Onze Taal. Jaargang 51

[p. 97]

[Nummer 9]

Waarom Spelling-85 zou moeten mogen

Spellen is 't sgrijven van letters met de bedoeling taal zigtbaar te maken. Dat zigtbaar maken van taal noemt men stellen. Spellen is dus 'n hulpmiddel bij 't stellen.

Wat opgesgreven is, 't produkt van 't stellen dus, dat wel tekst genoemt wort, moet gelezen kunnen worden. De spelling is dus niet alleen 'n hulpmiddel bij 't stellen, maar staat ook in dienst van 't lezen.

De mens krijgt 't vermogen om te spellen niet bij z'n geboorte mee, wat met z'n vermogen om te spreken wel 't geval is. Spellen moet hem dan ook geleert worden, met andere woorden hij moet van analfabeet tot alfabeet gemaakt worden.

Uit 't bovenstaande volgt dat 'n goede spelling aan drie eisen moet voldoen: ze moet snel en goet sgrijfbaar zijn, snel en goet leesbaar en snel en goet leerbaar. Ik ga nu na of de gebruikelike spelling aan deze drie eisen voldoet.

Sgrijfbaarheit

Om duidelik te zijn over de sgrijfbaarheit stel ik nu eerst vast dat 't nederlants 'n fonologiese spelling heeft: de letters zijn bedoelt als simbolen van de spraakklanken. We gaan bij 't spellen uit van de klanken zoals die gehoort worden in 't afzonderlik uitgesproken woort, b.v. aap, noot, mies, wim, zus, jet, teun, vuur, gijs, lam, kees, bok, wei, does, duif. Bij samengestelde en afgeleide woorden gaan we uit van de klanken van de afzonderlik uitgesproken delen: woorden en voor- en agtervoegsels, b.v. klap-zoen, pot-vis, opzien, af-vallen, on-be-perkt, ont-zien, was-dom, eet-baar. Er zijn egter enkele uitzonderingen op deze sistematiek, wat ik nu aantoon met wat voorbeelden: raad, nood, noodt, mistte, noodde heb, ach, thuis, erwt, vrouw, ambt.

Deze uitzonderingen zijn 'n stevige rem op de sgrijfbaarheit. De speller moet namelik bij elke uitzondering z'n ‘spelautomaatje’ àf- en 'n ander apparaatje àanzetten. Tot overmaat van ramp mag hij daarbij niet altijt 't zelfde apparaatje nemen, maar moet hij steets weer kiezen uit 'n aantal van die ‘remmen’. Ik noem de voornaamste:

1. De werkwoordelike rem, die in bij na elke zin éen of meer keren moet worden bedient: de meeste zinnen bevatten immers een of meer werkwoorden. Ik teken hierbij aan dat deze rem talloze malen niet goet werkt: dageliks vliegen ontelbare tekstmakers uit de bogt en spellen werkwoortsvormen verkeert. Als u, lezer, dit niet mogt geloven, moet u maar eens éen of meer paginaas van 'n krant ‘spellen’..... Onlangs kwam ik in éen klein krante-artikeltje drie ‘werkwoortsfouten’ tegen.

2. De eintletter-rem, die bedient moet worden bij elk woort (als 't tenminste geen werkwoort is) dat op 'n t-klank of 'n p-klank of 'n ch-klank eindigt. En dan moet je nog goet uitkijken dat je bij de t en de p de langermaaktoets gebruikt: nood wegens noden, heb wegens hebben, en bij de ch... welke toets? Waarom pech naast leg, lach naast mag, och naast nog?

3. De er-valt-niets-te-horen-maar-wel-te-sgrijven-rem: thuis, erwt, ambt.

Konkluzie: snel en foutloos sgrijven wort ernstig belemmert door 'n drietal afwijkingen van 't fonologiese spelprinsipe.

[p. 98]

Leesbaarheit

Over de leesbaarheit kan ik heel kort zijn. De nederlantse spelling is snel en goet leesbaar. Met ‘leesbaar’ bedoel ik in dit verbant natuurlijk tegnies leesbaar: 't snel herkennen van wat er ‘letterlik’ staat. Of iemant 'n tekst snel begrijpt, heeft, wanneer de woorden eenmaal herkent zijn, niets met de spelling uitstaande.

Leerbaarheit

Over de leerbaarheit nu. Daar mankeert ontzaggelik veel aan. De grootste boosdoener is hierbij ongetwijfelt de hierboven gesinjaleerde werkwoordelike rem. De spelling van 't werkwoort is zo ingewikkelt dat men pas in de vijfde klas van de lagere school met 't aanleren ervan durft te beginnen. Geen wonder, want voor 't offisieel goet spellen van werkwoorden moet je ongelofelik veel weten en die kennis bovendien kunnen toepassen. Et aantal grammatikale begrippen dat je ervoor moet beheersen, is zelfs groter dan twintig!

