[Vervolg Spoorboekjes]
immers zijn problemen voorleggen: ‘hij zal doen wat hij kan.’
De tekst uit 1949 ademt veel meer de sfeer van Grote Broer dan de ‘vriendelijke-leraar-tekst’ uit 1983. En toch. En toch is Grote Broer - uiteraard nauwelijks zichtbaar - in 1983 meer aanwezig.
Vergelijkt u nu eens twee passages over een ‘vervelend onderwerp’.
1949 wie geen geldig plaatsbewijs heeft
dient op grond van de wettelijke bepalingen vóór het instappen de conducteur te waarschuwen en is dan boven de vrachtprijs een toeslag verschuldigd van f 0,25 (3e kl.) of f 0,50 (1e en 2e kl.). Laat men deze waarschuwing na, dan is men verschuldigd f 1,50 (3e kl.) of f 3,- (1e en 2e kl.) boven de vrachtprijs, die in dat geval ten minste f 0,50 (3e kl.) of f 1,- (1e en 2e kl.) bedraagt.
1983 heeft u geen kaartje...
Heeft u geen kaartje, waarschuw dan de conducteur vóór u instapt. Hij komt dan na vertrek bij u en levert u het enkele reisje of retourtje dat u nodig heeft. Er komt dan f 2 administratiekosten bovenop als u zich vooraf niet van een kaartje had kunnen voorzien. Dus koop uw kaartje liever aan het loket of de automaat. Waar loketten ontbreken - onbemande stations - vraagt de conducteur die twee gulden natuurlijk niet. U moet hem ook in dit geval wél vooraf waarschuwen (...)
Als u niet tijdig waarschuwt wordt uw reis vervelend duur, nl. f 15 extra (...)
In 1949 een zakelijke, maar zeker geen onvriendelijke, korte mededeling. Op grond van de wet vooraf waarschuwen; zo niet, een boete. Wat gebeurt er in 1983? De drie puntjes achter de titel doen iets heel onoorbaars vermoeden. Ja, natuurlijk, geen kaartje, dat is strafbaar. Maar dit feit wordt omzichtig verzwegen. In plaats daarvan wordt de conducteur afgeschilderd als vriendelijke vaderfiguur die bij het passagiertje komt en alles levert wat het zwartreizigertje nodig heeft.
Het enige dat die reiziger echt nodig heeft, is dat de conducteur aan het andere einde van de trein instapt! Dat ‘liever’ in ‘Dus koop uw kaartje liever aan het loket’ roept ook die vader-kind sfeer op: De Grote Conducteur straft liever niet, maar ja, hij kan het ook niet helpen. Wie zich niet vooraf wil voorzien, moet het maar voelen. Vooraf voorzien? Nou, dat is maar betrekkelijk. Waarom laat Vader-Conducteur het treinkind niet zijn eigen risico bepalen? Als ik nog juist de trein kan halen en geen half uur wil wachten, en de conducteur vele mensenmassa's verder staat, dan betaal ik die boete toch als ik pech heb. Waarom zeggen ze niet: ‘zo is het spel en dit zijn de regels’?
O ja, en dan nog die opmerking dat Vadertje ns natuurlijk niet straft als de passagiertjes er echt niets aan kunnen doen. Waar loketten ontbreken - met de belerende toevoeging: zoiets heet ‘onbemande stations’ - krijgen we geen straf. De Grootconducteur straft alleen rechtvaardig. En let wel, u moet tijdig waarschuwen, anders wordt uw reis vervelend duur. Waar bemoeien ze zich mee? Vervelend? Wiens gevoelens worden hier vertolkt? Vindt de ns het vervelend? Dan moet er wat anders staan, bij voorbeeld: Helaas zijn wij verplicht u f 15 extra in rekening te brengen. Vervelend suggereert hier dat de reiziger het vervelend vindt. Nou, èn! Mag ik dat zelf nog bepalen? Meneer Neo-Schrijfvaardigheid, ik ben gewoon een klant! Als ik niet betaal, krijg ik een boete. Verder wil ik dat u met uw pseudo-vriendelijkheid van me afblijft!
Auteursrechtelijk beschermd