in het verschijnsel taal ingeleid wil worden zonder aspiraties in de richting van de wetenschap te hebben. Aan het eind van mijn bespreking stelde ik: ‘het boek zou geen vertaler nodig hebben, maar een bewerker. Na bewerking zou het grote aftrek kunnen vinden’. Welnu, de Nederlandse bewerking is er gekomen, de bewerkster werd Anneke Neijt.

Laat ik eerst een indruk geven van de inhoud. Het eerste hoofdstuk heet ‘Wat is taal?’ en legt het verschil uit tussen kennis van taal en gebruik ervan. Er wordt ingegaan op de arbitraire relatie tussen het teken en datgene waar het voor staat. En de grammatica wordt geïntroduceerd als beschrijving van een taal. Er volgt, net als bij de andere hoofdstukken een samenvatting en een beknopte bibliografie. En de lezer krijgt opdrachten voorgelegd. (Niet overslaan! Ze vormen één van de sterkste punten van dit boek.)

De drie volgende hoofdstukken zouden - met een aan de reclame ontleend woord - de smaakmakers kunnen worden genoemd. Wie is niet bij voorbaat gewonnen voor de vraag naar het ontstaan van taal (hst. 2) en naar het onderscheid tussen de taal van mensen en die van (andere) dieren? Wat in hst. 3 wordt gezegd over ‘taal en hersenen’ zal ook bijna iedereen aanspreken. Vanaf dit punt heeft het Nederlandse boek een beperkter inhoud dan de Amerikaanse versie. De nu volgende hoofdstukken bespreken namelijk de fonetiek en de componenten van een grammatica: de fonologie, de morfologie, de syntaxis en de semantiek. Mw. Neijt heeft daarmee hoofdstukken over taalvariatie, taalverandering, taalverwerving en schrift opgeofferd. Jammer, dat zij een keus heeft moeten maken.

Victoria Fromkin en Robert Rodman, Universele Taalkunde. Een inleiding in de algemene taalkunde
Bewerkt door Anneke Neyt, Foris Publications, Dordrecht, 1983

En wat zijn de gevolgen van het feit dat haar keuze is uitgevallen ten gunste van de meer theoretische aspecten? Het fijne van ‘Fromkin en Rodman’ vind ik, als gezegd, dat het inleidt tot het verschijnsel taal en minder tot de taalwetenschap. De bewerkster heeft dit niet in de titel willen uitdrukken (zie boven). En ook haar selectie van hoofdstukken is klaarblijkelijk niet ingegeven door waardering voor deze speciale eigenschap van het Amerikaanse boek. Inzicht in taalverschijnselen ontbreekt in de Nederlandse taalgemeenschap net zo opvallend als begrip voor taalvariatie en -verandering, en inzicht in de betrekkelijkheid van een spellingsysteem. Daarom is het jammer dat er geschrapt moest worden. Wellicht kan uitgeverij Foris nog eens een minder sjieke, maar complete, bewerking overwegen en daarbij bedenken dat de derde editie van het Amerikaanse boek honderd pagina's méér telt, en toch kleiner is en dunner (en goedkoper uiteraard).

Nu wil ik graag voor het overige dit boek roemen en aanprijzen, want dat is het meest in overeenstemming met mijn oordeel. Mw. Neijt is erin geslaagd een volkomen Amerikaans boek om te werken tot een volkomen Nederlands boek, en dit is te meer een grote verdienste nu het een boek over taal betreft.

Wat kan ‘bewerken’ inhouden? Een zin als The Declaration of Independence was signed in 1700 kan letterlijk worden vertaald om duidelijk te maken dat onware zinnen wel een betekenis hebben. Maar de kans dat een Nederlandse lezer het punt waar het om gaat niet begrijpt, is aanzienlijk kleiner wanneer wordt gekozen voor De slag bij Nieuwpoort was in 1600, zoals mw. Neijt doet. Haar bewerking gaat echter verder.

Onder ‘woordvorming’ bespreken Fromkin en Rodman de regel die het mogelijk maakt un- te plaatsen voor een woord (bv. unfree). Die regel lijkt wel wat op de regel die on- voor Nederlandse adjectieven plaatst. Maar wat kan de bewerkster stellen tegenover Engelse voorbeelden als untalkaboutable en unkeepoffable? Wat is er te vergelijken met woorden als unrip en unloosen, die hetzelfde betekenen als rip en loosen? Hier moet de bewerkster een paar punten overslaan. Om het ‘goed’ te maken, heeft ze een fragmentje uit een Tom Poes-verhaal toegevoegd, met onleuk erin, en een citaat van Schultink, die observeerde dat na niet en geen bijna alles met on- kan worden gecombineerd. Toch gaat de bewerkster nog veel verder.

Een boek over taal vertelt over taalverschijnselen en hoe grammatica's die trachten te beschrijven. Veel taalverschijnselen zijn taalspecifiek. Wat in het Engels kan, kan niet steeds in onze taal, en omgekeerd. Mw. Neijt heeft niet geaarzeld telkens Nederlandse verschijnselen te bespreken, ook als ze daarvoor compleet nieuwe paragrafen moest schrijven.

Ook de opdrachten, veelal bijzonder aardige probleempjes, waarin de universaliteit nog eens extra wordt onderstreept door materiaal uit exotische talen te putten, zijn heel ingrijpend bewerkt. Nu figureert het Nederlands vaak genoeg in de opgaven, naast Parakito, Ewe, Samoaans enz. De bibliografietjes zijn met wat Nederlandse titels uitgebreid. De voor dit boek kenmerkende ‘vrolijke noten’ (talloze motto's en illustrerende citaten) zijn evenzeer met veel aandacht omringd. De bewerking is zo ingrijpend geweest dat mw. Neijt in het voorwoord zelfs de ‘volledige verantwoordelijkheid voor elke zin en onzin die in dit boek staat’ op zich neemt. Krijgen Fromkin en Rodman zo wel voldoende eer? Hoe dit ook zij, het is goed dat dit boek er is.