Uit 't bovenstaande blijkt de nootzaak van spellingsanering. Er blijkt ook uit dat 't uitermate logies is die sanering na te streven door 't wegnemen van de voornaamste uitzonderingen op 't fonologiese beginsel, 't wegnemen van de remmen dus. Je zou dat op de volgende manier kunnen doen:

1.	Door voor elke t-klank de letter t te gebruiken: hij wort, zij wert, wort je, 't miste, gehat, steets.
2.	Door voor elke d-klank de letter d te gebruiken: hij lade in, zij beelde uit, zij hoede.
3.	Door voor elke p-klank de letter p te gebruiken: ik hep, je hept, hepzugt, spinnewep, zeerop.
4.	Door de ch te vervangen door g: sgat, bogt, vrugt, agt, peg, gogelaar.
5.	Door konsekwenter aan 't eint van 'n lettergreep éen e te gebruiken: twede, hij knede, overzese, zeën.
6.	Door -ieën te vervangen door -iën: kniën, driën, kopiën, melodiën.
7.	Door weglating van de j in 't agtervoegsel -lijk: vrolik, mogelik, vrouelike.
8.	Door niet-uitgesproken letters weg te laten: tuis, ert, vrou, amt, leew, medies, et of 't, 'n.
9.	Door 'n verdere aanpassing aan de nederlantse spelregels van de spelling van vreemde woorden: kado, resu, sirkus, ekstra, sjiek, dinee.

Deze negen veranderingen worden nagestreeft door de Vereniging voor Wetensgappelike Spelling (VWS), waarvan ik sekretaris ben. De ‘niewe spelling’ die door 't aanbrengen van deze veranderingen ontstaat, hebben we Spelling-85 genoemt. Die naam hebben we gekozen omdat we 't onaanvaartbaar zouden vinden als bazis-onderwijs, dat immers in 1985 start, met Spelling-55 (de ‘oude’ dus) opgesgeept zou blijven. Terzijde: hoewel de term bazis-onderwijs nu al vaak gebruikt wort voor lager onderwijs, heeft ze in werkelikheit betrekking op onderwijs aan 4- tot 12-jarigen, dat in 1985 in de plaats komt van kleuter- + lager onderwijs.

Voor ingewijden komen deze negen veranderingen niet uit de lugt vallen.

goet gespelt spelling - 85

De VWS heeft ze, met uitzondering van 4 en 5, al sints de oprigting (1963) op haar programma staan. Minder bekent, welligt zelfs algemeen onbekent, is dat 'n ‘nederlants-belgiese kommissie voor de spelling van de bastaartwoorden’ de nederlantse minister van onderwijs en de belgiese minister van nederlantse kultuur in 1969 aanbevolen heeft 'n aantal van deze veranderingen bij 't onderwijs in te voeren. Van ons lijstje van negen de volgende:

1 Hiervan alleen de enkele t in de verleden tijt: 't miste, 't koste veel, ze prate; daarnaast wilde de kommissie: hij antwoord, de lamp brand enz. (maar: hij hoort, hij boort, enz.)

2 Wort ook door de kommissie voorgestelt.

3 en 4 niet; 5, 6 en 7 wel.

8 Hiervan wort alleen 't weglaten van de h door de kommissie voorgestelt: tuis, apoteek, tans.

9 Wort ook door de kommissie voorgestelt.

Uit dit lijstje blijkt dat de kommissie zig niet tot ‘bastaartwoorden’ heeft beperkt, maar ook voorstellen heeft gedaan met betrekking tot nederlantse woorden.

Invoering

We vinden 't overigens de hoogste tijt om de kommissie-voorstellen uit de departementale laden te trekken, ze naast de onze te leggen en daar 'n regeringsbesluit uit te laten voortvloeien. Dat besluit zou moeten zijn: offisiële invoering van Spelling-85.

De toepassing ervan heeft al uitgewezen dat gemiddelt maar éen letter per regel tekst anders is dan in Spelling-55. Dit betekent dat de kosten die ‘offisiële’ spellingverandering met zig meebrengt, tot enkele miljoenen beperkt kunnen worden.

Anderen dan overheitsdienaren en onderwijzenden mogen spellen zoals ze willen. Die mensen zouden b.v. Spelling-85 kunnen gaan gebruiken en 'n zegeltje op hun sgrifturen kunnen plakken waaruit blijkt dat ze dat bewust doen.

Als ze dat zegeltje niet zouden gebruiken, zouden ze immers voor dom worden aangezien! Tog behoeft niet goet spellen helemaal niet dom te zijn. In 'n onberispelike Spelling-55 kun je de grootste stommiteiten opsgrijven en 'n tekst met velerlei spelfouten kan uitstekent, ja zelfs geniaal zijn.

Wie meer wil weten over Spelling-85 sture mij 'n briefje, met daarin f 1,- of meer aan postzegels: De Rougemontnes 16, 1862 AB Bergen (NH). Men ontvangt dan 'n tweetal folders over Spelling-85 (met enkele zegels) en over 't litmaatsgap van de VWS.

Bedenkt u vooral dat de taal niet verandert als je de spelling verandert. De VWS streeft juist naar 'n spelling die zo zeer automaties hanteerbaar is dat 'n sgrijvende zig volledig kan konsentreren op 'n goet gebruik van onze taal. Moge dat zo gau mogelik ook in Onze Taal met hooftletters kunnen!

Jan Berits

Sekretaris van de Vereniging voor

Wetensgappelike Spelling

Bergen (NH)