Spelen met letters
Frits Ferwerda - Rotterdam
Een anagram kent twee gedaanten. In de ene betekenis is een anagram een ‘letterkeer’, waarbij een woord door omkering van een ander woord wordt gevormd. Voorbeeld: regen- neger. Deze bijzonder vorm van het anagram staat bekend als ‘palindroom’.
In de andere betekenis spreekt men over een anagram wanneer een woord of zin wordt gevormd door het opnieuw rangschikken van de letters van een gegeven naam, woord of zin. Voorbeeld: A Hitler - The Liar.
Hoe vergaat het een speelse taalgebruiker die in de ban is geraakt van laatstgenoemde soort anagrammen?
Hetgeen hier volgt is gebaseerd op de ervaringen die ik heb opgedaan bij de samenstelling van anagrammen; literatuur over dit onderwerp is mij niet bekend. Drs. van Buren verzocht in het NRC/Handelsblad van 1 september 1979 de lezers een anagram in te zenden. Op basis van ‘beter één vogel in de hand dan tien in de lucht’ zond ik 7 anagrammen in die werden gepubliceerd.
Vervolgens leverde de dichtregel ‘er zijn geen data in uw dood’ van Achterberg 200 anagrammen op en die van Elsschot ‘ik word aan 't oudzijn niet gewend’ 1000 anagrammen. Ik meen in beide gevallen het maximum aantal anagrammen te hebben gevonden. Daarna heb ik gezocht naar een zin die nog meer anagrammen zou opleveren. Het is echter moeilijk van te voren te bepalen hoeveel anagrammen kunnen worden samengesteld. Dit hangt samen met het aantal letters en de verhouding tussen klinkers en medeklinkers.
De keus viel op ‘de kip met de gouden eieren slachten’, een zin van 30 letters, waarvan 13 klinkers en 17 medeklinkers.
De speurtocht begon eind oktober 1982. Derig houten lettertjes van het scrabblespel, woordenboeken en een grote dosis nieuwsgierigheid vormden mijn bagage.
Ik had me voorgenomen geen voornamen, plaatsnamen, schuttingwoorden en afkortingen in de zinnen op te nemen, hetgeen met een enkele uitzondering is gelukt.
Wel hebben de namen van de schrijvers Nescio en Mulisch een plaatsje gekregen evenals die van de misdadigers Hitler en Eichmann.
Het begin van de lange reis in letterland was stroef, maar langzamerhand ontdekte ik steeds meer woorden die als basis van een te vormen zin konden dienen.
Af en toe deed zich de moeilijkheid voor dat een goede zin was gecomponeerd... maar er bleef één letter over. Voorbeeld: de kip meed nederlagen en uitschot.
Aangezien ik het woord uitschot wilde handhaven had ik de overgebleven letter e aan kip kunnen toevoegen en was de zin geworden: de piek meed nederlagen en uitschot. Maar de bewuste letter e kon ook aan het woord nederlangen worden toegevoegd; dit had tot resultaat de woorden: lange deerne. De zin werd toen: de kip meed lange deerne en uitschot. Op den duur zocht ik naar lange woorden als onderwerp van een zin en ik vond o.a.: cholera-epidemie, gedachtenisrede, ineenschrompelen, insektenpoeder, negenpuntscirkel, paddestoelmug, patentgeneesmiddel en uitleendiscotheek.
Na een jaar met de bekende kip te hebben gewerkt, waren 6000 anagrammen gereed.
Het was een boeiende reis met veel spanning en verrassende vondsten. Eén van de laatste anagrammen die ik ontdekte was: geheime code dekt duistere plannen, welke zin de sfeer weergeeft, waarin zich het proces van anagrammen componeren voltrekt. Voor kritiek en vragen houd ik mij aanbevolen, evenals voor literatuur over de geschiedenis van het anagram.
Auteursrechtelijk beschermd